Bıznes jáne men: aqsha – ýaqyt tynysy
Synyby: 8
Taqyryby: Bıznes jáne men: aqsha – ýaqyt tynysy
Maqsaty: bilimdilik – HVIII – XXI ǵasyrlar aralyǵyndaǵy qoldanylǵan aqsha túrlerimen tanystyrý, aqsha aınalymy tarıhynan maǵlumat berý;
tárbıelik – oqýshylardyń iskerlik, kásipkerlik, aqsha týraly túsinikterin keńeıtý, sóıleý mádenıetin damytý, óz Otany Qazaqstanǵa maqtanysh sezimin oıatý.
Kórnekiligi: syzbalar, slaıdtar, maqal – mátelder.
Jospar:
I. Kirispe.
II. Hegizgi bólim
1) Aqsha tarıhta (1 - slaıd)
2) Teńge Qazaqstanda (2 - slaıd)
3) Teńge ádebıette (3 - slaıd)
4) Aqsha qarjy júıesinde (4 - slaıd)
5) Aqsha bızneste (5 - slaıd )
III. Qorytyndy.
Júrý barysy:
Muǵalimniń sózi: Bıznes - belgili bir iske qatysýshylar arasyndaǵy iskerlikter qatynastar, kásipkerlik, ıaǵnı bıznes – naryqtyq qatynas. Qazirgi ýaqytta qazaqstandyq kásipkerlik birshama qıynshylyqtardy bastan keshirip otyrsa da óziniń negizin áldeqashan quryp alǵan. Ol zańmen qorǵalady jáne árqashan damyp otyrady.
Bızneske degen qyzyǵýshylyq ósip keledi. Bizdiń kózimizshe qoǵamnyń jańa ekonomıkalyq negizi qurylyp jatyr, óziniń isin ashýǵa nıettelgen adamdar shyǵyp jatyr. Munyń negizgi sebebi qoǵamnyń jáne halyq sharýashylyǵynyń demokratıalanýy bolyp tabylady.
Qazirgi ýaqytta kásipkerlikke óndiristiń, naryqtyń damýyna, ıaǵnı búkil qoǵamǵa áserin tıgizetinin adamdar túsindi. Memleket kásipkerlerdiń arqasynda, al kásipkerler óz memleketiniń qoldaýynyń arqasynda órkendeıdi.
Balalar, senderge búgingi synyp saǵatyn túsiný sonshalyqty aýyr bolmas dep oılaımyn. Sebebi aqsha – ýaqyt tynysy.
Aqsha tarıhta (1 - slaıd)
Júrgizýshi: Árıne, úırenshikti zattardyń tarıhyn bilgen árqashan qyzyq. Al aqshanyń jáne aqsha júıesiniń tarıhy ózine ǵana tán faktilerdi emes, eldiń, halyqtyń, ekonomıkanyń tarıhyn qamtıdy. Aqsha tarıhy - ómirdiń óziniń eń aıqyn, eń dál jáne sabaq beretin kórsetkishi.
1 - Zarına: Kez - kelgen aqshadan árbir eldiń ótkenin, búgingisin jáne bolashaǵynyń beınesin, ıaǵnı tarıhyn kórýge bolady. Búgingi tańda aqsha tarıhyn zertteıtin arnaıy ǵylym salasy bar. Ol nýmızmatıka dep atalady. Onda tıyndar, quıma aqsha kesekteri t. b. (tıin mórleri, qujattar) eskertkishter arqyly tıyn soǵý tarıhy keńinen zerdelenedi. Nýmazmatıka ǵylym retinde HVİİİ ǵasyrdyń İİ jartysynda paıda boldy, onyń negizin salýshy – Vena nýmızmatıgi I. H. Ekkel.
2 - Móldir: Aqsha – jalpyǵa birdeı balama retinde barlyq basqa taýarlardyń qunyn kórsetetin erekshe taýar. Aqsha barlyq taýar óndirýshiler, satýshylar, tutynýshylar arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanysty qamtamasyz etedi.
