InfoHub Logo

Oılap otyrsam, otyz jylǵa jýyq ýaqyt boıynda Almatyda, kóptegen oblys ortalyqtarynda jas aqyn-jazýshylar keńesteri kezinde semınar jumysyn birsypyra júrgizgen ekem. Solardyń bárinde qyz aqyndardan aıyra-bóle kútetin úlken bir úmitim kóńildegideı kól-kósir bop aldymnan shyqpaı-aq júrýshi edi. Sol izdegenderimdi belgili bir kompleks dárejesinde Farızanyń "Shildesinen" tapqan sekildimin.

Áıel jurtynyń jynysyna, ultyna, mádenı-bilim dárejesine, ósken ortasynan alǵan tárbıesine t.b. osylar sıaqty faktorlarǵa baılanysty erekshelikter, sodan shyǵatyn sansyz sıqyrly syrlar bolatynyn bárimiz de biletin tárizdimiz. Biraq, menińshe, sonymyz bar bolǵany — jalpy bilý. Birinshiden, bizder (erkek aqyndar) tek qana áıel tabıǵatyna tán qupıa qubylystardy, qansha talantty bolsaq ta, ózimizdeı-aq talanty bar áıel aqyndaı dál baıqap, sýyrtpaqtyń ońaılyqpen qolǵa ilinbeıtin jerde jatqan eń názik te, eń qajetti tinin sýyryp ala almaı qalamyz. Óıtkeni... óıtkeni, bizdiń kóńil kózimizde ol tindi basqa tinderden ajyratarlyq qabilet joq bolýy múmkin. Basqasha aıtqanda, tabıǵattyń ózi ony bizge bilgizbeı qoıǵan bolýy ǵajap emes. Qansha suńǵyla bolsaq ta, áıelge sulý bolǵany úshin, nemese jas bolǵany úshin nemese qylyqty bolǵany úshin (sebebin túsinbeı-aq) qulaı ketetin shyraǵym jynystanbyz ǵoı. Ekinshiden, biz qyzdardyń jataqhanasyna kez-kelgen ýaqytta esik qaqpaı-aq kirip bara almaıtynymyz sekildi... etıkanyń qulymyz. Tipti Shekspır sonetterindegi kategorıalardan koleksıa jasaı qalsaq, sonyń ózin búgingi zaman rýhy quptamas edi dep te jaltaqtaımyz. Ásirese, shaý tartqan bizdiń qurbylardyń sóıtetin sebebi bar. Óleńnen shýmaqty, konteksten sóılemdi, sózdi úzip alar, syńar jaq synǵa qyzmet istetken kezderimiz de bolǵan býynbyz.

Qasıetti alla atymen ant etem,
Perishteler jannatymen ant etem;
jalyndaǵan bizdiń ystyq túnderdiń
Tunshyqtyrǵan lázzatymen ant etem!

Uly aqyn Anna Ahmatovanyń osy bir shýmaq óleńin shuǵyl qajet bolǵan kezde meniń qazaqshaǵa aýdarýyma týra kelip edi. Bul úzindiniń sol tusta óz avtoryna qandaı «qyzmet kórsetkeni» eldiń esinde shyǵar.

Farıza Ońǵarsynovanyń keń tolǵaıtyn keleli janryn daǵdyly termın boıynsha mahabbat lırıkasy deıik. Sol mahabbat lırıkasynyń kózin de naqty taqyrypqa jikteýge bolady desek, onda Farızanyń berik ustanǵan obektisi - áıel janynyń jarshysy (rýpory) demek jón. Jalyndy deıtin sebebimizdi osy arada asha ketý shart.

Ásem bıkeshterdi maqtaý, ony opasy joq, opyq jegizeri kóp turlaýsyz erkekterden qyzǵaný, «mahabbattyń kúıigi erler emes, áıel ǵana shydaıtyn azap-tózim» ekenin eskertý sıaqty jaılar Farızadaǵydaı bárimizde de bar shyǵar. Oǵan biz onsha zárý emespiz. Bul jarshyny jalyndy degende basqamyz batyp bara bermeıtin jerge qoıyp-aq ketetin ójettigin, kóbimiz kezdese almaı álekke túsetin qaltarystaǵy bir quıtyrqyǵa qarashyǵyn qadaı qalatyn qyraǵylyǵyn, jiti kózdigin aıtamyz. Jáne bul qaı-qaıdaǵy sondaılardan koleksıa jınaıdy. Tirideı ajyraýdyń, ólip ajyraýdyń, ajyramaı júrip-aq ajyrasýdyń, erte ne kesh ańsaýdyń sebep, saldarynan áıel basyna túsetin synaqtyń túri de kóp bolady eken, ony ósiretin de, óshiretin de adamnyń neshe túri osy kitaptan ushyrasyp otyrady. Bular kez-kelgen óleńde men mundalap turǵan soń mysal keltirip jatpadym. Bul kitapta áıel janynyń galereıasyn aralap júrip, mynadaı qyzyqtyń da ústinen túse alasyz. Bir áıel kúıeýine bylaı deıdi: «Seni shynymen-aq qulaı qurmettep, madaqtaı otyryp, maǵan qyryndaıtyn dostaryńnan men seni qyzǵanamyn». Endi bir jerde eshkimge qıanaty joq adal da albyrt qyz basqadan basy bos anyq súıgen jigitin qalaı da ózine qaratyp alýdyń jolyn tapsa, ony uıatsyz, tarqaq deýge bola ma? Jas adam óz baqytyn jaýlap almaǵanda qol jaıyp kókten kúte me?.. Osylardyń neshe túrin muńaıa, shattana oqı otyryp, báriniń de ómirde orny baryna shek keltirmeısiz.

