InfoHub Logo

Jaqty, jaqsyz sóılemder
Sabaqtyń maqsaty:
a) oqýshylarǵa jaqty, jaqsyz sóılem týraly túsinikti tilmen oqýshylardy qatystyra otyryp jan - jaqty málimet berý;
á) sóılemniń túrlerin túsindire otyryp ujymdyq, deńgeılik tapsyrmalar arqyly oqýshylarǵa qazaq etıkasyna tán qasıetterin damytý;

b) oqýshylardyń belsendi oılaý qabiletterin jandandyryp, saýatty jazý, oqý daǵdylaryn jetildirý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: oı qozǵaý, suraq - jaýap, til damytý, toptastyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: plakat, kespe qaǵazdar, qosymsha materıaldar.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, orys tili, aǵylshyn tili, deneshynyqtyrý.

Sabaqtyń barysy:
a) Uıymdastyrý kezeńi:
Oqýshylarmen amandasý, túgeldeý, oqý quraldaryn tekserý. Synyptyń tazalyǵyna kóńil bólý. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
á) Úı tapsyrmasyn pysyqtaý:
Úıge berilgen tapsyrmany suraımyn. Oqýshylarǵa ótken sabaqty qalaı meńgergenin baıqaý úshin birneshe suraqtar qoıamyn.

b) Jańa sabaqty túsindirý.
1 - áreket
Qıylǵan sóılemderdi qurastyrý arqyly topqa bólý.

Baǵalaý betshesin taratý.
Top basshysyn saılaý.
2 - áreket
«Suraqtar bankasy»
ótken taqyryptar boıynsha suraq qoıady jáne úı jumysy (94 – bet, 76 – jattyǵý) boıynsha izdenimdilik deńgeıdi pysyqtaıdy.
3 - áreket
Baqylaý nemese test ádisi:
Bul ádis oqýshylardyń taqyrypqa sáıkes maǵlumattardy bilý deńgeıin nemese olardyń taqyrypqa kózqarasyn anyqtaýǵa kómektesedi. Qatysýshylar jaýaptarynyń nusqasyn tıisti baǵanalarǵa («durys», «durys emes», «kelisemin», «kelispeımin», «bilmeımin») belgileıdi.
1. Odaǵaı sóılem qatysqan lepti sóılemdi tap.
A) Oıpyrym - aı, balańnyń minezi qandaı jaman edi.
V) Kórsetpe kóz jasyńdy. S) Júr, jarysaıyq
D) Balam, jónińdi aıtshy E) Amal neshik, pesheneme jazǵany osy boldy.
2. Suraýlyq shylaý arqyly jasalǵan suraýly sóılemdi tap.
A) Ol kisi qaıda turady. V) Nege úndemeısiz, áje, baramyz ba?
S) Ol jerge nege otyrasyń. D) Oıbaı, sen bylaı tur E) Men kúni boıy jumysta boldym ǵoı.
3. Buıryqty sóılemdi tap.
A) Sen menen aýlaq júr V) Bireý kóp úshin, kóp bireý úshin.
S) Jerimiz bizdiń netken baı. D) Súıindik jigitteri on shaqty kúnde Ombyǵa kelip qaldy.
E) Qazir qaı jerde turasyz.

Baqylaý nemese test ádisi:
1. Jaı sóılemniń erejesin tabyńyz.
A) Bir ǵana oıdy bildiredi, bir ıntonasıamen aıtylady
V) Eki nemese odan kóp jaı sóılemnen turady
S) Kúrdeli oıdy bildiredi
D) Dybystardyń jazýdaǵy tańbasy
E) Adamnyń ár túrli kóńil kúıin bildirý
2. Aıtylý maqsatyna qaraı sóılem ataýyn tabyńyz.
A) Jalań sóılem
V) Qurmalas sóılem
S) Jaıylma sóılem
D) Buıryqty sóılem
E) Jaı sóılem
3. Jaı sóılemniń túrlerin anyqtańyz.
A) Jaqty sóılem
V) Salalas sóılem
S) Qurmalas sóılem
D) Jaı sóılem

Jańa sabaq: Jaqty sóılem degenimiz - bastaýysh men baıandaýyshy qıysa baılanysqan jaı sóılemniń bir túri.
Jaqty sóılemniń bastaýyshy bar nemese bastaýyshy jasyryn turǵan, sóılemniń baıandaýyshy arqyly bastaýyshyn tabýǵa bolatyn sóılem.