Teńge Qazaqstanda ( 2 - slaıd)
Júrgizýshi: Teńgeniń engizilýimen Qazaqstan tolyq maǵynasynda táýelsiz memlekettiń barlyq nyshandary ( eltańbasy, týy, ánurany, ulttyq valútasy) bar egemendi elge aınaldy.
4 - Erasyl: Táýelsizdik alǵan eldiń eń birinshi aıryqsha belgisi – ulttyq valúta. Ol – Qazaqstan Respýblıkasy kóleminde paıdalanylatyn zańdy tólem quraly. Ulttyq valútamyz Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń 1993 jylǵy 12 - qarashadaǵy jarlyǵymen 1993 jyly 15 - qarasha kúni tańerteńgi saǵat 8 - den bastap engizildi. Qazaq teńgesi Anglıada basyldy.
5 - Aqylbek: Ulttyq teńgemizdiń shetteri qazaqtyń oıý – órnekterimen bezendirilgen. Birinshi betinde qazaq halqynyń áıgili uly tulǵalarynyń beıneleri basyldy. Ekinshi betinde oıý - órnekter, tabıǵat kórinisteri beınelenip, eltańbamyz salynǵan. Teńgeniń 16 - ǵa jýyq qupıa qorǵanysy, belgisi bar. Ulttyq valútamyzdyń dızaınyn jasaýshy, avtorlyq toptyń jetekshisi Tımýr Súleımenov boldy.
Teńge ádebıette (3 - slaıd)
Júrgizýshi: 2008 jyly teńgeniń 15 jyldyq mereıtoıy qarsańynda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq bankiniń tóraǵasy Ánýar Sáıdenov «Qazirgi kezde balalarǵa arnalǵan qazaqsha kitaptar jetispeıdi, taralymy da az. Sol balalarǵa aqsha týraly alǵashqy álippelik túsinik beretin kitapsha shyǵartsaq» degen tujyrymǵa kelgen eken.
Aqsha qarjy júıesinde (4 – slaıd)
Júrgizýshi: Qazaqstan Respýblıkasynda aqsha shyǵarý, olardyń aınalymyn uıymdastyrý jáne ony aınalymnan shyǵarý isin « Qazaqstan Ulttyq banki» júzege asyrylady.
1 - Berkin: Qazaqstan Ulttyq Banki» banknottar men tıyndardyń qajetti mólsherin anyqtaıdy, olardyń jasalyp shyǵarylýyn qamtamasyz etedi, qoldaǵy aqsha qarajatyn saqtaý, ınkasasıalaý tártibin belgileıdi. Banktiń aqsha shyǵaratyn banknot fabrıkasy, ıaǵnı arnaıy Qazaqstan Teńge saraıy bar. Onda qaǵaz aqshalarmen qatar arnaıy sapamen kúmis aqshalar shyǵarylady. Taza salmaǵy 24 gr, 34 gr t. b. ár túrli bolyp jasalatyn bul aqshalar qazaq ómiriniń tarıhynan málimet beredi.
Aqsha bızneste (5 – slaıd)
Júrgizýshi: Aqshanyń máni onyń atqaratyn qyzmetinen kórinis beredi. Aqsha negizinen mynadaı qyzmet atqarady.
1) Aqsha - qun ólshemi. Aqsha kun ólshemi retinde « qundy kórsetý úshin, ıaǵnı mólsher jaǵynan birdeı jáne sany jaǵynan salystyrýǵa keletin taýarlar qunyn kórsetetin» materıal qyzmetin atqarady.
2) Aqsha – aınalys quraly. Bul qyzmetinde aqsha aınalysta dáneker rólin atqarady.
3) Aqsha – qazyna jınaý jáne qorlaný quraly. Aqsha jalpyǵa birdeı baılyqtyń beınesi bolǵandyqtan ony kez - kelgen ýaqytta kez – kelgen taýarǵa aınaldyrýǵa bolady.
