InfoHub Logo

Umytpasam, 1916 jyldyń kúzi ǵoı deımin. Spass zaýytynyń ataqty saýdager baıy Seıtqamaldyń Áýbákiriniń úıinde bas qosqan úlken bir jıyn boldy. Ol jıynǵa Sokolov degen prostop ta qatysty. Ústi-basy sap-sarala, kókpeńbek temir asynyp júredi. Qandaı qaharly? Ol kezde Spasstyń bolysy — Tátıdiń Ospany. Ol da bar. Eldiń qasqa men jaısańdary jınalǵan.

Ótkende de adamnyń neshe alýan jorǵasy bolǵan ǵoı. Bir adam ótken-ketken áńgimeni qozǵap otyr... Aıdabol Japar aqyn degendi birinshi ret sol kisiniń aýzynan estidim.

Bir rette Japar aqyn, ústinde quba tóbel ǵana kıimi bar, artynda bókterinshegi bar jalǵyz ózi jolaýshylap kele jatyp, jańa ǵana kóship kelip qonǵan bir aýylǵa kez keledi. El shetinde kezdesken adamnan:

— Bul aýyl qaı aýyl? — dep suraıdy. Sóıtse, dýanbasy Ybyraıdyń aýyly eken deıdi. «Ne bolsa da sonyń óz úıine túseıin» dep, kóp aýyldan sódekteý tigilgen Ybyraıdyń úıine bet alady. Taqala bergende Ybyraıdyń mań tóbetteri Japardy ortaǵa alady. Ittiń úrgeninen Japardyń astyndaǵy aty úrkip, ózi attan murttaı ushady. Odan Ybyraıdyń páýeskesine baılaýly turǵan attary úrkip jula qashady. Sonda Ybyraı:

— Bul ózi kim, attan jyǵylyp óle almaı júrgen? Uryńdar ózin, — dep kisi jiberedi.

Japar aqyn qorjynyn qaryna ilip, atyn jetelep Ybyraıǵa taqalyp kelip aıtqany eken:

— Ajal qaıdan bolǵanda qater-qaýip,
Dáýletińe jyǵyldym esim aýyp.
Sen lashyn bolǵanda, men torǵaımyn,
Ne toıatyń qanady maǵan shaýyp, —

deıdi. Ybyraı raıynan qaıtyp úıine túsiredi. Sýsyn berip, sol kúni úıine qondyrady. Áńgime-dúken qurady.

— Japarym, endi meni jamandap bir aýyz óleń aıtshy, —  deıdi.

— Aıtaıyn, myrza, — deıdi Japar.

Ybyraı basy úlken, murny qolaǵashtaı óńsiz adam eken. Jáne túbi estek eken. Sonda Japar aqyn Ybyraıǵa qarap otyryp:

— Jaman demeı nesi bar, mundar estek,
Qolaǵashtaı murnyń bar, keýden tástek.
Degenińe halyqty júrgizgen soń,
Myń-myńdap jylqy aıdadyń óńsheń mástek.

degen eken. Erteńinde Ybyraı Japardy astyna at mingizip, ústine shapan kıgizip shyǵaryp salǵan eken.

Álgi kisige otyrǵandardyń biri:

— Siz jaqsy-jaqsy áńgimeler biledi ekensiz. Al ózińizden osy sıaqty óner tabyla ma? — dedi.

— E, odan da qara jaıaý emespiz, — dedi álgi kisi.

— Endeshe, bizdiń Sokolov myrzany maqtańyzshy, — dedi.

Sonda álgi kisi otyryp:

— Sokolov, qylyshyńnan qanyń tamar,
Zárińnen kórgen jannyń esi tanar.
Oıaz ben jandaraldyń syılaǵanyn
Kórgender osy kúni ań-tań qalar.
Bolsa adam aramdyqqa qıa basqan,
Jaıyń bar kóretuǵyn tez ańǵarar.
Bul mańda senen asqan jan bar desem,
Janaspas shyndyqqa adam nanar, —

dedi. Sokolov qazaqsha sýdaı biletin edi. Qarqyldap kúlip, qaltasynan sólkebaı kúmis alyp álgi kisige tastaı berdi.

