Din jáne mádenıet. Islamnyń taralýy. Ǵylym men bilimniń damýy
Synyp 7
Pán Qazaqstan tarıhy
Taqyryp 19, 20. Din jáne mádenıet. Islamnyń taralýy. Ǵylym men bilimniń damýy. (prezentasıasymen)
Maqsat 9 – 13 ǵasyrlardaǵy Qazaqstandaǵy ártúrli dinı nanymdar týraly, ǵylymnyń damý sebepteri, kórnekti ǵalymdar jaıly keńinen maǵlumat bere kelip, olardyń eńbekteriniń tarıhı mańyzyn ashyp kórsetý.
Kórnekilik Uly jibek jolynyń kartalary, Aısha – bıbi mazarlarynyń sýreti, kórnekti ǵalymdardyń portretteri.
Ádis - tásil:
Aýyzsha baıandaý, áńgimeleý, suraq – jaýap.
Ótken sabaqty qaıtalaý:
Sabaqtyń barysy: Jospary:
1. Islam dinine deıingi dinı nanymdar.
2. Musylman dininiń enýi jáne taralýy.
3. Musylman dininiń mádenıet damýyna tıgizgen áseri. Jospary:
1. Ǵylymnyń damýy.
2. Til biliminiń damýy.
3. Ádebıet.
Alǵashqy suraqtar: «Alǵash adamdar arasynda dinı nanym – senimder qalaı paıda boldy?, Kóp qudaıǵa tabynýshylyq degenimiz ne? Islam dini qaı jerde, qashan paıda boldy?».
Islam dinine deıingi dinı nanymdardy túsindirgende arheologıalyq derekterge súıenemiz. Qazaqstannyń ońt., ońt – shyǵysyndaǵy qalalarǵa zertteý jumystaryn júrgizgende qala turǵyndarynyń arasynda túrli dinı – nanymdardyń bolǵany baıqalady. Syr boıyndaǵy qalalardy qazǵanda qoshqar múıizine, qus aıdaryna uqsas qysh qumyralar tabylǵan. Zoroastralyq farn, totemge tabyný belgileri jaıly aıta kelip, otqa tabyný ádetine keńirek toqtalý kerek. Otqa tabynýdy jáne «Qasıetti Umaı anamen» de baılanystyrady. Osyndaı senimderge baılanysty «otqa túkirmeý», «ot janǵan jerdi baspaý», «túnde ot jarqyldatpaý» sıaqty ártúrli yrymdar, jas kelin túskende otqa maı tamyzý ǵurpy áli kúnge deıin saqtalǵan.
Jetisý aımaǵynda keń taraǵan dinı nanym dástúrleri – zoroastrızm, nestorıandyq túsiniktegi hrıstıan dini, býddızm dinderiniń salt – dástúrleri de nazardan tys qalmaýy tıis. Ekinshi másele boıynsha 10 – 11 ǵǵ qala mádenıetiniń damýyna jańa din – ıslamnyń áserine toqtalamyz. 10 ǵasyrdyń basynda Qarahan áýletiniń negizin qalaýshy Satuq Bogra hannyń ıslam dinin qabyldap, onyń balasy Boǵra hannyń 960 jyly ıslamdy Qarahan memleketiniń memlekettik dini retinde jarıalaǵany belgili. Jáne ál – Makdısıdiń derekterimen qatar, ıslam dininiń ornyǵýy jerleý dástúrlerine de úlken ózgerister ákelgen.
10 – 12 ǵasyrlarda qala mádenıetiniń damýy, ıslam dininiń qanat jaıýy Qazaqstan jerinde ǵylym men bilim salalarynyń damýyna yqpal etip, Saıram, Otyrar, Túrkistan qalalarynyń birshama gúldengenin aıtamyz. Shyǵystyń dúnıe júzine áıgili, kórnekti ǵalymy - Ál – Farabı týraly baıandaý.
Ábý Nasyr ál – Farabı 870 - 950 jj
Bilim joly: Otyrar, Buhara, Samarqan, Isfahan, Baǵdat, Sham.
Platon, Arıstotel, Ptolomeı.
