InfoHub Logo

A. K. Ásilbekova, N. M. Kısıkova
L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq Ýnıversıteti, Astana, Qazaqstan

Jańa obektter úshin jobalyq sheshimderin taldaýda tapsyrmalardy sheshý úshin ár-túrli ádister qoldanylady. Alaıda tájirıbe júzinde qoldanystaǵy ádisterdiń birde bireýi usynylǵan jobalyq sheshimderdiń jańashyldyǵyn taldamaıdy, ıaǵnı ınovasıalyq qyzmettiń basty siltemesi bolyp tabylatyn jańalyq. Qazirgi ýaqytta tájirıbe júzinde jańashalandyratyn kóz qaras boıynsha jobany sheshýde avtomattandyrylǵan taldaý júrgizý jáne qurylymdyq emes aqparat kózderi boıynsha jumys isteıtin baǵdarlamalyq qamtamasyz etý joq. Qoldanystaǵy baǵdarlamalyq qamtamasyz etý jobalyq sheshimder taldaýynyń avtomattandyrylýyn tolyǵymen sheshe almaıdy. Ásirese, osyndaı baǵdarlamalyq quraldardyń ınovasıalyq joba zertteme salasynda óte jetkiliksiz. Jobalyq sheshim taldaý salasynda birneshe máseleler bar. Ol máselelerdi sheshý óte ózekti bolyp tabylady, sebebi, ınovasıalyq joba negizine súıengen  jańa jobalyq sheshimder sany jyl saıyn artyp keledi jáne jobalyq sheshimdi taldaýdy tolyǵymen avtomattandyrý negizinde ǵana múmkin bolyp tabylady. Iaǵnı, ol qabyldanǵan jobalyq sheshimderdiń tıimdiligin arttyrady, júzege asý ýaqytyn qysqartady jáne jańa obektter engizý men ǵylymı-tehnıkalyq progresti túrli ónerkásip salalarynda tezdetedi [1].

Usynylǵan komplekstik baǵdarlamanyń tıptik qurylymy mindetti jáne mindetti emes elementterden turady. Mindetti elementterge lıngvısıkalyq modýl, suranysty qalyptastyrýquraly, analogty izdeý quraly jáne nátıje berý men óńdeý quraly jatady. Lıngvısıkalyq modýl sóz tirkesteriniń modýldik qurylymy men aranaıy jeke bólimderin bólip alýdan turady, onda sóztirkesti izdeýdiń kelesi modeli engizilgen:

  nemese

   nemese

mundaǵy, ; ; , nemese

mundaǵy nemese

mundaǵy ;u;, nemese

mundaǵy ,;

Mundaǵy,   - i-shi retti 1-shi termınniń sózdik formasy;;  – i-shi retti termınniń sózdik formasy; r – syn esimniń, esimshe jáne syn esimniń ataý septigindegisi, kúrdeli sóz tirkesterindegi termınderdiń  jalǵaýlar men tirkesterdiń jalǵanýy;  z – kómekshi sózder, septiktiń qalyptastyrylǵan termındiń aldarynda qoldanylady; Z – kóptegen kómekshi sózder; Z_t - kóptegen kómekshi sózder j-shy septikte, -1-shi termın, i-shy sózden quralǵan, septiktiń j-shy retinde qoldanylady, k men belgilenedi; ;;;; -kópmúsheli termınniń i-shy múshesi.

Salystyrmaly modeldegi eki tekstilik mátindi fýnksıaldaý kelesi túrde bolady:

          

Mundaǵy    jáne - jáne  málimet vektory - jáne málimetterindegi j-shy músheniń belgilenýi; - barlyq málimetterdiń  ártúrli termınderindegi jalpy sandary [2].

Osy taqyrypta jumystyń ǵylymı jańalyǵyn qurasytratyn ádister qarastyrylady jáne de maqsaty júıe ádisteriniń kezeńdik izdenisin iske asyrý bolyp tabylatyn qajetti bes aqparattyq-izdeý júıesine zertteý júrgiziledi.

Jańa obekttilerge kontenttik jeli qoldaný arqyly joba sheshimderin taldaýdy avtomattandyrý ádisteriniń kezeńi:

– Qoldanýshynyń jobalyq sheshim taldaýda teksttik sıpattama tańdaýy jáne júıege júkteme.