Sonda tórde otyrǵan Áýbákir baı:

— Al endi sizdi jańa maqtaǵanyn estidińiz, Sokolov myrza. Endi baǵanaǵy dýan basy Ybyraıdy jamandaǵandaı jamandasa qaıter edińiz? — dedi.

— E, jamandasyn, — dedi Sokolov.

Baǵanaǵy aqynymyz qıpyjyqtap qaldy. Sonda İlıas:

— Bir toıda eki jar joq. Endigi ret basqaniki. Eger de myrza kár qylmasa, jamandaýyn men jamandaıyn, — dedi.

Sokolov ta:

— Joq, kár qylmaımyn, al jamanda, — dedi. Sonda İlıas:

— Bergeniń seniń boldy eki sólki,
Aıtýǵa bir sóz keldi jańa tólki.
Paradan sobıraesh bogatstva,
Etesiń nasharlardy ylǵı kúlki.
Bireýdi qorqytasyń, bireýdi aldap,
Jyrtqyshta saǵan uqsas jylpos túlki.
Meniń de aıtqan «maqtap» sózim úshin
Taqsyrym, tastarsyz ba eki-úsh sólki, —

degeni bar emes pe? Sokolov alǵashqy ýádeden taıdy. Óńi buzylyp, qýaryp sala berdi. Qatty ashýlansyn-aı kelip İlıas- qa:

— Seniń buzyq ekenińdi biz erteden bilemiz. Biraq keshirim jasap keldik. Endi betińmen jibere almaımyz, — dep otyr.

Ospan bolys, Áýbákir baı da ursyp jatyr. Al İlıastyń da alqymy keýip ketken.

— Bas kesseń de, til kespek joq. Taǵy da aıtamyn, — dep orynynan túregep aldy. Taǵy da Sokolovqa:

— Daǵdyń ǵoı ysqyratyn nashar janǵa,
Boıalǵan qolyń seniń qyzyl qanǵa.
Alǵashqy ýádeńnen adam bolman,
Taılyǵar kázir seniń jóniń bar ma?
Aıdatý, baılap-matap, qylysh shaýyp,
Jandarǵa qarsylasqan jala jaýyp.
Aldyńa tize búgip ıilmespin,
Basyma tóndirseń de neler qaýip, —

degeni ǵoı. Estýshi jurt: «Áı bárekeldi-aı! Batyrdyń tuqymy degenmen batyrlyǵyn jasady-aý!» — desip jatyr.

Al Sokolov burynǵydan beter qaharlana tústi. Al endi Sokolov birdeńe etetin bolsa, otyrǵandardyń ishinde keıbireýler Sokolovtyń ózin bassalmaq bolyp otyr eken. Qurdastary Qoıankóz dep ataıtyn Qartabaıdyń Ysqaǵy, Kemelbaıdyń Túsipbegi sıaqtylar İlıas pen Sokolov sóılese bastaǵanda-aq dalaǵa shyǵyp ketip, jeńderine temir taǵyp alyp, qaıyra kelip otyrady.

«El renjise, jer kótermeıtin aýyry bar, el silkinse, qarly-jańbyr daýyly bar», «kóp qorqytady, tereń batyrady» degen emes pe?! Áýbákir, Ospandar eldiń bet alysyn baıqap qalady. Sodan seskengen ol ekeýi Sokolovqa aqyl aıtyp toqtatty da, halyqty taratyp jiberdi.

Eger de on altynshy jyldyń dúrbeleńi bolmasa, Sokolovtyń İlıasty bir tyqyrǵa taqaýy da múmkin edi....

---