InfoHub Logo

Taqyryby: Elektr órisi jáne onyń kerneýligi. Óristiń kúshtik sıpattamasy

Maqsaty: Elektr órisi taraýy boıynsha maǵlumat bere otyryp, zarádtalǵan deneler arasynda bolatyn áreket etýshi kúshterdi grafıkte kerneýlik arqyly keskindeý alady, potensıal, elektr órisin týdyratyn shamalar, qurylǵylar týraly túsinikteri qalyptastyrý
Sabaqtyń tıpi: Aralas
Sabaqtyń túri: Praktıkalyq
Oqytýdyń tehnologıasy: DOT, KOT elementteri

İ. Uıymdastyrý bólimi
«Túster terapıasy» ádisi arqyly topqa bólý
Túrli tústi qaǵazdar tańdap bólinedi. Interaktıvti taqtada berilgen tústerdiń bireýin ár top óz kezeginde tańdap, sol boıynsha suraqtarǵa jaýap berip, top atyn anyqtaıdy.
Qyzyl tústi - Zarád
• Ol bir deneden ekinshi denege ótedi
• Tuıyq júıede saqtalady
• Kúsh atasyn tanymas
• Kúneltý úshin – as kerek, as ishý úshin – kúsh kerek, kúshti jumsaýǵa – es kerek.
• Ony bólshekten bólip qarastyra almaısyń
• Ol eki túrge ajyratylady
Kók tústi – Óris
• Materıa túri
• Ony sıpattaý úshin kúsh syzyqtary engizilgen
• Elektromagnıttik qubylystardy sıpattaǵan kezde ol mańyzdy ról atqarady
Sary tústi - Kúsh
• Kerneýlik óristiń qandaı sıpattamasy?
• Úzilissiz, qıylyspaıtyn qandaı syzyqtar?
• Osy suraqtar boıynsha túıin sózdi ata

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
(Úsh topqa úsh túrli taratpa qaǵaz beriledi. Ár taratpa qaǵazda teorıalyq, praktıkalyq, zerthanalyq jumystar kórsetilgen.)

İ tapsyrma: Suraqtar tizbesi
İ top - Zarád:
1. Elektrodınamıka páni neni qarastyrady? (jalpy jaǵdaıdaǵy elektromagnıttik óristi jáne onyń elektr zarádyna ıe denelermen ózara áreketterin zertteıtin fızıkanyń bólimi)
2. Yǵysý togy degen ne jáne onyń formýlasyn kórset? (Yǵysý togy – aınymaly elektr órisiniń magnıttik áserin sıpattaıtyn fızıkalyq shama.)
3. Maksveldiń İ teńdeýiniń dıfferensıaldyq túri?
4. Elektr turaqtysynyń máni?
5. Sharl Kýlon elektrostatıkanyń negizgi zańyn qaı jyly ashty?
İİ top - Kúsh:
6. Elektrodınamıka degenimiz ne?
7. Faradeı zańdary?
8. Maksveldiń İİ teńdeýi?
9. Kýlon zańynyń órnegi?
10. Elementar zarád máni jáne ol nege elementar zarád dep atalyndy?
İİİ top - Óris:
11. Elektrodınamıkanyń zertteý aıasy?
12. Maksvell teńdeýleri neshe túrge bólinedi?
13. Maksvell teńdeýiniń İİİ túri?
14. Núktelik zarádtardyń ózara árekettesý zańy?
15. Elektron massasy neshege teń?
İİ tapsyrma: Esepter: İ top:
678. Birinen biri 3 sm qashyqtyqta turǵan árqaısysy 10nKl eki zarád ózara qandaı kúshpen áserlesedi?

İİ top: 685. Teń emes attas zarádpen zarádtalǵan birdeı eki metal shar birine - biri tıistirilip, sodan keıin alǵashqydaǵydaı qashyqtyqqa ajyratylady. Sonda ózara áser kúshi mindetti túrde artatynyn jáne zarádtar shamasyndaǵy aıyrmashylyq neǵurlym kóp bolsa, soǵurlym ol kúshtirek bolatynyn dáleldeńder.

İİİ top: 731.
20nKl zarád potensıaly 700 V núkteden potensıaly 200 V núktege oryn aýystyrǵanda óris qandaı jumys istedi? Potensıaly 100V núkteden potensıaly 400 V núktege oryn aýystyrǵan da she?

İİİ tapsyrma: Tájirıbe:
1. Bir birine úıkelgen denelerdiń zarádyn tájirıbe júzinde qalaı baıqaýǵa bolady? Zarádtalǵan elektroskopty paıdalanyp, deneniń elektrdi ótkizetinin jáne ótkizbeıtinin qalaı anyqtaýǵa bolady?
2. Elektrostatıkalyq mashınanyń jumys isteý prınsıpi jáne elektr zarádynyń eki tegi bar ekenin rastaıtyn tájirıbe kórset.
3. Denelerdiń elektrlenýine baılanysty úı jaǵdaıynda jasalynatyn tájirıbeler

İİİ. Jańa sabaq.
Jer betinen birshama bıiktikte ornalasqan tas pen Jer arasynda ózara árekettesý máselesin talqylaı otyryp, Jer men tas bir birin belgili bir kúshpen tartady. Jer men tastyń aınalasynda tartylys órisi bar. Jerdiń órisi tasqa áser etedi jáne kerisinshe dep paıymdadyq.
Eksperıment júzinde taǵaıyndalǵan kýlon zańy zarádtardyń ózara árekettesýin sandyq turǵydan bildiredi, biraq «Bir zarádtiń basqasyna áreketi qandaı jolmen beriledi, bul ózara árekettesýdiń tabıǵaty qandaı?» degen suraqtarǵa jaýap bermeıdi. Qaǵazdy maıdalap kesilgen qıyndylaryna úıkelgen ebonıt taıaqshany aparǵanda qaǵaz qıyndylary taıaqshaǵa tartylatyndyǵyn baıqaımyz. Elektrometr tilsheleri zarádtalǵan taıaqshany aspaptyń taıaqshasyna tıgizgende bastapqy qalyptan aýytqıdy. Bul tájirıbeler zarádtalǵan kez kelgen deneniń aınalasynda zattan erekshelenetin elektr órisi dep atalatyn keńistik bar ekenin kórsetedi. Osy óris arqyly elektrlik ózara árekettesý júzege asady. «Elektr órisi» uǵymyn aǵylshyn ǵalymy M. Faradeı jáne Dj. Maksvel engizdi. Elektr órisi materıanyń aıryqsha bir túri bolyp tabylady. Bir zatty kórip, sezetin bolsaq, elektr órisin sezim múshelerimizdiń kómegimen qabyldaı almaımyz. Ol tek zarádtalǵan deneler áreketinen ǵana baıqalady.