4) Aqsha – tólem quraly. Taýarlar naqty aqshaǵa satylyp qana qoımaı nesıege de satylady. Satyp alýshy aqshanyń ornyna óz tarapynan boryshqorlyq mindettemeler beredi.
5) Dúnıejúzilik rynokta aqsha halyqtardyń tólem qarjysy retinde tólem balansynyń saldosyn óteýge, halyqaralyq tólem qarjysy retinde shetelden naqty aqshaǵa taýar alý kezinde bir elden ekinshi elge kóshirýdiń quraly retinde qyzmet etedi.
Qorytyndy.
1. Bıznes sózdik. Ekonomıka – qoǵamda ústemdik etýshi óndiris tásili. Valúta - bir memlekette qabyldanǵan aqsha ólshemi. Banknot – memlekettik bank shyǵaratyn, aınalystaǵy aqsha qyzmetin atqaratyn bıletter. Nomınal – kórsetilgen baǵa, belgilengen baǵa. Inflásıa – aqshanyń turaqsyzdanýy, qunsyzdanýy.
2. Aqshaǵa bárin satyp alýǵa bolmaıdy. Ómirde aqsha qanshama qudiretti kúshke ıe bolǵanymen onyń bıligi júrmeıtin jerler, eshkim de aqshaǵa satyp ala almaıtyn nárseler kóp. Ras, qazir bizdiń qoǵamda aqshasyn qomaqty etkisi keletin jastar legi barshylyq. Sender de bolashaqta isker, kásipker bolsańdar aqshanyń kúshi men qudiretin bildiretin jeti erejeni este ustańdar.
Mal baqqanǵa, aqsha adaldan tapqanǵa bitedi.
Aqsha týraly aram oı da zıan.
Alaǵan qolym – beregen.
Ústemelep berseńiz, ústemelep alasyz.
Qaıyrymdylyqpen aınalysyńyz, shyǵynnyń qaıtarymy mol bolady.
Fánıdegi basty paryzyń – qaıyrym, sadaqa. Ony umytsań óziń de umytylasyń.
Taqyryby: Bıznes jáne men: aqsha – ýaqyt tynysy
Maqsaty: bilimdilik – HVIII – XXI ǵasyrlar aralyǵyndaǵy qoldanylǵan aqsha túrlerimen tanystyrý, aqsha aınalymy tarıhynan maǵlumat berý;
tárbıelik – oqýshylardyń iskerlik, kásipkerlik, aqsha týraly túsinikterin keńeıtý, sóıleý mádenıetin damytý, óz Otany Qazaqstanǵa maqtanysh sezimin oıatý.
Kórnekiligi: syzbalar, slaıdtar, maqal – mátelder.
Jospar:
I. Kirispe.
II. Hegizgi bólim
1) Aqsha tarıhta (1 - slaıd)
2) Teńge Qazaqstanda (2 - slaıd)
3) Teńge ádebıette (3 - slaıd)
4) Aqsha qarjy júıesinde (4 - slaıd)
5) Aqsha bızneste (5 - slaıd )
III. Qorytyndy.
Júrý barysy:
Muǵalimniń sózi: Bıznes - belgili bir iske qatysýshylar arasyndaǵy iskerlikter qatynastar, kásipkerlik, ıaǵnı bıznes – naryqtyq qatynas. Qazirgi ýaqytta qazaqstandyq kásipkerlik birshama qıynshylyqtardy bastan keshirip otyrsa da óziniń negizin áldeqashan quryp alǵan. Ol zańmen qorǵalady jáne árqashan damyp otyrady.
Bızneske degen qyzyǵýshylyq ósip keledi. Bizdiń kózimizshe qoǵamnyń jańa ekonomıkalyq negizi qurylyp jatyr, óziniń isin ashýǵa nıettelgen adamdar shyǵyp jatyr. Munyń negizgi sebebi qoǵamnyń jáne halyq sharýashylyǵynyń demokratıalanýy bolyp tabylady.
