InfoHub Logo

Siz teris ádetter áleminde ómir súresiz be? Siz olardan qutylǵyńyz keledi, biraq qandaı da bir sebeptermen olar sizdiń ómirińizdi basqarady ma?

Siz neni ózgertý kerektigin bilesiz, biraq sizdiń ómirińizdiń sapasy men uzaqtyǵy kóptegen ádetterińizge tikeleı baılanysty bolsa da, siz úshin eshteńe jumys istemeıdi ma? Onda sizge bul maqala qajet!

Ádet degenimiz ne?

Bizdiń mıymyz óte tańǵajaıyp jolmen jasalǵan. Eger biz qandaı da bir áreketti birneshe ret oryndasaq, ol bizdiń ádetterimizde birden qalyptasady. Keıinnen biz mundaı áreketterdi avtomatty túrde jasaımyz. Ǵalymdardyń aıtýynsha, mundaı avtomattandyrýda biz kúndelikti áreketterimizdiń 40%-yn jasaımyz. Bul endi bizdiń tańdaýymyzdyń nátıjesi emes, dál ádetke aınalady.

Psıhologtar ádetterdi eki túrge bóledi:
pozıtıvti (paıdaly) ádetter, teris ádetter.

Tisti tazalaý, dýsh qabyldaý, kıim kıý, kitap oqý, jattyǵý jasaý sıaqty jaǵymdy ádetter kúndelikti jumysymyzdyń bir bóligi. Degenmen, jaǵymsyz ádetterdiń bizge paıdasynan góri zıany kóp. Olarǵa sportpen shuǵyldanbaý, kesh turý, zıandy taǵamdardy jeý jáne t.b. jatady. Sonymen qatar, adam jıi jaman ádetterden bas tartyp, jaǵymdy ádetterge ıe bolǵysy keledi, biraq odan eshteńe shyqpaıdy. Ádet ekinshi tabıǵat dep beker aıtylmaǵan. Biraq siz úmit úzbeýińiz kerek. Eń úırenshikti ómir saltyn jáne eń ádettegi tártipti ózińiz úshin úlken stresssiz ózgertýge bolady.

Ádetter qalaı qalyptasady jáne jumys isteıdi?

Bizdiń barlyq ádetterimiz bir mehanızm boıynsha qalyptasady. Ádettegi mehanızmdi iske qosý úshin sizge qajet birinshi nárse - qandaı da bir belgi. Bul bizdi dál solaı isteýge ıtermeleıtin sıgnal.

Mysaly, kesh uıyqtaý ádeti. Bul jaǵdaıda keshke teledıdardy qosý nemese áleýmettik jelige kirý belgisi bolady. Kelesi árekettiń bir túri keledi. Iaǵnı, bizdiń mysalda siz áldeqashan telehıkaıalardy kóre bastadyńyz nemese dostaryńyzdan aqparatty yntamen oqı bastadyńyz. Saǵat artynan saǵat osylaı ótedi, al seniń uıyqtaǵyń múlde kelmeıdi.

Biraq ádettiń kúshi únemi qaıtalanatyn áreketterdiń qalyptasý mehanızminde úshinshi quramdas bóliginiń de bar ekendiginde. Ol syılyq. Siz ony dál oryndaǵan qadamdardan keıin alasyz. Teledıdar nemese áleýmettik jeliler arqyly joǵaryda keltirilgen mysalda bul demalýdyń jáne qyzyqty nárse jasaýdyń ońaı joly. Al onyń esesine túrli syltaýlar aıtyp, ózińizdi de aldaýǵa bolady (adamnyń júregi óte aılaker). Mysaly: «Eger men qazir uıyqtasam, men báribir jaı jatyp, uıyqtaı almaımyn”. Bulaı bolmasa da, mundaı «ótirik aıtý» teledıdar, noýtbýk nemese smartfonǵa qarap jatqanda erteńge deıin qalpyna keltirý úshin eń jaqsy demalys bolady dep esepteımiz.

Osylaısha, biz ádettiń kúshi kelesi úsh núktede jatqanyn bildik: belgi áreketter syıaqy

Dál osy kezeńderdiń ózara baılanysy óte kúshti táýeldilikti týdyrady. Kúshtiligi sonsha, ádetterden bas tartý ońaı emes.