Mysaly: Jastar - bizdiń bolashaǵymyz.
Qurylysyna qaraı: jaı sóılem, sebebi tıanaqty oıdy bildirip tur.
Bastaýyshy bar, Bolashaǵymyz kim? Jastar
Jaqty sóılem, bastaýyshy men baıandaýyshy bir – birimen qıysa baılanysyp tur.

Jaqsyz sóılem
Sóılemdegi aıtylar oı bastaýyshtan basqa sóılem músheleri arqyly beriletin jaı sóılemniń túri.
Jaqsyz sóılemniń bastaýyshy bolmaıdy, onyń joq ekenin sol sóılemniń baıandaýyshynan bilinedi.
Jaqsyz sóılemniń jasalý joldary
▪ - qy,- ǵy,- ki,- gi jurnaqtary qalaý raıly etistikten bolady. Mysal: Abaıdyń uǵyna túskisi keldi
▪ Barys septik jalǵaýy tuıyq etistikten soń bol, jara, týra, kel degen kómekshi etistikterdiń kelýi arqyly jasalady. Mysal: Endi sizge aıtýǵa týra keldi.
▪ Ataý nemese barys septik tulǵaly tuıyq etistikten soń kerek, jón, múmkin degen beıtarap sózderdiń tirkesip kelýi arqyly jasalady. Mysal: Bizdiń ashyq sóılesýimiz kerek.
▪ - yp,- ip,- p jurnaqtary kósemsheden keıin bol degen kómekshi etistiktiń bolymsyz tulǵada kelýi arqyly jasalady. Mysal: Neni aıtyp otyrǵanyn túsinip bolmaıdy
▪ Quramynda bastaýysh tulǵaly sózi bar ıdıomdar jaqsyz sóılem bolady. Mysal: Endi birazdan keıin kóz baılanýǵa aınalady.

7 - áreket
Semantıkalyq kartamen jumys
Sóılemderdi jaqty, jaqsyz túrlerine qaraı ajyratý
Sóılemder -------------------------------------------------------------- jaqty -------- jaqsyz
Bul kezde toǵaı da kemeline kelip tolyqsyp turady.
Ár jumysty óz ýaqytynda bitirgen jón.
Qaısardyń sheshesi Báden apaı – shalqyp sóıleıtin adam.
Bul jumysty oǵan tapsyrýǵa bolady.
Byltyr jazda aýylǵa bardym
Tapsyrmaǵa tıanaqty daıyndalý kerek.
Bir kezde qasqa atty qalt toqtady.
Bizge shyndyqty aıtýǵa týra keldi.
Túni boıy aq jaýyn sirkirep turdy.
Bolǵan jaıdy jasyrmaı aıtyp berýi múmkin

6 qalpaq ádisi. Kitappen jumys (Oqýlyq boıynsha berilgen jattyǵýlardy oryndatý)
Oqýshylyq deńgeı.
93 bet. 73 – jattyǵý (Jýkash A., Mýratov E.)
93 bet. 74 - jattyǵý (Aljanov Q., Dosýmbekov. O.)
Algorıtmdik deńgeı.
94 bet. Tapsyrma (frazeologızmder)
Kajygalıeva S., Seksembaı A.
İzdenimdilik deńgeı.
94 bet. 75 – jattyǵý. Ǵalamtor jelisindegi aqparattarǵa súıenip respýblıkadaǵy jastardy qoldaý baǵytynda júrgizilip jatqan Memlekettik baǵdarlamalarǵa qysqasha sholý jasańdar (300 - 400 sóz kóleminde). Mátin ishinde jaqsyz sóılemder bolsyn. Nýrgalıev A., Ýtemýratov A.

9 - áreket. Poster qorǵaý
«Lırıkalyq sheginis». Óleńdi qara sózge aınaldyrý, jaqty sóılemdi tabý.
Júregimniń túbine tereń boıla,
Men bir jumbaq adammyn, ony da oıla,
Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde óstim,
Myńmen jalǵyz alystym, kiná qoıma.
Baǵalaý

Aqmola oblysy, Kókshetaý qalasy,
№22 negizgi jalpy bilim beretin mekteptiń
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Argýnbaeva Araı Saıranqyzy

Vord nusqasyn júkteý