Arhımed eńbekteri
Ǵylym salasy: Fılosofıa, matematıka, mýzyka, ádebıet, medısına, ǵaryshnama, logıka, anatomıa
«Ǵylymdar ensıklopedıasy»
Ǵylymdardyń shyǵýy, Máselelerdiń túpki mazmuny, Juldyz boıynsha boljaýlar, Vakým týraly traktat
10 – 11 ǵasyrlardaǵy til biliminiń damýyna úles qosqan ǵalymdar:
Aty – jóni: Mahmýd Qashqarı 1030 - 1090
Eńbekteri: «Dıýanı luǵat at - túrik» (Túrik tilderiniń sózdigi)
Ne aıtyldy
Túrik dáýirinde ómir súrgen túrik taıpalarynyń sózdigi, til tarıhy, túrik mekenderiniń atalýy, tarıhy, aýyz ádebıeti týraly maǵlumattar.
Júsip Balasaǵun 1021 - 1075
«Qutadǵý bilik»
(Qut negizi – bilik )
Túrki tildes halyqtardyń tarıhy, qoǵ – saıası ómiri, ádet – ǵuryp, nanym – senimderinen maǵlumat beredi. Fılosofıa, astronomıa, algebra sıaqty ǵylym salalary da qamtylǵan
Ádebıet: Ahmet Iúgnekı + Aqıqat syıy, Qoja Ahmet Iassaýı +Dıýanı Hıkmet – Danalyq kitaby, Súleımen Baqyrǵanı+ Bıbi Marıa, Álı aqyn + Júsip – Zylıqa poemasy.
Sabaqty bekitý:
10 – 12 ǵasyrlarda ǵylymnyń damýyna sebep bolǵan ne? Ál – Farabı ómir súrgen jyldar? Islam dinine deıin qazaq jerinde bolǵan dinı senimder qandaı? Islam dini qaı ǵasyrda keldi? Túrik tilin alǵash zerttegen ǵalymdy ata? t. b. suraqtar.
Úı jumysy: 19 – 20 taqyryptar.
Sabaqty baǵalaý: Taqyryp boıynsha baǵalaımyn.
Pán Qazaqstan tarıhy
Taqyryp 19, 20. Din jáne mádenıet. Islamnyń taralýy. Ǵylym men bilimniń damýy. (prezentasıasymen)
Maqsat 9 – 13 ǵasyrlardaǵy Qazaqstandaǵy ártúrli dinı nanymdar týraly, ǵylymnyń damý sebepteri, kórnekti ǵalymdar jaıly keńinen maǵlumat bere kelip, olardyń eńbekteriniń tarıhı mańyzyn ashyp kórsetý.
Kórnekilik Uly jibek jolynyń kartalary, Aısha – bıbi mazarlarynyń sýreti, kórnekti ǵalymdardyń portretteri.
Ádis - tásil:
Aýyzsha baıandaý, áńgimeleý, suraq – jaýap.
Ótken sabaqty qaıtalaý:
Sabaqtyń barysy: Jospary:
1. Islam dinine deıingi dinı nanymdar.
2. Musylman dininiń enýi jáne taralýy.
3. Musylman dininiń mádenıet damýyna tıgizgen áseri. Jospary:
1. Ǵylymnyń damýy.
2. Til biliminiń damýy.
3. Ádebıet.
Alǵashqy suraqtar: «Alǵash adamdar arasynda dinı nanym – senimder qalaı paıda boldy?, Kóp qudaıǵa tabynýshylyq degenimiz ne? Islam dini qaı jerde, qashan paıda boldy?».
Islam dinine deıingi dinı nanymdardy túsindirgende arheologıalyq derekterge súıenemiz. Qazaqstannyń ońt., ońt – shyǵysyndaǵy qalalarǵa zertteý jumystaryn júrgizgende qala turǵyndarynyń arasynda túrli dinı – nanymdardyń bolǵany baıqalady. Syr boıyndaǵy qalalardy qazǵanda qoshqar múıizine, qus aıdaryna uqsas qysh qumyralar tabylǵan. Zoroastralyq farn, totemge tabyný belgileri jaıly aıta kelip, otqa tabyný ádetine keńirek toqtalý kerek. Otqa tabynýdy jáne «Qasıetti Umaı anamen» de baılanystyrady. Osyndaı senimderge baılanysty «otqa túkirmeý», «ot janǵan jerdi baspaý», «túnde ot jarqyldatpaý» sıaqty ártúrli yrymdar, jas kelin túskende otqa maı tamyzý ǵurpy áli kúnge deıin saqtalǵan.