Qyz aqyn ónerindegi aıtylǵan jaılardy qyz tabıǵatyna beıimdep baǵalar bolsaq, bul taqyrypta ol shilter toqý úshin barlyq boıaý túgel qajettigin túsingen. Aq, kók, qyzyl, jasyldarymen birge sary, qońyr, qaralaryn da órnekke batyl qosady. Bireýler sonyń sarysyn kórgende: «Bul qaıdan shyqqan qasiret?», qońyryn kórgende: «Apyraı, tym tunjyrap barady-aý!» — dep, al qaraǵa kózi túskende, birden sostıyp, ony tipti pornografıaǵa taqap qoıýy da ǵajap emes. Joq, joldastar, aqyndy aqıqattan bólip, tegeýrindi shabytyna tejeý salatyn bolsaq, jıǵan-tergen qymbatyn tonaımyz da, ózindik ójettigin óltirip alamyz.

Ekinshi arnadaǵy saıası, pýblısısıkalyq lırıkanyń óristeý beti maǵan qatty unady. Ásirese, taqyryptyń jaǵrafıalyq sheńberi birte-birte keńeıip, jahanǵa jaıylýy aqyn erýdısıasyn asha túsedi. Elimizdegi ótken soǵys saldary - maıdanda ólgen áke azasy men tyldaǵy jesir, jetim qaıǵysy esh ýaqytta umtylmaıtynyn jerine jetkize jyrlaǵan aqyn ári-beriden soń adamzattyń endigi taǵdyryna aýysady. Qara Afrıka men Amerıka negrleriniń, aqyn ózi aıaqtaı baryp kózimen kórgen Azıa jurttarynyń jeńisterimen qatar áli de áljýaz jaı-júıeleri kitaptyń óne boıyna kelisti, aıǵaı az, tapqyrlyǵy kóp. Ádiletsizdik týraly sóılegende boıyna jaı ǵana jıyp otyrmaı, kúıip otyrady.

Óziń maǵan oı berdiń, bilim berdiń,
nar jigittiń arqalar júgin berdiń.
Sana berdiń sergekteý sezinýge
qaıǵysy men kúlkisin jumyr jerdiń.

Tamasha! Bundaǵy óleńderdiń osy sıaqty oıy da oramdy, tili de ońdy.

Aqyn dúnıelerimen túgel tanysqannan keıin, suryptaý jaǵynan bir kemshilik baıqadym: ólkemizdiń ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı ósý joldarynan tanym-bilim beretin táp-táýir óleńderdi mynaý tentek neme túp-túgel derlik tastap ketken. (Mańǵystaý ǵana azdap bar). Álgi avtormen kelisip kitaptan shyǵaratyn óleńderdiń ornyn osylarmen toltyrý kerek. Kitaptaǵy seleýstremlennostdeıtinimiz odan zala shekpes.

Aqynǵa túsinde aıan beretin Mahambet týraly úsh jyrdyń sońynda bólek turǵan bir túıinshek óleń bar. Ol avtordyń aıtaıyn degen oıyn emes, kerisinshe, túbirimen teris uǵym berip tur.

Aqynnyń keıde aqyndyq «men-di» ornymen paıdalanbaı, qyzyp ketkende tym qatty tıetin shaıbany ózine qabyldap qalatyny bar eken: «Qashanǵy qaıǵyly jyr jazǵyzasyń?».. - degennen keıin, jurt «anaý sory qaınap jylap otyrǵan qyz osy aqynnyń ózi eken» dep uqpaı ma?.. Menińshe, qazaqtyń áıeli erkegin — «Jar» demeıdi, «er» deıdi. Bul da jezdesi áıeliniń inisin «baldyz» demeı «qaıynini» deıtini sıaqty. (Biz sońǵysyn da shatastyryp júrmiz) «Zamannyń qalaı shyǵam túrmesinen», degen sóılem ornyn taýyp turǵan joq.

Qorytyp aıtarymyz, F. Ońǵarsynovanyń «Shilde» kitaby - búgingi talǵamǵa tatıtyn, tárbıelik máni mol, aqynnyń ósý jolyn da anyq kórsetetin ádemi shyǵarma!

1975

---