InfoHub Logo

Naǵyz aqshanyń serıalyq nómiri, erekshe dızaıny jáne sýtańbalary bolatynyn bári biledi. Biraq másele munymen shektelmeıdi: tehnologıanyń damýymen jalǵan aqshadan qorǵanýdyń minsiz ádisteri paıda bolyp jatyr.

Shyn banknotty jalǵan banknottan aıyrýǵa kómektesetin qupıalardy kez-kelgen valútada qoldanýǵa bolady.

Evrıon shoqjuldyzy nemese Omron saqınasy

Omron Saqınasy degen atpen de belgili Evrıon shoqjuldyzy degenimiz — kóshirgish tehnıkada jalǵan aqshany tanýǵa múmkindik beretin,  saqınadan turatyn qaıtalanatyn shablondar. Keıbir túrli-tústi prınterler men kóshirgish quraldar osyndaı saqınasy bar aqshalardyń beınesin kóshirmeı qoıady: olar qaǵazdy qap-qara etip shyǵarady nemese bos shyǵarady, tipti múldem óship qalady. Omron saqınasyn amerıkalyq jáne kanadalyq dollardan, evrodan, brıtan fýntynan, ıennen jáne álemiń basqa valútalarynan kórýge bolady.

Mıkrobaspa

Mıkrobaspa — aqshalarǵa qoldan jazý óte qıyn bolatyn maıda mátinderdi jazýǵa múmkindik beredi. Óıtkeni ony jazý úshin erekshe qurylǵy men arnaıy sıa qoldanylady. Al eger osyndaı mátini bar aqshany kóshirgish qurylǵydan ótkizse, onda onyń kóshirmesi oqylmaıtyndaı bulyńǵyr bolyp shyǵady. Mundaı tehnologıa dollardy, fýntty, eýrony, reseı rúblin jáne kóptegen basqa valútalardy daıyndaýda qoldanylady.

Bederleý

Banknotttardy, ásirese joǵary nomınaldy banknottardy, sondaı-aq vızalardy, tólqujattardy jáne basqa da qujattardy qorǵaýdyń taǵy bir keń taraǵan ádisi — bederleý. Bul ádistiń artyqshylyǵy, muny kórý qabileti nashar jandarda paıdalana alady. Óıtkeni aqshadaǵy bederdi ony kórmeı-aq saýsaqpen sezinýge bolady. Ádette, aqshanyń belgili bir elementteri bederlenedi — ol 10-evrolyq aqshadaǵy «10» sany nemese 5 evrodaǵa arka sıaqty qandaı da bir beıneler bolýy múmkin. Al kanadalyq dollarda Braıl qarpine uqsas bederli núkteler aqshanyń nomınalyn da bildiredi.

Erekshe qaǵaz

Aqsha basyp shyǵaratyn qaǵaz bizdiń kúndelikti paıdalanatyn qaǵazymyzǵa uqsamaıdy. Onyń quramy ózgeshe bolady. Mysaly, amerıkalyq dollardyń  ¾ bóligi maqtadan jáne ¼ bóligi zyǵyrdan turady. Sondyqtan aqsha basyp shyǵaratyn qaǵazdy «shúberek qaǵaz» (rag paper) dep ataıdy. Sońǵy jyldary ylǵalǵa jáne kirge tózimdi jáne tez tozyp ketpeıtin polımerli qaǵazdar paıda boldy. Mundaı qaǵazdy jasap shyǵarý óte qıyn. Tipti kózge shyn sıaqty kóringenimen, onyń jasandy nusqasyn qolmen ustap-aq anyqtaýǵa bolady. Jalǵan aqshany anyqtaýdyń taǵy bir ádisi — aqshanyń betine quramynda ıody bar arnaıy qaryndashpen syzý. Selúloza qaǵazǵa túsken belgi kók túsken aınalyp, jalǵan aqshany birden anyqtap beredi.

