InfoHub Logo

Ertede meıirimsiz tákappar knáz ómir súripti.

Onyń jatpaı-turmaı bar oılaıtyny jer-jıhandy bir ózim baǵyndyryp, qaıtsem ashsam alaqanymda; jumsam judyryǵymda ustasam degen pıǵyl bolypty. Sóıtip jan-jaǵyndaǵy kórshiles elderdi birinen keıin birin basyp ala beredi, onyń áskeri júrip ótken jerdiń oıran-topyry shyǵady; egindi taptap, sharýalardyń úılerin órtedi, órttiń qyzyl tili aınalasyndaǵylardyń bárin jalmap, aǵashty alqaptardy typ-tıpyl etti, al jemis-jıdekterdiń máýeleri butaqta salbyrap turǵan boıda kúıip jatady. Jórgektegi jas balasyn baýyryna qysqan baıǵus ana tyǵylatyn jer tappaı, janyp jatqan úıdiń qabyrǵasyna qalqalasa, timiskilegen ásker ony da taýyp alyp, oıyna kelgenin istedi. Jaýyz kúsh zulymdyqtan basqany bilmeıdi. Biraq meıirimsiz knáz úshin munyń bári az sıaqty nemese úırenshikti is sıaqty boldy. Kúnnen-kúnge onyń aıbary artyp, atyn estigen adamnyń aza boıy qaza turyp, qandaı áreket jasasa da joly bolyp otyrdy. Jaýlap alǵan qalalarynan ol qazyna baılyqty, asyl buıym men altyndardy kerýen-kerýen tasyp jatty. Onyń shahary qazyna-múliktiń astynda qaldy: jıhanda mundaı teńdesi joq baılyq sırek shyǵar. Ol tamasha saraılar, shirkeýler men munaralar, ǵajaıyp ǵımarattar, ásem qaqpalar soqtyrýǵa jarlyq etti, bul keremet salynǵan qorǵandardy kórgender tamsanyp: «Qandaı uly knáz» deıdi bir aýyzdan. Al onyń jat elderdegi istegen sumdyqtary men zulymdyqtary týraly eshkim oılamaıdy, taptalǵan, tonalǵan, órtengen qalalardaǵy eldiń kóz jasy men zaryn eshkim estimeıdi.

Ushan-teńiz baılyǵy men ǵajaıyp ǵımarattaryna kóńili tolyp marqaıǵan knáz ózi de «Men qandaı ulymyn! Degenmen, bul maǵan az áli! Áli de bolǵan ústine bola tússem! Álemde eshkimniń baılyǵy menimen teńdesýge tıis emes, men bárinen asqaq turýym kerek» – dep oılady.

Taǵy da joryqqa attandy. Aınalasyndaǵy eldiń bárin óziniń qol astyna qaratty.

Páýeskemen qala aralaı shyǵatyn jaǵdaıda qolǵa túsken tutqyn patshalardy únemi altyn shynjyrmen kisendetip, dóńgelekke baılatyp qoıatyn boldy. Al ol dastarqanǵa otyrǵanda, tutqyndar onyń jáne kútýshileriniń aıaǵynyń astynda ózderine laqtyrylǵan qıqymǵa talasyp jatýy kerek boldy.

Kele-kele qaharly knáz han saraıynda jáne alańdarda ózine eskertkish qoıǵyzbaq boldy; jáne qudaıǵa minajat qylar úlken ordadaǵy táńir beınesiniń qaq aldyna da turǵyzǵysy keldi, biraq dindarlar «Knáz, sen ulysyń, biraq qudaı senen de bıik, biz muny jasaı almaımyz», – dedi.

Jaraıdy, olaı bolsa, deıdi qaharyna mingen knáz. Endeshe, men qudaıdyń ózin kúl etemin.

