InfoHub Logo

Degeres jylqy zaýyty Jambyldyń aýylynan 45 kılometrdeı jer. Sol Sýyqtóbeniń soltústik baýyryna taman, Qopa jazyǵyna shyǵar shetki bıik adyr. Bul jer erte kezde (osy kúngi Úshbulaq kolhozy, otyrǵan Jambyl aýdany) Taıtory degen eldiń jeri eken. Bul jerge jylqy zaýyty 1931 jyly ornaǵan. Almaty qalasynyń baılary Maslov, taǵy bir-eki baı qosylyp hýtor salyp, kestirip alǵan, artynan Plemhoz uıymdastyrylǵan. Ol baılar kolhoz uıymdasqannan keıin fermasy konfeskelenip, úkimet qaramaǵyna alynyp, zaýytqa aınaldyrylǵan. Bul jylqy zaýytyna Jambyl jylda kelip óleń aıtyp, asyl aıǵyrlar men attardy kórip asa qyzyǵýshy edi deıdi.

Jambyldyń Degeres jylqy zaýytyna kóp kelýindegi bir sebep: Bul zaýyt bolmaı turǵanda, Maslov oǵan taǵy eki baı birigip, mal esirgen jeri. Baılar Almatynyń úlken chınovnıgi ári baıy. Bular 1900 jyldardyń shamasynda qazaqtyń jerin kestirip alyp, hýtor salady. Bul jeri alynǵan Taıtory tuqymy Úshbulaqtyń bas jaǵyna Jambyl aýyldarymen bóliktes bola kelip ornaıdy. Baılardan zorlyq kórip, jerinen aıyrylǵan, ata qonysyn zorlyqpen tastaǵan elge Jambyl talaı kelip jyr aıtyp, ásirese elge qonys izdegen Ótegen batyrdy aıtady eken.

Degereske ornaǵan úsh baıdyń malyn sol Taıtorynyń kedeıleri baǵady. Jambyldyń óte jaqsy kóretin kedeıdiń biri, pysyq er jigit Áıgelov Qurmanǵalı, sol baılardyń malyn baqqan. Ol osy kúni jylqy zaýytynyń basty jylqyshysynyń biri. Osy Qurmanǵalı 1916 jylǵy kóteriliste sol úshin baıdyń malyn aıdap qashyp, kóterilis bastalǵannan keıin baılar olardy soldatpen baryp malymen qaıtaryp alǵan. Kóterilistiń artynan qorqyp, baılar olardy asa jazalamaǵan.

Degeres jaıynda bolǵan birneshe kezeńde áńgimeler Jambyldyń kóp bilgen jáne san ret ótken ýaqıǵalary eken. Biraq bul jyrlar kezinde aıtylyp, jınalmaı qalyp qoıǵan.

Qurmanǵalı aıtady: «Jákeń 1937 jyly kelip jaılaýda, bizdiń úıde bolyp jyr aıtqanda, osy áńgimelerdi aıtyp, sen bir kezde ata qonysyńnan aırylǵan, atasy joq quldaı, jer men sýdan jurdaı bolyp ediń. Endi jeli tartyp bıe baılaǵan jaılaý, óristep saz jaılaǵan baı boldyń, mynaý maldyń bastyǵy sen bolypsyń, óz malyńdaı kórip baq. Bul mal kıeli mal, bıeli mal dep edi», — deıdi.

Jambyldyń jańa jyrdy osy sekildi aıtqan jyly 1937 jyly bolǵan. Onyń sebebin joǵaryda aıttyq. Ásirese halyq qurmeti, úkimettiń qadirleýi aqynnyń asyl qazynasyn aqtarylta tasytqandaı bolǵan.

Sonymen qatar Jambyldyń burynnan aıtyp kelgen ózekti jyrlary — Súıinbaı aıtýynan ózi óńdep alǵan «Suranshy» jyry. Ózi 1920 jyly Almaty qalasyndaǵy Maksım Gorkıı kóshesi men Komýnardyń arasynda, Ystyqkól kóshesinde, Myńsary Súleımen degen shala qazaqtyń úıinde jatyp, aıtyp otyryp jazdyryp, artynan asa ońdap aıtyp ketken «Ótegen batyr» jyryn da sol jyly qaıta aıtyp jazdyrady.

Bul jerde bir aıta ketetin eskertý: Jetisý, Syrdarıa oblystary Túrkistan ólkesine qarap, Túrik respýblıkasy atanyp turǵan kezde, 1920 jyly qysty kúni Jetisý oblysynan sol kezdegi úkimet basyndaǵy jigitteri Jetisý aqyndaryn jınaıdy. Ol jınalysqa Jambyl da, Úmbetáli de, Barmaq ta, Maqysh ta, Kenen de, Sadybek te keledi. Olarǵa birneshe kún óleń aıtqyzyp, ishinen birneshe aqyndy iriktep tapsyrma beredi.

Mysaly, Úmbetálige, Saýryqty jyrla deıdi. Maqyshqa Tazabek batyrdy jyrla deıdi, Jambylǵa Ótegendi jańǵyrtyp, úlkeıtip jyrla deıdi. Barmaqqa Báıseıitti jyrla deıdi. Sadybekke Sypataıdy jyrla deıdi.

Sonda Jambyl osy Almaty qalasy, Ystyqkól kóshesi men Torgovyı kóshesiniń túıisken jerindegi Myńsary Súleımen degen qazaqtyń úıinde jatyp Ótegendi jyrlaıdy. Jambyldyń aıtqanyn Máńke bolystyń moldasy bolǵan kisi jazyp otyrady. Máńkeniń moldasy domalańdaǵan semizshe, kishkene kisi eken. Jambyl: «Sý iship shyqqan jer tana qusap tańqımaı, tez jazsańshy, sen qımyldaǵansha Jambyldyń óleńi tura ma?» — degen sózi osy kúnde elge maqal boldy. Bul jyrdy sol jazdyryp alǵan jigitterdiń qaıda jibergeni málimsiz. Muny aıtqan Omar jáne Ybyraı Báısimbet balasy. Mırjı da aıtady. Úmbetáli de ras deıdi. Úmbetáli bulardyń qaı-qaısysyn bolsyn óz kózimen kergen.

«Saýryqty men jyrladym, óıtkeni onda qyrǵyz ben qazaq bir edi. Jáne bastaýyn bastasam da, osy Almatyda oblystyq komıtette istep Turǵan jigiti unatpaı, aıaqtamaı tastadym. Óıtkeni Saýryqtyń soǵysy ylǵı qyrǵyzben eki arada bolǵan edi. Jáne Saýryqty qyrǵyz Kórpik batyr óltirgen. Óıtkeni Kórpik Kenesary óltirgen Jamanǵaranyń inisi eken. Kenesary Jamanǵaranyń inisin Saýryqtyń aýlynyń qasynda, aq úıli bolyp otyrǵanda óltirgen eken. Jamanǵaranyń inisiniń ólimi jóninde Saýryqpen asa ósh eken. «Bulardy aıtýǵa eki eldiń ótkendegi qateligi el arasynda áli de usaq arazdyqty qaıta týǵyzbasyn degen oı boldy», — deıdi Úmbetáli.

---