Qazirgi ýaqytta kásipkerlikke óndiristiń, naryqtyń damýyna, ıaǵnı búkil qoǵamǵa áserin tıgizetinin adamdar túsindi. Memleket kásipkerlerdiń arqasynda, al kásipkerler óz memleketiniń qoldaýynyń arqasynda órkendeıdi.
Balalar, senderge búgingi synyp saǵatyn túsiný sonshalyqty aýyr bolmas dep oılaımyn. Sebebi aqsha – ýaqyt tynysy.
Aqsha tarıhta (1 - slaıd)
Júrgizýshi: Árıne, úırenshikti zattardyń tarıhyn bilgen árqashan qyzyq. Al aqshanyń jáne aqsha júıesiniń tarıhy ózine ǵana tán faktilerdi emes, eldiń, halyqtyń, ekonomıkanyń tarıhyn qamtıdy. Aqsha tarıhy - ómirdiń óziniń eń aıqyn, eń dál jáne sabaq beretin kórsetkishi.
1 - Zarına: Kez - kelgen aqshadan árbir eldiń ótkenin, búgingisin jáne bolashaǵynyń beınesin, ıaǵnı tarıhyn kórýge bolady. Búgingi tańda aqsha tarıhyn zertteıtin arnaıy ǵylym salasy bar. Ol nýmızmatıka dep atalady. Onda tıyndar, quıma aqsha kesekteri t. b. (tıin mórleri, qujattar) eskertkishter arqyly tıyn soǵý tarıhy keńinen zerdelenedi. Nýmazmatıka ǵylym retinde HVİİİ ǵasyrdyń İİ jartysynda paıda boldy, onyń negizin salýshy – Vena nýmızmatıgi I. H. Ekkel.
2 - Móldir: Aqsha – jalpyǵa birdeı balama retinde barlyq basqa taýarlardyń qunyn kórsetetin erekshe taýar. Aqsha barlyq taýar óndirýshiler, satýshylar, tutynýshylar arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanysty qamtamasyz etedi.
Teńge Qazaqstanda ( 2 - slaıd)
Júrgizýshi: Teńgeniń engizilýimen Qazaqstan tolyq maǵynasynda táýelsiz memlekettiń barlyq nyshandary ( eltańbasy, týy, ánurany, ulttyq valútasy) bar egemendi elge aınaldy.
4 - Erasyl: Táýelsizdik alǵan eldiń eń birinshi aıryqsha belgisi – ulttyq valúta. Ol – Qazaqstan Respýblıkasy kóleminde paıdalanylatyn zańdy tólem quraly. Ulttyq valútamyz Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń 1993 jylǵy 12 - qarashadaǵy jarlyǵymen 1993 jyly 15 - qarasha kúni tańerteńgi saǵat 8 - den bastap engizildi. Qazaq teńgesi Anglıada basyldy.
5 - Aqylbek: Ulttyq teńgemizdiń shetteri qazaqtyń oıý – órnekterimen bezendirilgen. Birinshi betinde qazaq halqynyń áıgili uly tulǵalarynyń beıneleri basyldy. Ekinshi betinde oıý - órnekter, tabıǵat kórinisteri beınelenip, eltańbamyz salynǵan. Teńgeniń 16 - ǵa jýyq qupıa qorǵanysy, belgisi bar. Ulttyq valútamyzdyń dızaınyn jasaýshy, avtorlyq toptyń jetekshisi Tımýr Súleımenov boldy.
Teńge ádebıette (3 - slaıd)
Júrgizýshi: 2008 jyly teńgeniń 15 jyldyq mereıtoıy qarsańynda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq bankiniń tóraǵasy Ánýar Sáıdenov «Qazirgi kezde balalarǵa arnalǵan qazaqsha kitaptar jetispeıdi, taralymy da az. Sol balalarǵa aqsha týraly alǵashqy álippelik túsinik beretin kitapsha shyǵartsaq» degen tujyrymǵa kelgen eken.