– joba sheshimin taldaýda tekstik sıpattama taldaýy

– izdeý mehanızmi úshin usynystar qurylymy

– ınternette jobalyq sheshim analogtaryn izdeý

– tabylǵan analogtardy salystyrý jáne jobalyq sheshim sıpattamasyn taldaý.

Avtomattandyrý tásilderin qurastyrýda suranys úshin kontekstilik analoginiń tekstilik málimetin ǵalamtor jelisindegi lıngvısıkalyq qorytyndy osy málimettiń saraptaý suranysyn jáne sóz tirkester termınin tizim boıynsha qarastyrýy.

Árbir suranysty saraptaýda kelesi formýla qoldanylady

Mundaǵy -izdenis mehanızmindegi i-shy suranys, -tizbektegi j-shi termın, N-tizbektegi sandardyń termıni. Sondaı-aq, suranystyń bir túri qupıa sózder arqyly qurylady:

Mundaǵy - izdenis mehanızmindegi i-shy suranys, -tizbektegi j-shy qupıaly sóz, M-qupıa sózderdiń sany.

Qorytyndy model:

Mundaǵy - mehanızmindegi i-shy suranys, - qupıaly sózge suranys, D- ártúrli termınderdiń sany nemese tekstiń tereń qorytyndysy.

Avtomattyq tásilderdi suryptaýdyń eksperttik joba qorytyndysy ınovasıalyq ortadaǵy deńgeıin kelesiler quraıdy:

-  Ótinish faılyn tańdaý.
-  Ótinish bazasyn baǵalaý qaǵıdasyn saraptamalaý.
-  Ótinishterdiń bólimderin taldaýda oǵan aldyn ala anyqtalǵan qaǵıdany qoldaný.
-  Taldaýdan alynǵan bólimderdi de aldyn ala anyqtalǵan qaǵıdanyń kómegimen oryndaý.
-  Qorytyndy baǵa men baǵa anyqtamalaryn alý.
-  Programmadaǵy eksperttik generatordyń jumysy men tizbekteı baǵalardy alý.
-  Qorytyndy jaýap faıldaryn ekran betine shyǵarý.

Baǵdarlamalyq modýl lıngvısıkalyq óńdeý mátindik qujattardy tańdaý múmkindigimen taldanatyn taptary ázirlendi [3].
Negizinde lıngvısıkalyq modýlin baǵdarlamalyq modýl salystyrý eki qujattardyń múmkindigimen aýysý tereńdigi taldaý, onyń kómegimen zertteý júrgizip, tıimdiligin bes eń tanymal aqparattyq-izdestirý júıelerin ázirlendi;

Qoryta ketkende,negizgi máselelerdi taldaý salasyndaǵy jobalyq sheshimder tujyrymdalady. Másele taldaý jańalyǵy jobalyq sheshimderdiń jumys erekshelikterimen  qajettiligin taldaýy qoldanystaǵy ádisteri men quraldaryn lıngvısıkalyq óńdeý mátindik elektrondyq qujattar jáne mundaı tańdaý quraldardy odan ári jumys isteý úshin qarastyrylady. Qurylymdalmaǵan aqparattyq kózderi, erekshelikteri qarastyrylady jáne taldaý ınvestısıalyq-ınnovasıalyq jobalarǵa máselelerdi taldaý bólinedi. Negizinde júrgizilgen sholýdyń qoldanystaǵy ádisteri men quraldaryn taldaý jobalyq sheshimderi anyqtalady jáne ólshemderin ósý tıimdiligin arttyrý boıynsha bul taldaý qalyptasatyrady.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi
1.    http://tekhnosfera.com/avtomatizatsiya-analiza-proektnyh-resheniy-s-primeneniem-metodov-intellektualnoy-obrabotki-informatsii
2.    Makarov SL. Issledovanıe metodov povyshenıa kachestva raboty ınformasıonno-poıskovyh sıstem , №1,2008 g. S. 35 -39.
3.    Makarov S L. Informasıonnaıa model Web-pecypca Internet 2003 g. S. 498 - 499. ISBN 5-94506-017-8.
4.    Makarov S.L. Avtomatızasıa analıza soderjanıa dokýmentov: Moskovskıı gosýdarstvennyı ýnıversıtet ser¬vısa, 2003 g. S. 54 - 58. 500 ekz. ISBN 5-94845-087-2.
5.    Krasnov L.M., Kıselev A.I., Makarenko G.I. Obyknovennye dıfferensıalnye ýravnenıa. Zadachı ı prımery s podrobnymı reshenıamı. –  Moskva: KomKn.

---