Túsi qubylmaly boıaý

Álemdegi kóptegen elder óz valútalaryn basyp shyǵarǵan kezde osyndaı boıaýdy paıdalanady. Mundaı boıaý jaryqty erekshe túrde shaǵylystyryp, banknottyń kólbeý buryshyna qatysty túsin ózgertedi. Mysaly, ózimizdiń 10 000 teńgelik aqshada kógershinniń túsi ártúrli buryshpen qaraǵan kezde altyn tústen jasyl túske ózgeredi. Al 50 dollarlyq banknotta «50» sany qyzǵylt tústi jáne ashyq jasyl tústi bolady. Mundaı erekshelikti kóshirý múmkin emes jáne ony jasaý da qıyn. Óıtkeni álemde mundaı túsin qubyltatyn boıaýdy baspa úshin paıdalanýǵa  sanaýly ǵana kompanıalardyń quqy bar. 

Qorǵanys talshyqtary

Banknottarda túrli-tústi qorǵanys talshyqtary retsiz ornalasqan. Olar qaǵazǵa kezdeısoq jabysyp qalǵan jińishke jáne qysqa túrli-tústi jipterge uqsaıdy. Tájirıbeli kasırler jalǵan aqshany saýsaqpen sıpap-aq, qorǵanys talshyǵy bar qaǵazdyń qurylymy erekshe ekenin aıtyp, anyqtaı alady. Bul talshyqtar, ádette, banknotty anyqtaıtyn últrakúlgin shamnyń astynda jarqyraıdy. 

Túrli-tústi núkteler nemese planshetkalar

Últrakúlgin jaryqtyń astynda jarqyraıtyn taǵy bir qorǵanys elementi — banknottyń betine retsiz ornalastyrylǵan «planshetkalar»(planchettes) dep atalatyn túrli-ústi núkteler. Olardy qoldan jasaý óte qıyn. Óıtkeni olar sýret emes, talshyq sıaqty daqtyń bir túri. Planshetkalar birqatar valútalarda, mysaly kanadalyq dollarda paıdalanylady.

Qupıa mórtabandar

Bul kónergen tájirıbe. Alaıda keıbir elderde, mysaly Qytaıda ony áli de qoldanady. Áýelde mundaı ádis tıyndardy qoldan jasaýdan qorǵaý úshin oılap tabylǵan bolatyn, keıin ony qaǵaz aqshalarǵa da beıimdep jasady. Biraq mórtabandar barlyq aqshada birdeı kezdespeıdi. Óıtkeni ony aqshany basyp shyǵaryp jatqan kezde qoımaıdy. Ony aqshanyń shynaıylyǵyn rastaý úshin bankte nemese aıyrbas oryndarynda qoıady. Ár uıymnyń óziniń erekshe «qupıa» belgisi bar.

Móldir bólikter

Polımerli qaǵazdyń paıda bolýymen banknottardy móldir nemese jartylaı móldir bóliktermen jasaý múmkindigi týdy. Olardy tereze dep te ataıdy. Aqsha jasaýshylar «tereze» sýbelgileriniń zamanaýı balamasy bolyp tabylady jáne ony qoldan jasaý múldem múmkin emes deıdi. Móldir bólikterdi Avstralıanyń, Kanadanyń jáne Ulybrıtanıanyń aqshalarynan kórýge bolady.

Gologrammlar

Gologramm (kınegramma) — folgada nemese basqa materıalda lazer sáýlelerimen túsirilgen erekshe úsh ólshemdi beıne. Gologramm kórý buryshyn aýystyrǵan kezde reńin ózgertedi. Aqshany qorǵaýdyń bul ádisin alǵash ret Avstrıada 1988-jyly qoldana bastady. Sodan beri búkil álemge keńinen tarap ketti. Ádette, golografıalyq qorǵanys belgilerin iri aqshalarǵa túsiredi. Biraq ony maıda nomınaldarda jolaq túrinde kórýge bolady.

---