InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan: Tu-53 top stýdenti Jalǵasbaı Dana Qaıratqyzy
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy

Ferrosıanıdteri

Ferrosıanıdteriniń galı, ındıı jáne tallııdiń analıtıkalyq hımıasynda mańyzy zor. Galıı ferrosıanıdin Gn₄[Fe(SN)₆]₃ eń alǵash Lekok de Býabodran alǵan, ol onymen galıdi qyshqyl eritindilerden bólý úshin qoldanǵan: 12%-ti tuz qyshqylynan shamamen 10 ml-nen 0,1 mg Ga tunady. Analızdiń fızıka-hımıalyq tásilderin qoldanyp galıdiń ferrosıanıdpen árekettesýin I.V.Tananaev pen N.V.Baýsova júrgizgen. Olardyń anyqtaýy boıynsha ferrosıanıd: galı qatynasy 0,75-ten tómen bolsa joǵaryda kórsetilgen qarapaıym ferrosıanıd túziledi. Eger ferrosıanıd mólsheri joǵary bolsa aralas tuzdar túziledi: MeGa[Fe(CN)₆] (munda Me - Na, K jáne Rb men Cs). Erep lıtıı bolsa kez kelgen qatynasta jaı tuz túziledi: Ga₄[Fe(CN)₆]₃.

Týra sondaı tereń zertteýler ındııdiń ferrosıanıdpen árekettesýine de arnalǵan. Natrıı men lıtıı ferrosıanıdteri ındıımen tek quramy jaı tuzǵa sáıkes qosylys túzetini anyqtaldy: In₄[Ǵe(SN)₆]₃. Al kalıı ferrosıanıdimen tundyrsa (galı sıaqty) eki túrli tuz túziledi: eger ferrosıanıd: ındıı qatynasy 0,75-ten aspasa — jaı tuz; eger ferrosıanıd mólsheri joǵary bolsa - qos tuz KIn[Fe(CN)₆].

Qos tuzdyń turaqtylyǵy jaı tuzben salystyrǵanda joǵary.

Bir valentti tallıı silti metaldar sıaqty, ıaǵnı silti metaldar ıondarymen az erıtin qos tuzdar túzip tunbaǵa túsedi: Tİ₂Me[Ǵe(SN)₆]. Tİ⁺ myspen de az erıtin qosylystar beredi — Tİ₂Cu₂[Fe(CN)₆]₂, nıkelmen de — TI₄Ni₄[Fe(CN)₆]₃, sonymen qatar kobált, kadmıı jáne myryshpen. Bul tunbalardyń erigishtigi tómen bolǵany sonshalyq, eger bul elementterdiń ferrosıanıdteriniń sýspenzıasyna tallıı qossa, tústi metaldyń ıonyn tallıı yǵystyrady, ıaǵnı tallıı eritindiden bólinedi. Bul jaıdy I.V. Tananaev pen M.A. Glýshkova tústi metaldar bar eritindilerden tallııdiń óts az mólsherin (shamamen 0,01 g/l) ferrosıanıd arqyly bólý úshin qoldanýdy usyndy.

Tallıı men ýranıl de óte az erigishtikke ıe (2,1∙10^-5 mol/l) - Tİ₂(UO₂)₃[Fe(CN)₆]₂ jáne Tİ₄(UO₅)4[Fe(CN)₆]₅, sonymen qatar tallıı ferrosıanıdiniń sırek jer elementterimen aralas qosylystary, mysaly lantanmen — TİLa[Fe(CN)₆]4H₂O. Eger TI⁺ silti metaldarmen salystyrsa, ol Tİ-Cs — Rb — K — Na — Li qataryn bastaıtyny ańǵarylady, ıaǵnı tallııdiń az erıtin ferrosıanıdter túzý qabileti silti metaldardan joǵary.

Ferrısıanıdpen galı, ındıı jáne tallıı tunba bermeıdi.

Kompleksti qosylystary

Galıge kompleksti ftorıdter túzý qasıeti tán, ıaǵnı ftorogallattar, Olardyń jalpy formýlasy - Me₃(SaǴ)₆, (munda Me — silti metal). Biraq qazirgi fızıka-hımıalyq ádistermen NaF:GaF₃ qatynasy 3:1 emes, 2,6:1 ekeni jáne de natrıı ftorogallatynyń formýlasy 13NaF5GaF₃ ekeni dáleldendi. Bul tuzdyń sýdaǵy erigishtigi 0,31%, osyǵan negizdelip galıdi kompleksti ftorıd túrinde basqa erigish ftorıdter túzetin elementterden bólýge bolady.

