InfoHub Logo

Mal sútteriniń ishinde emdik qasıeti eń joǵarǵysy - eshki súti. «Eshki bassyn úıińdi» -dep halyq aıtqandaı. Eshki de qazaq halqynyń ejelden kele jatqan tórt túliginiń biri. Ejelden mal baqqan halqymyz eshkiniń qadirin jaqsy bilgen. Sebebi eshki erekshe kúı talǵamaıdy, ári qoıǵa qaraǵanda tez kóbeıedi. Buǵan qosa eshkiniń súti de, eti de shıpaly qasıetke ıe. Erterekte halqymyz eshkini negizinen súti úshin ósirgendigin «soısa eti- qalaqtaı, saýsa súti – bulaqtaı», «eshki soıyp jeseń –bir kúndik, saýyp ishseń -myń kúndik» -degen maqaldardan aıqyn bilinip tur Eshki óte ósimtal bolǵandyqtan tez ósip, jyldam kóbeıedi. Eshkiniń eti de, terisi de, súti de, qylshyǵy men túbiti de, tipti múıizi de kúndelikti turmys kádesine jaraı beredi. Eshkiniń eti azdaý bolǵanymen erekshe kútimdi qajet etpeıdi.. Kóktem men jaz aılarynda kókke jaıylǵan eshki sútiniń quramyndaǵy dárýmender molaıyp ári dámi de ózgeredi. Ol 600 - ge tarta shóp túrin qorek etedi. Jylqy, sıyr jáne qoı maly odan birneshe ese az shóppen qorektenedi. Osynyń - jasyl arqasynda eshki súti men etinde adam aǵzasyna óte qajetti dárýmender kóp bolady.Eshki týraly jalpy málimet. Eshki usaq múıizdi malǵa jatady. Eshkiniń múıizi qyrly, dene bitimi jeńil, quıryǵy qysqa keledi. Eshkiniń eń basty ereksheligi – kez kelgen jaǵdaıǵa beıimdele alatyndyǵy. Eshki – qolǵa alǵash úıretilgen janýarlardyń biri. Onyń ornalasqan jeriniń temperatýrasy + 5-10 gradýstan tómen bolmaýy kerek. Eger onyń turatyn orny ylǵaldy bolsa, onda eshki sútiniń maılylyǵy azaıady. Eshkiniń ómir súrý uzaqtyǵy 14-15 jas. Jaz mezgilinde eń basty azyǵy shóp. Eshkiler — kóbeıgish ári tez ósip jetiletin mal. Eshkilerdi kez kelgen úı janýarymen birge bir orynda ustaýǵa bolady. Durys korektendirip, durys qaraǵan jaǵdaıda eshkiler múldem aýyrmaı- DY. Túbiti men júninen oramal, qolǵap, basqa da kıimder toqylady. Terisinen joǵary sapaly shevro, zamsh, laıka bylǵarysy jasalady. Súıegi, múıizi, tuıaǵynan jelim jasaıdy, isheginen mýzykalyk aspaptarǵa ishek ıiredi. Eshki bir –eki, keıde beseýden laqtaıdy. Jaqsylap kútse jylyna eki ret tóldeıdi. Eshki túrleri.Eshki qýysmúıizdiler tuqymdasyna jatatyn, kúıis qaıyratyn jup tuıaqty mal. Eshki 11 - 12 myń jyl buryn qolǵa úıretilgen. Eshki toǵyz on jyl tirshilik etedi. Eshkiniń múıizi qyrly, dene bitimi jeńil, quıryǵy qysqa keledi. Qazaq eshkini jasyna qaraı: úlken teke, serke, tý eshki, saqa eshki, týsha shybysh, laq. Eshki sútiniń quramy. Eshki sútiniń quramynda kálsı, magnıı, fosfor, marganes, mys, A, V1, S jáne D dárýmenderi, askorbın qyshqyly bar. Sıyr sútindegi temirge qaraǵanda eshki sútiniń temiri jaqsy sińedi, bul qan azdyqtyń aldyn alýda asa mańyzdy - dep zerttegen. Eshki sútin adam aǵzasy tez sińiredi, balalardy tamaqtandyrý úshin qoldanylady. Eshki sútiniń maıy adam aǵzasynda 100 paıyz derlik sińiriledi, quramynda laktoza az bolýyna saı, laktoza jetkiliksizdigi bar adamdarǵa usynylady. Quramynda alergıa týdyrýshy álfa - Is - kazeın bolmaýy na baılanysty azyqtyq alergıasy bar adamdarǵa qoldanýǵa bolady. Eshki sútiniń hımıalyq quramy basqa da janýarlardyń sútindeı turaqty emes jáne kóptegen yqpaldarǵa: janýardyń tuqymyna, jasy men saýlyǵyna, laktasıa kezeńine, qorektený men kútim jaǵdaılaryna baılanysty. Eshki sútiniń kóptegen emdik qasıetteri bar. Ásirese, asqazan aýrýlarynda, anemıada, kózdiń nashar kórýinde, Dıatezde paıdaly. Emshek jasyndaǵy balalardy qorektendirý úshin asa qolaıly. Eshki sútiniń emdik qasıeti. Eshkiniń súti adam aǵzasyna paıdaly ekendigi óte erte zamandardan beri anyqtalǵan. Eshki súti A, S, V, D, E dárýmenderi men basqa da mıkro jáne makro elementter qorynyń qaınar kózi bolǵandyqtan adam aǵzasyna óte paıdaly,erekshe ónim bolyp tabylady.

Toqanova Aıaýjan

---