Aqsha qarjy júıesinde (4 – slaıd)
Júrgizýshi: Qazaqstan Respýblıkasynda aqsha shyǵarý, olardyń aınalymyn uıymdastyrý jáne ony aınalymnan shyǵarý isin « Qazaqstan Ulttyq banki» júzege asyrylady.
1 - Berkin: Qazaqstan Ulttyq Banki» banknottar men tıyndardyń qajetti mólsherin anyqtaıdy, olardyń jasalyp shyǵarylýyn qamtamasyz etedi, qoldaǵy aqsha qarajatyn saqtaý, ınkasasıalaý tártibin belgileıdi. Banktiń aqsha shyǵaratyn banknot fabrıkasy, ıaǵnı arnaıy Qazaqstan Teńge saraıy bar. Onda qaǵaz aqshalarmen qatar arnaıy sapamen kúmis aqshalar shyǵarylady. Taza salmaǵy 24 gr, 34 gr t. b. ár túrli bolyp jasalatyn bul aqshalar qazaq ómiriniń tarıhynan málimet beredi.
Aqsha bızneste (5 – slaıd)
Júrgizýshi: Aqshanyń máni onyń atqaratyn qyzmetinen kórinis beredi. Aqsha negizinen mynadaı qyzmet atqarady.
1) Aqsha - qun ólshemi. Aqsha kun ólshemi retinde « qundy kórsetý úshin, ıaǵnı mólsher jaǵynan birdeı jáne sany jaǵynan salystyrýǵa keletin taýarlar qunyn kórsetetin» materıal qyzmetin atqarady.
2) Aqsha – aınalys quraly. Bul qyzmetinde aqsha aınalysta dáneker rólin atqarady.
3) Aqsha – qazyna jınaý jáne qorlaný quraly. Aqsha jalpyǵa birdeı baılyqtyń beınesi bolǵandyqtan ony kez - kelgen ýaqytta kez – kelgen taýarǵa aınaldyrýǵa bolady.
4) Aqsha – tólem quraly. Taýarlar naqty aqshaǵa satylyp qana qoımaı nesıege de satylady. Satyp alýshy aqshanyń ornyna óz tarapynan boryshqorlyq mindettemeler beredi.
5) Dúnıejúzilik rynokta aqsha halyqtardyń tólem qarjysy retinde tólem balansynyń saldosyn óteýge, halyqaralyq tólem qarjysy retinde shetelden naqty aqshaǵa taýar alý kezinde bir elden ekinshi elge kóshirýdiń quraly retinde qyzmet etedi.
Qorytyndy.
1. Bıznes sózdik. Ekonomıka – qoǵamda ústemdik etýshi óndiris tásili. Valúta - bir memlekette qabyldanǵan aqsha ólshemi. Banknot – memlekettik bank shyǵaratyn, aınalystaǵy aqsha qyzmetin atqaratyn bıletter. Nomınal – kórsetilgen baǵa, belgilengen baǵa. Inflásıa – aqshanyń turaqsyzdanýy, qunsyzdanýy.
2. Aqshaǵa bárin satyp alýǵa bolmaıdy. Ómirde aqsha qanshama qudiretti kúshke ıe bolǵanymen onyń bıligi júrmeıtin jerler, eshkim de aqshaǵa satyp ala almaıtyn nárseler kóp. Ras, qazir bizdiń qoǵamda aqshasyn qomaqty etkisi keletin jastar legi barshylyq. Sender de bolashaqta isker, kásipker bolsańdar aqshanyń kúshi men qudiretin bildiretin jeti erejeni este ustańdar.
Mal baqqanǵa, aqsha adaldan tapqanǵa bitedi.
Aqsha týraly aram oı da zıan.
Alaǵan qolym – beregen.
Ústemelep berseńiz, ústemelep alasyz.
Qaıyrymdylyqpen aınalysyńyz, shyǵynnyń qaıtarymy mol bolady.
Fánıdegi basty paryzyń – qaıyrym, sadaqa. Ony umytsań óziń de umytylasyń.
You Might Also Like
