Eki kezdesý
(poves)
Jibek meni tanyǵan joq. Tanýǵa múmkin de emes edi. Jazdy kúni qyzyl kún taýdan asyp batqan kezde men "Aıdarly tomar" degen tomarly kóldiń basynda otyrǵan baıdyń aýlyna keldim. "Aıdarlytomar" bir dógildeý, onsha bıik emes buırat taýdyń kúnshyǵys jaǵynda edi. "Aıdarlytomarda" otyrǵan bes-alty aýyl. Bári de baı aýyldar. Aýyl basyna myń-myńnan qoı bar. Top-top jylqylary bar. Ár aýyldyń mańaıynda qybyrlap jatqan mal: qozylarymen birge yńyrsyp, mańyrap, qybyrlap jaıylyp jatqan qalyń qoı. Bytyrap-bytyrap keıbireýleri jaıylyp, keıbireýleri jýsap jatqan sıyr. Toptanyp shógip-shógip jatqan kóp túıe. Óriste shurqyrap, qara qurttaı qybyrlap qaptap jatqan jylqy.
Ýaqyt 1919 jyldyń jazy. Aqmola, Semeı gýbernıasynyń shekarasy. Úkimet Kolchaktiki.
Men jaıaý, qolymda taıaǵym bar, basymda jamandaý qońyr eltiri tymaq, aıaǵymda eskileý soldat etik, butymda eski qoı terisi shalbar, ústimde eski-jyrtyqtaý kók láńke shapan. Belimde eski, kirleý qyzyl shúberek belbeý — Jibek qaıdan tanysyn?..
Men shetki aýylǵa kelip, aýyl ıesiniń úıine — úlken aqboz úıge kirgende kún batqan edi.
Jazǵy jyly kesh. Aspan ashyq. Jalǵyz-aq kúnbatys jaqtan bytyraǵan biraz qara bult kórinedi. "Aıdarlytomardyń" tóńireginde mal qybyr-qybyr etedi. Yńyrsyp, yzyńdaǵan qalyń maldyń daýsy keshke kósh jerden estiledi. Úkimet Kolchaktiki, biraq "Aıdarlytomardyń" basyndaǵy bes-alty aýyl eshkimge qaramaǵan, óz aldyna ózge dúnıeden bólek bir memleket tárizdi.
Úıge sálem bere kirip, bosaǵadan asyńqyrap otyryp, ala kóleńkede úıde jalǵyz otyrǵan báıbishemen amandastym. Jón surady. Jattap alǵan jónimdi aıttym. "Ekibastuz" zavodynan kele jatqan jumyskermin" — deımin. Sóılesip otyrdyq.
Úıge ala kóleńkede bireý kirip, bireý shyǵyp júr. Qazan asty. Ot jaqty. Otty jaǵyp jatqan qyzyl jelekti jas kelinshek, tezek byqsyp janbaǵan soń, kelinshek eńkeıip úrgishtep otty jandyrdy.
Otqa taıanyp, otty jaǵyp otyrǵan kelinshektiń betine kózim túsip ketip, júregim selt ete qaldy. Qaıda kórdim muny?.. Kóz ashyp-jumǵansha ushqyr oı shyrq aınalyp, beıshara Jibekti tapty. Men tanydym.
Jibek buryn baılaý bolǵan, sońynan kedeılengen Qarsaqbaı degen shaldyń qyzy edi. Qarsaqbaıdyń elinde Jibekten sulý, Jibekten asqan qyz joq edi. Jibek — Qarsaqbaıdyń erkeletken kenje balasy.
Qarsaqbaı Jibekti aýqaty ózimen qatar kedeıge bermeı, Paılar Jibekti unatsa da, Qarsaqbaıdy kedeısinip soqtyqpaı júrýshi edi.
Qansha Jibekti jaqsy kórip erkeletse de, ákesiniń oıy mal edi. Biraq Jibektiń oıy basqa edi... Jibek, Jibek edi!
Endi Jibek ot jaǵyp otyr. Meni tanymaıdy. Jibek toqal. Baıdyń toqaly. Baı semiz borsyqtaı shirigen aǵashtyń túbirindeı, qara tarǵyl jýan tarlan shal. Tysqa malaılaryna aqyryp, tóbet ıtshe gúrildep kelip baı joǵary shyǵyp otqa taıaý otyrdy. Tordaı, aldynda taǵy da bir-eki táýir kıingen kisi baımen sóılesip otyr. Jibek ot jaǵyp otyr.