Jetisý aımaǵynda keń taraǵan dinı nanym dástúrleri – zoroastrızm, nestorıandyq túsiniktegi hrıstıan dini, býddızm dinderiniń salt – dástúrleri de nazardan tys qalmaýy tıis. Ekinshi másele boıynsha 10 – 11 ǵǵ qala mádenıetiniń damýyna jańa din – ıslamnyń áserine toqtalamyz. 10 ǵasyrdyń basynda Qarahan áýletiniń negizin qalaýshy Satuq Bogra hannyń ıslam dinin qabyldap, onyń balasy Boǵra hannyń 960 jyly ıslamdy Qarahan memleketiniń memlekettik dini retinde jarıalaǵany belgili. Jáne ál – Makdısıdiń derekterimen qatar, ıslam dininiń ornyǵýy jerleý dástúrlerine de úlken ózgerister ákelgen.
10 – 12 ǵasyrlarda qala mádenıetiniń damýy, ıslam dininiń qanat jaıýy Qazaqstan jerinde ǵylym men bilim salalarynyń damýyna yqpal etip, Saıram, Otyrar, Túrkistan qalalarynyń birshama gúldengenin aıtamyz. Shyǵystyń dúnıe júzine áıgili, kórnekti ǵalymy - Ál – Farabı týraly baıandaý.
Ábý Nasyr ál – Farabı 870 - 950 jj
Bilim joly: Otyrar, Buhara, Samarqan, Isfahan, Baǵdat, Sham.
Platon, Arıstotel, Ptolomeı.
Arhımed eńbekteri
Ǵylym salasy: Fılosofıa, matematıka, mýzyka, ádebıet, medısına, ǵaryshnama, logıka, anatomıa
«Ǵylymdar ensıklopedıasy»
Ǵylymdardyń shyǵýy, Máselelerdiń túpki mazmuny, Juldyz boıynsha boljaýlar, Vakým týraly traktat
10 – 11 ǵasyrlardaǵy til biliminiń damýyna úles qosqan ǵalymdar:
Aty – jóni: Mahmýd Qashqarı 1030 - 1090
Eńbekteri: «Dıýanı luǵat at - túrik» (Túrik tilderiniń sózdigi)
Ne aıtyldy
Túrik dáýirinde ómir súrgen túrik taıpalarynyń sózdigi, til tarıhy, túrik mekenderiniń atalýy, tarıhy, aýyz ádebıeti týraly maǵlumattar.
Júsip Balasaǵun 1021 - 1075
«Qutadǵý bilik»
(Qut negizi – bilik )
Túrki tildes halyqtardyń tarıhy, qoǵ – saıası ómiri, ádet – ǵuryp, nanym – senimderinen maǵlumat beredi. Fılosofıa, astronomıa, algebra sıaqty ǵylym salalary da qamtylǵan
Ádebıet: Ahmet Iúgnekı + Aqıqat syıy, Qoja Ahmet Iassaýı +Dıýanı Hıkmet – Danalyq kitaby, Súleımen Baqyrǵanı+ Bıbi Marıa, Álı aqyn + Júsip – Zylıqa poemasy.
Sabaqty bekitý:
10 – 12 ǵasyrlarda ǵylymnyń damýyna sebep bolǵan ne? Ál – Farabı ómir súrgen jyldar? Islam dinine deıin qazaq jerinde bolǵan dinı senimder qandaı? Islam dini qaı ǵasyrda keldi? Túrik tilin alǵash zerttegen ǵalymdy ata? t. b. suraqtar.
Úı jumysy: 19 – 20 taqyryptar.
Sabaqty baǵalaý: Taqyryp boıynsha baǵalaımyn.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: 35. Qazaq handyǵynyń qurylýy. (prezentasıasymen)