Ózińizge unamaıtyn ádetterden tolyq arylýdyń jáne ómirińizge paıdaly jańa ádetterdi engizýdiń eki negizgi joly bar:

1. Erik kúshin paıdalanyńyz. Biraq bul ár kezde jumys isteı bermeıdi jáne búkil adamdar úshin arnalmaǵan. Bul jol qıyn jáne ádette tótenshe jaǵdaıda ǵana nátıje beredi. Mysaly, dáriger sizge erterek uıyqtaý kerektigin aıtady, bul ádetti oryndamasańyz depressıadan, obsessıvti nevrozdan nemese semizdikten eshqashan shyǵa almaısyz.

Dál osy kezde adamdar qorqyp bastaıdy jáne bul qorqynysh olardy ádetterin ózgertýge ıtermeleıdi. Kóptegen adamdar temeki shegýdi óte aýyr dıagnozdarǵa ushyraǵan kezde ǵana tastaıtyny kezdeısoq emes. Biraq mundaı oqıǵalardy kútý bizdiń tańdaýymyz bolmaý kerek.

2. Charlz Dýhıg sqemasyn qoldanyńyz. Onyń «belgi – áreket – marapat» ádetiniń áreket etý mehanızminiń sqemasynda belgi men marapatty qaldyrý kerek, al áreketti basqasymen aýystyrý kerek.

Biraq is-áreketti aýystyrý aýyrtpalyqsyz jáne tipti óte pozıtıvti bolýy úshin siz adal ózin-ózi tekseris júrgizip, belgili bir ádetter siz úshin ne belgi jáne ne syılyq ekenin bilýińiz kerek. Iaǵnı, munyń bári neden bastalatynyn, áreketti qabyldaǵannan keıin qandaı jaǵymdy emosıalar paıda bolatynyn taldaý kerek.

Sqemadaǵy «syıaqyńyzdy» túsiný úshin ózińizge birqatar suraqtar qoıý kerek: Nátıjesinde men ne alamyn? Ýaqyt qyzyqty ótti me? Sonda men demalyp, bosańsyp jatyrmyn ba? Nemese men jaman oılar men máselelerden osylaı qashyp júrgen shyǵarmyn ba? Álde men basqa nársemen aınalyspaı, birdeńe isteımin dep ózimdi aldap júrmin be?

Endi sizdiń mıyńyz siz anyqtaǵan belgini aldy. Mysaly, siz tamaq jedińiz, keshki dýsh qabyldadyńyz, biraq uıyqtaýǵa áli erte sıaqty dep oılaısyz, sol úshin siz otyryp teledıdar kóre alamyn nemese dostaryńyzdan áleýmettik jelidegi jańalyqtardy bile alamyn dep áreketti ózgertip jiberesiz. Kerisinshe sizdi qyzyqtyrmaıtyn, uıyqtaýǵa múmkindik beretin jáne sonymen birge jaǵymdy emosıalar alatyn nárselerdi jasańyz - «syıaqy».

Mysaly, tósekte qyzyqty kitapty (smartfonda emes) oqyńyz nemese uıyqtar aldynda kóbik pen teńiz tuzy bar (biraq qolyńyzda smartfonsyz) bosańsytatyn vanada jatyńyz. Nemese uıyqtar aldynda azdap sýret salýǵa bolady, nemese jaı jatyp, ómirdiń máni týraly oılaýǵa bolady.

Degenmen, mundaı áreket sizge lázzat ákelýi kerek ekenin este saqtańyz, biraq ýaqytty umytyp ketpeńiz!

Jańa ádetter dál osy prınsıppen jasalady. Mysaly, siz jumystan buryn tańerteń júgirgińiz keledi. Sodan keıin ózińizge «belgi» jasańyz - sporttyq formańyzdy tósektiń janyna qoıyńyz. Osylaısha, siz turǵan kezde, belgi sizge birden jumys isteıdi. Al syıaqy alý úshin ózińiz týraly oılańyz, mysaly, kılometrdi sanaý, kılogramm joǵaltý, belde sm azaıtý nemese jaı ǵana «Men júgirip kelemin, ózimdi jaqsy sezinemin jáne jumysta túski asqa dámdi tamaq jeımin» dep ózińizge syıaqy jasańyz!

Vıktorıa Lı

---