Burynǵy jarqyldap, kıiktiń laǵyndaı oınap júretin Jibekte kúlki joq... Beıshara Jibek. Qalaı tústiń bul halge?.. Seni ákeń myna maıly shirikke malǵa satyp jiberdi-aý! Qalaısha kóndiń sen buǵan?.. Qandaı jyladyń eken sorly?.. Paqyrym-aı, qalaı kóndiń?.. Seni mundaıǵa kóner dep kim oılaǵan?! — dep bosaǵa jaqqa urlana qarap men otyrdym.
Jibekpen sóılesýge hal joq. Ashynǵan jan qur qaınap otyrdy. Men tysqa bir-eki shyǵyp keldim.
Jibek ot jaǵyp otyrdy. Jýandar sóılesip otyr... Etpisti. Qazandy túsirip, tabaqty jasap, tórdegi kisilerdiń aldyna et ákeldi. Meni tabaqqa kisiler shaqyrdy. Et jedik. Et jep bolǵan soń kisilerdi de, meni de qonaq úıge aparyp jatqyzdy. Jibek otty qaǵystyryp qaldy. Qonaq, úıge kelip jatqan, táýir kıingen kisi maǵan "tańerteń dáret alý kerek bolady" dep qumanǵa jumsady. Men quman alýǵa baıdyń úıine kirdim. Baı jatardyń aldynda taǵy qymyz iship otyr eken. Kóıleksheń, qarnyn sıpap, sozyp-sozyp kekiredi. Qymyzdy sapyryp quıyp berip otyrǵan báıbishe. Jibek áli ot jaǵyp otyr.
Aqyryn kirip kelgen maǵan qarap, baı "ne kerek" degende, kelgeli meniń betime anyqtap bir qaramaǵan Jibek jalt qarap, selt ete tústi.
Jibek meniń betime qadala qaldy...
Jibektiń kózine kózim túsip ketip, tez baıǵa qarap:
— Álgi kisi quman kerek dep edi, — dedim.
— A-a, ala ǵoı, — degende, tez ot basyndagy qumandy alyp shyǵyp kettim.
Qonaq úı men baıdyń ózi jatatyn úıi qatar. Sheshinip jattym. Uıqy joq. Baıdyń úıinen shyqqan kisilerdi tyńdap jatyrmyn. Bireý shyqty, bireý kirdi. Bir ýaqytta Jibektiń shyqqanyn bildim. Jibek túndik japty. Qonaq úıdiń janyna kelip az ǵana turyp, kókiregi qaq aırylǵandaı, qatty "ý-ýh!" dep baryp úıine kirdi.
"Ý-ýh!" — dedi... Kópke sheıin oıaý jattym. Qalyń, túıdektelgen oı... Tań atqanda az ǵana kózimniń shyrymyn alyp erteń erte, baıdyń úıi uıyqtap jatqanda, namazǵa turǵan qonaq úıdegi adamdarmen birge turyp, jaıaý júrip kettim.
— Kúnder ótti. Kolchak ketti. Sovet ókimeti qaıta ornady. 1921 jyl boldy. Bul bir-eki jyldyń ishinde Qazaqstannyń talaı jerlerin araladym. Talaı jerlerin kórdim. Ám Qazaqstannan basqa da talaı jerlerde, talaı qalalarda boldym.
1921 jyly Qazaqstannyń, bir qalasynda keńes jıylysyn basqaryp ótkizdim.
Men qalaǵa kelgen kúni jıylys ashyldy. Jurt jıyldy. Qalanyń keń, úlken, ádemi klýby...
Men jınalysty quttyqtadym. Sóılep turǵanymda maǵan qadalyp turǵan qap-qara, móldireı jaınaǵan eki kózge kózim túsip ketti. Sózdi tez bitirdim...
Otyrdym. Qasymdaǵy ıspolkomnyń tóraǵasynan:
— Anaý otyrǵan áıel kim? — dep suradym.
Ispolkomnyń tóraǵasy qarap:
— Á, ol qyrdaǵy bizdiń bir Burjyq degen baıymyzdyń toqaly edi, osy joly bolys saılaýynda jurttyń kózinshe baıynan bosanyp shyǵyp, el bolyp, jurt bolyp jabyla jalynsa da bolmaı, delegat bolyp saılanyp munda kelip otyr. Búgin maǵan kelip sóılesti. Endi maqsuty oqý oqymaq... — dedi. Qarasam, otyrǵan Jibek eken. Eki kózi maǵan qadalǵan.
Men de qarap ishimnen:
— Jibek, qapastan bosaǵan, Jibek!
Oıda joq jerde ekinshi ret kezdestim-aý senimen! Jańa qadamyń qaıyrly bolsyn, qaryndas! Ázge, sen tárizdi, qara pálelerge ushyraǵan kóp sińlileriń de seniń jolyńmen bostandyq alyp, adam qataryna tezirek kirgeı edi! — dedim.
1923
You Might Also Like