Ftorogallattardyń quramy katıon tabıǵatyna táýeldi: kalıı ftorogallatynyń quramy K₂(GaF₅5H₂O), rýbıdıı men sezıı ftorogallattarynyń quramy Me(GaF₄2H₂O). Sýly eritindilerde ftorogallattar galı ftorıdin jáne silti ftorıdin túzý arqyly dıssosıasıalanady, al galı ftorıdi ári qaraı GaF⁺₂ ıonyn túzip dıssosıasıalanady. Bul eritindide quramynda galı bar basqa ıondar tabylmaǵan. Barıı jáne stronsıı ftorogallattarynyń quramy Me₃(GaF₆)₂H₂O.

Galı galogenıdteri ár túrli organıkalyq zattarmen, mysaly ortofenantrolınmen kompleksti qosylys túzedi. Galı hlorıdi fenantrolın eki molekýlasyn, al bromıd pen ıodıd - úsh molekýlasyn qosyp alady. Bul komplsksti qosylystardyń turaqtylyǵy óte joǵary — galı olardan amıakpen de tundyrylmaıdy. Týra osyndaı komplekster pırıdınmen, nıtrobenzolmen jáne t.b. kóptegen quramynda azot bar organıkalyq zattarmen alynǵan.

T.V.Permákova men I.S.Lıleev rN 9,2-10 shama­synda natrıı gallaty men natrıı bıkarbonatyn árekettestirip kompleksti natrıı gallokarbonatyn Na₂OGa₂O₃2CO₂rH₂O alǵan. Bul usaq krıstaldy aq tústi untaq zat, azdap ylǵaltartqysh, qyshqyldardan, siltilerden, sonymen qatar sý áserinen de (qyzdyrsa) ońaı ydyraıdy.

Galı kóptegen organıkalyq qyshqyldarmen de kompleksti qosylystar túzedi. Sharap qyshqylymen galı, turaqtylyǵy alúmını kompleksinen joǵary, kompleksti qosylys beredi: eger alúmını katıonynyń sharap qyshqyldy komplekstegi baılanys kúshin 1-ge teńesek, onda galıdiń baılanysýy: 111-ge teń bolady; sharapqyshqyldy eritindilerden galı gıdroksıdi rN 2,5-ke teń bolǵanda tundyryla bastaıdy, al alúmını — 3,6. Qaı elementtiń gıdroksıdi eń az erigish bolsa, sol elementtiń sharapqyshqyldy kompleksi turaqtylaý bolady.

Oksalatty eritindilerde jaı oksalatpen Ga₂(C₂O₄)₃ qatar eki kompleksti ıon bolady – [Ga(C₂O₄)₂]^- jáne [Ga(C₂O₄]^3- olar rN máni joǵarylasa tepe-teńdik kompleksti oksalattarǵa qaraı yǵysady, al tómendese jaı oksalatqa qaraı yǵysady /1068/. Polárografıalyq ádispen rN 8,6-10-ǵa deıin [SIn(SaO₄)₃]^3- kompleksi bolatyny dáleldendi, bul komplekstiń totyqsyzdanýynyń jartylaı potensıaly (-1,58)÷(-1,60)-qa teń. Quramy týra osyndaı komplekster salısıl qyshqylynyń erindilerinde de túziledi. Sonymen qatar úshoksıglýtar qyshqylymen, oksıhınolımmen, kýpforonmen kompleksti qosylystary belgili. Sońǵy jyldary galımen qanyq boıalǵan tústi qosylystar beretin organıkalyq zattar usynylǵan. Bul zattardyń galıdiń analıtıkalyq hımıasynda mańyzy zor. Mysaly, rodamın V jáne J, nemese "gallıon" — oksıhloramınonaftalındısýlfo qyshqyly.

Indıı hlorıdi galı hlorıdi sıaqty, silti metaldarmen Me₃InS1₆2N₂O nemese Me₂InCl₅-H₂O tıptes kompleksti tuzdar túzedi, sonymen qatar amıakpen jáne organıkalyq zattarmen de kompleksti qosylystar beredi. Indııdiń kóp kompleksti qosylystary analıtıkalyq hımıada keńinen qoldanylady, mysaly oksıhınolınmen, pırokatehınmen, hınalızarınmen, ár túrli azoboıaýlarmen kompleksti qosylystary /1050, 1058/.

