InfoHub Logo

Bul – tirek-qımyl júıesinde bolatyn kemistikterdiń biri. Munda balanyń ortan jiliginiń shyǵyp ketýi ishten týa bolady nemese soǵan beıim bop týady. Syrqattyń paıda bolý sebepteri kúni búginge deıin tolyq anyqtalǵan joq. Biraq ol jóninde birneshe teorıalar bar:
1.  Alǵashqy uryqtaný kezindegi kemistik, ıaǵnı uryqtanǵan analyq jasýsha durys damyp jetilmeıdi. Tipti bul tuqym qýalaýy da múmkin degen pikirler aıtylady;
2.  Jambas-san býynynyń qabynýy teorıasy – ishtegi náreste jatyrdyń tarlyǵyna jáne ondaǵy sýdyń azdyǵyna baılanysty mehanıkalyq qysym kóredi, al ol qabynýǵa ákeledi;
3.  Aǵzanyń tolyq jiktelmegen dáneker tinderiniń dısplazıasy. Bul teorıa boıynsha jambas-san býynyn quratyn qurylymdar (bulshyq et, sińir, býyn qaby, súıekterdiń býyn jaq betteri) úılesimdiligi tolyq jetilmegen.

Er balalarda da, qyz balalarda da kóbinese bir jaq urshyqtyń shyǵýy kezdesedi. Bosanarda bókse jaǵymen kelip týǵan nárestelerde, shala týǵan balalarda mundaı shyǵý jıi baıqalady.

Aýrý kezinde jambas-san býynynda mynadaı ózgerister bolady:
1.  Urshyq uıasynyń ústińgi jıegi kóterińki (taıqy) bolyp qalyptasady. Urshyq uıasy durys tereńdep jetilmeıdi;
2.  Býyn aınalasyndaǵy tinder ózgeriske ushyraıdy: a) jambas-san býyndarynyń sińirleri, mysaly, sheńberli aımaq, jambas-ortan jilik, shondanaı-ortan jilik sińirleri sozylady; b) býyn qabynyń sozylmaly shyǵýǵa beıimdelýi barysynda "qum saǵat" pishinge ózgeredi; v) jambas-san býyny aýmaǵyndaǵy bulshyq etter (bókse, taqym etteri) qysqarady, olardyń joǵarǵy (omyrtqa) jáne tómengi (jambas astaýshasy men ortan jilik) birigý núkteleriniń jaqyn ornalasýyna baılanysty qysqarýynan jáne kólbeý tartýynan ózderiniń fızıologıalyq tonýstaryn joǵaltady.

Osy aıtylǵan sebepter ortan jilik basynyń, ıaǵnı urshyǵynyń jambas shuńqyry ortasynan taıyp, joǵary jáne artqa qaraı qozǵalýyna alyp keledi.

Syrtqy belgileri

Jańa týǵan náresteler men alǵashqy aıdaǵy sábılerde fızıologıalyq joǵary tonýs bolatyndyǵyna baılanysty jambas-san býyny dısplazıasyn anyqtaý kúrdelirek.
Degenmen, sandaǵy qatparlar sanyna, aýrý aıaqtyń syrtqa qaraı teýip jatýyna, ekinshi aıaqpen salystyrǵanda qysqalyǵyna, bala júrisiniń ózgerýine, ıaǵnı aqsaýyna nemese aıaǵyn syltyp basýyna jáne t.b. belgilerge kóńil bólgen jón.

Aýrý aıaqty rentgenge salyp ta tekseredi. Sonda mynadaı belgiler baıqalýy múmkin:

a) jambas súıek aınalma oıdymynyń shatyrshasynyń kólbeı bitýi;

b) ortan jilikbasy ıadrosynyń súıektený merziminiń kesheýildeýi;

v) ortan jiliktiń shetke qaraı yǵysyp ornalasýy.

Bul úsh belgi "Pýttı úshtigi" (trıadasy) dep atalady.

Úsh aıǵa tolmaǵan náresteni rentgenge túsirýge ruqsat etilmeıdi. Óıtkeni osyǵan deıin ortan jiliktiń basy súıektene qoımaıdy jáne oıdymdarynyń fızıologıalyq turǵydan úlkendigi qate sheshim jasaýǵa sebepshi bolady.

Emi

Emdeýdiń eki joly bar. Olar: a) otasyz jáne dári-dármekpen emdeý; á) ota jasaý.
Em balanyń jasyna, syrqatynyń túrine qaraı irikteledi. Nátıjesi bala syrqatynyń erte, der kezinde anyqtalýyna baılanysty. Otasyz emniń negizgi sharty: a) balanyń jambas-san býyndaryna qysym jasamaý, erkin bolýyn qadaǵalaý; á) qundaqtaý, mundaǵy maqsat – ortan jiliktiń basyn jambas oıdymynyń orta tusyna beıim ustap, oıdymnyń jumsaq shemirshek jıegin jáne t.b. býyn aınalasyndaǵy jumsaq tinderge zaqym keltirmeý jáne qozǵalysty arnaýly baǵytta saqtaý. Osy mezgilde, eger balada dısplazıa nemese jambas-san shyǵýy bolmasa, et-sińir shetindegi fızıologıalyq tonýs qalypty jaǵdaıǵa keledi; b) kúnine birneshe ret, mysaly, emizer aldynda qundaǵyn ashyp, jaýyryn, jambas aınalasyn sylap-sıpap, býyndaryn erkin búgip-jazyp, sozyp turý kerek.

Oń qolmen búgilgen sol aıaqty saǵat tili baǵytymen, sol qolmen oń aıaqty saǵat tiline qarsy, eki aıaqty bir deńgeıge keltirip, sonan soń jambas-san býynyn da aınaldyrý kerek. Aınaldyrý sany balanyń jaǵdaıyna baılanysty, ony kúshtep jasaýǵa bolmaıdy.

Tórehan Zataev

---