Sheksiz astamshylyq jeligimen knáz aspanda ushatyn keme jasaýǵa jarlyq berdi. Keme aıryqsha sándi jasaldy, toty qustyń quıryǵyna uqsas ár túrli boıaýlarmen aıshyqtalyp, myń-san kóz ornatyldy, shyn mánisinde bul kózder myltyqtyń úńireıgen aýzy edi. Knáz kelip kemege mindi, oǵan tek bir serippeni bassa jetkilikti, ár myltyqtan ajal otyn sebelep myńdaǵan oq ushyp, sol sıtte myltyqtar qaıta oqtalyp jatady. Kemege júz daýylpaz qyran jegilgen, mine, olar kemeni qaýyrsyn qurly kórmeı sharyqtatyp aspanǵa kóterip, kúnge qaraı zymyrap barady. Jer tómende kózge áreń-áreń shalynady, taý men orman áýelgide jyrtylǵan ańyzdaı qatpar-qatpar bolyp kórinse, birtindep geografıalyq kartadaǵydaı teńbilge aınalyp, kele-kele qalyń bult-tumannyń arasyna enip, buldyrap kózden múlde ǵaıyp boldy. Daýylpaz qyrandar zýyldap shyrqaý bıikke kóterilip barady, kóterilip barady, sonda qudaı turyp óziniń sansyz perishteleriniń birin oǵan jiberdi, qaharly knáz ony burshaqtaı jaýǵan oqpen qarsy aldy. Alaıda, qas almastaı jarqyldaǵan perishte qanatyna oq darymaı, taıqyp ushyp túsip jatady, tek appaq qaýyrsynynan jalǵyz tamshy qan shyǵyp, dál knáz otyrǵan kemege tamdy. Tamǵan bir tamshy qan aǵashqa sińip, tereń daryp ketedi, sol-aq eken keme túbine myńdaǵan put qorǵasyn quıǵandaı aýyrlap, tómen qaraı quldılaı jóneledi. Keme tómen qaraı adam aıtqysyz jyldamdyqpen zymyrady, qyrandardyń qanattary qaıyrylyp synyp jatty, keme ekpininen turǵan jeldiń kúshinen knázdiń qulaǵy tundy, ózi órtegen qalalardyń tútininen quralǵan bulttar jan-jaqtan qaýmalap, ony qorshap alǵandaı: birese alapat aıdahar bolyp ysqyryp, ysyldap tilin jalańdatatyndaı, birese taý-tasty japyryp, aýzynan ot-jalyn búrkip taıap kelip qalǵandaı. Knáz qorqynysh pen úreıden keme túbinde shala-jansar kúıde dármensiz jatyp qaldy. Aqyry keme orman aǵashtarynyń qalyń butaqtaryna tireldi.

— Men qudaıdy jeńemin! – dedi knáz. – Ony jeńemin dep ózime ant berdim, qaıtsem de oryndaımyn! Ol jańadan aýa kemelerin jasaýǵa buıryq berdi; bul kemeni jeti jyl jasady. Aspan astyndaǵy ǵalamat aıqasqa daıyndalǵan knáz bar qarý-jaraǵyn naızaǵaı oǵyna sýaryp, ózi jaýlap alǵan ulan baıtaq ólkeniń bárinen ásker aldyrdy, jer qaıysqan ushy-qıyry joq qalyń qol jınaldy. Qalyń qol ámir kútip daıyn tur, knáz da kemesine bettedi, sol arada qudaı oǵan zaýalǵa bir úıir masa jiberedi, bar bolǵany kishkene bir úıir ǵana kádimgi shirkeı. Shirkeıler knázdiń aınalasynan qamalap yzyndap, betin, qolyn talaı bastady. Ol ashýlanyp qylyshyn julyp alyp, olaı-bulaı ońdy-soldy sermedi, biraq tek aýany ǵana tilgiledi, birde bir masaǵa tıgize almady. Sonda ol turyp úıden baǵaly kilemderdi alyp shyǵyp, birde-bir masa kirmesteı ózin basynan aıaǵyna deıin orap tastaýǵa buıyrdy. Han jarlyǵy oryndaldy, alaıda, bir masa ebin taýyp eń astyńǵy kilemge kirip ketti de, jorǵalap knázdiń qulaǵyna baryp, shaǵyp aldy.

Sol sátte knázdiń qanyna ot túsip ketkendeı tamyr-tamyryna qýalaı lap berip ysyp, ý mıynan bir-aq shyqty, sol-aq eken, ol arpalysyp kilemniń bárin tas-talqan qylyp sheship, ústindegi kıimderin túk qoımaı jyrtyp, sypyryp tastap, lypasyz alasura, selkildep óziniń jer qaıysqan zárli áskerleriniń aldynda abyroıy tógildi, al olar qudaıdy qul etemin dep júrgende, shirkeıden jeńilgen esýas knázdiń qylyǵyn kelemejdedi.

Aýdarǵan Sh. Beısenova

---