Joǵaryda ındııdiń qos súlfattary týraly atalǵan edi. Ol sonymen qatar quramy H[In(SO₄)₂]3,5H₂O-ge sáıkes kompleksti súlfattar túzedi. Biraq ındııdiń kompleksti súlfattarynyń qurylymy jáne qasıetteri tolyq zerttelmegen. Ony ındıı súlfattarynyń polárografıalyq zertteýleri dáleldedi.

Indıı oksalattarmen áreketteskende, satylap kelesi kompleksti qosylystar túziledi: (İnS₂O₄)⁺, [İn(S₂O₄)₂]^- jáne [İn(S₂O₄)₃]^3-, Cs[In(C₂O₄)₂]nH₂O qosylystary bólinip alyndy jáne olar oksalattyń artyq mólsherinde erıtini anyqtaldy. Indıı oksalaty sý molekýlasynyń ár túrli sanymen — 0-den 8-ge deıin — krıstaldanady, sýda az erıdi (51^-4 mol/l), qymyzdyq qyshqylynda da az erıdi (1∙10'³ mol/l). 210°S-qa deıin qyzdyrsa oksıoksalat İn₂O(S₂O₄)₂ túziledi, al 520°S-ta ol tolyq SO₂ men İn₂O₃ ydyraıdy.

Indıı tartraty qasıeti boıynsha galı tartratyna óte jaqyn /1074/, biraq turaqtylyǵy tómen.

Tallııdiń kompleksti qosylystary da alýan túrli jáne kóp. Úsh valentti tallıı galogenıdiniń amıakattary belgili - TİCİ₃3NH₃. F.Ia.Kýlba men V.E.Mıronov /1075/ Tİİ₃ ıodtyń spırtti eritindisimen árekettestirip talloúshıodıdin Tİİİ₂ jáne polııodıdin alǵan — Tİl₅, olar 70-80°S temperatýrada T1I jáne İ₂ ydyraıtyn qara jyltyr qabyrshaqtar. Sonymen qatar, T1İ₃ dıoksanmen qosylyp alynǵan.

Tallıı  ıodıdin kalıı ıodıdi eritindisinde eritse bir qatar kompleksti qosylystar túziledi - T11₂^- , Tİİ₃^2-  Tİİ₄^3-.

Erigishtigi temperatýradan táýeldi: eger 20°S-ta 1,5M kalıı ıodıdinde 1,49-10^-5 mol/l TİI erise, 70°S-ta 11,39∙10^-5 mol/l erıdi. Sýrette tallıı ıodıdiniń 20°S temperatýradaǵy kalıı ıodıdiniń konsentrasıasynan táýeldiligi keltirilgen.

Sýret. Tallıı ıodıdi erigishtiginiń kalıı ıodıdi konsentrasıasynan táýeldiligi

Ózi bir jáne úsh valentti ıonnyń rolin atqaratyn kompleksti qosylystardy tallıı ońaı túzedi, mysaly T1(T1S1₄), Tİ(Tll₈), Tl₂[Ti(NO₃)₅]. Tallıı sonymen qa­tar kompleksti organıkalyq qosylystar túzedi - TİS1₃S₂N₅ON jáne T1S1₃(S₂N₅)₂O. TiCNS-ti natrıı, ka­lıı, lıtıı, sezıı rodanıdterinde eritý arqyly alynǵan bir valentti tallııdiń rodanıdti qosylystary belgili.

Úsh valentti tallııdiń fenantrolınmen jáne dıpırıdılmen qosylystary sý­da (310^s mol/l) jáne spırtte (10^-4 mol/l) erimeıdi. Analıtıkalyq hımıada keńinen qoldanylatyn arılmetan qatarynyń organıkalyq boıaýyshtarymen metıl kúlgin, malahıt jáne brıllıant jasyly, aýramın, rodamın tallıı qosylystary ár túrli kompleks beredi. Bul reaktıvterdiń tolyq sıpattamasy V.P.Gladyshev jumysynda berilgen. Tallııdiń, ındıı men galıdiń kúrdeli metalorganıkalyq qosylystary belgili.

Joǵaryda qarastyrylǵaı ındıı, galı jáne tallııdiń qos nıtrattary jáne ashýdastary da kompleksti qosylystarǵa jatady, biraq turaqtylyǵy óte tómen.

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---