InfoHub Logo

Baıaǵy ýaqytta bir kempir bar eken. Onyń úsh balasy bolypty. Ol kempirde túk mal bolmapty. Kúneltý úshin bazarǵa jýsan alyp baryp satady eken. Satqan jýsannan tamaqtarynan artylyp, kúnde bes tıyn qalady eken. Bir kúni sol artylyp qalǵan bes tıyndaryn sanasa, edáýir pul bolyp qalypty. Qys kele jatyr, balalaryma shapan ápereıin dep, qalaǵa baryp, úsh balasyna úsh shapan satyp alady.

Úıine kelgennen keıin, kempir úlken balasyna: «Aýyldyń artyndaǵy úılerge baryp, baıǵazy surap kel!» – deıdi. Balasy, «Maqul», – dep bara jatsa, tuman bolyp, adasyp ketedi. Onyń artynan ortanshy balasy: «Men de aǵamnyń artynan baram», – dep ketip bara jatsa, jolda jolbarys jolyǵyp, ony jep qoıady. Onan keıin kishkene balasy: «Men de baram, olar kelmeı ketti», – dep sheshesinen suraıdy. Sheshesi jibermeıdi. Jylap qoımaǵannan keıin jiberedi. Bara jatyp adasyp, bir tamǵa keledi «Kim bar eken?» – dep, áıneginen syǵalasa, úsh dáý jatyr eken. «Oıatsam óltirer», – dep, bala jan-jaǵyna qarasa, elý-alpys kilt tur eken, sony alyp, basqa jaǵyndaǵy tamdardy ashýǵa kirisedi.

«Barlyǵyn ashpaı bir-ekeýin ǵana ashaıyn», – dep bir tamyn ashsa, úsh tulpar tur. Úsheýinen tańdap, bir qara tulpardy minedi. Ekinshi tamdy ashsa, úsh saýyt, úsh qylysh, úsh er, úsh naıza, úsh myltyq, úsh sadaq tur. Olardan da tańdap eń jaqsysyn alady.

Saýytty kıip, erdi erttep, qylysh-myltyqtardy asynyp, dáýdiń esiginiń aldyna shyǵyp: «Kim bar-aý, kim bar-aý?» – dep aıǵaılaıdy. Bir dáý: «Men barmyn», – dep shyǵa bergende, bala qylyshpen basyn kesip alady. Ekinshi dáý: «Jańaǵy bizge bermeı ózi jep jatyr ma?» – dep shyǵa bergende, bala ony da naızamen shanshyp tastaıdy. Úshinshi dáý «Meniń eki inimdi óltirgen qandaı dáýsiń?» – dep aqyryp shyǵady da: «Alyspaq kerek pe, atyspaq kerek pe?» – deıdi. «Atysqan atasynyń basyn alǵan, alyspaq kerek», – deıdi bala.

Ekeýi sol jerde úsh tún alysyp, bala dáýdi ábden sharshatyp, úıiniń janyndaǵy qudyqqa ıtermelep tyǵyp, aýzyn taýdaı taspen bekitip tastaıdy.

Onan keıin bala eline baryp, sheshesin ertip kelip, dáýdiń úıin ózine úı qylyp alady. Bala kúnde ańǵa shyǵady, kıik, qulan jáne basqa ańdardy atyp ákelip kúneltedi.

Bir kúni bala ańǵa keterde, sheshesin shaqyryp alyp, qudyqty kórsetip: «Myna qudyqty ashpa», – deıdi. Balasy ańǵa ketkennen keıin kempir tasty kóterse, qudyqtan órlep bir dáý shyǵyp keledi. «Seni óltirem», – dep aqyrady dáý. Kempir: «Óltirme, men saǵan áıel bolaıyn», – deıdi.

Sol jerde kempir dáýdi qudyqtan shyǵaryp alyp, úıine ákelip, tamaq berip, bir sandyqqa salyp qoıady. Bala ańǵa ketkende, shyǵaryp alyp, dáýmen oınap-kúlip otyrady. Keshke kelerde, sandyqqa salyp qoıady. Toǵyz aı, toǵyz kún bolǵanda, kempir bala tabady. Balasyn qaı jaqqa tyǵaryn bilmeı, dáýden aqyl suraıdy.
 — Búginshe eptep tyǵyp tur. Erteń balań ańǵa ketkende, meniń qara tulparymdy min de sen balany balańnyń ańnan keletin jolyna aparyp bir oshaq qazyp, sonyń ishine kıizge orap tyǵa qoı. Eger bul shyn meniń balam bolatyn bolsa, meniń atym sol oshaqtyń janynan óte bergende súrinedi. Sonda attyń aıaǵy bir tasqa tıip, tastyń synyǵy ushyp baryp balanyń denesine tıedi. Onan keıin bala jylaıdy. Jylaǵannan keıin bala atynan túsip, balany saǵan ákeledi. Áje, myna balany baq, maǵan serik bolsyn, deıdi. Sonda sen: “Balam, sen aqylyńnan adasqan ekensiń, bul bala periniń balasy ma, jynnyń balasy ma? Qaıtyp aparyp tasta” de. Onan keıin aparyp tastaıyn dep ákete bergende: “Ákelshi, sen úshin baǵyp bereıin” dep aıt, – deıdi.
 

Keshke kempirdiń balasy keledi. Tań atqannan keıin uıqydan turyp, kúnde minip júretin atyn erttep jatqanda, kempir: «Qaraǵym, dáýdiń qara tulparyn min, bul at sharshady ǵoı, búginshe tynyqsyn», – deıdi. Bala sheshesiniń sózin maqul kórip, qara tulparǵa minip, ańǵa ketedi. Artynan kempir baryp, bir jeroshaq qazyp, soǵan kıizge balany tyǵyp keledi. Keshke balasy ańnan kele jatyp jeroshaqtyń tusynan óte bergende, aty súrinip ketedi. Aıaǵy bir tasqa tıip ketedi. Tas ushyp baryp oshaqtaǵy balanyń denesine tıedi. Bala shyr ete túsedi. Atynan túse qalyp, balany alyp úıine ákelip, sheshesine. «Áje, myna balany baq», – deıdi. Sheshesi: «Sen aqylyńnan adasqan ekensiń. Bul bala periniń balasy ma, jynnyń balasy ma?.. Qaıtyp aparyp tasta», – deıdi.

Bala aparyp tastaıyn dep kete bergende, kempir: «Ákelshi, sen úshin baǵyp bereıin», – deıdi.
Onyń atyn jerden shyqqan Jelim batyr qoıady. Jelim batyr bir kúnde bir jasqa, eki kúnde eki jasqa, on kúnde onǵa keledi. Bir kúni dáý kempirge: «Balam bolsa erjetip qaldy, sandyqtyń bir jerin tesip qoı, balamdy kórip otyrmasam, ishim jarylyp keter», – deıdi. Kempir maqul kórip, sandyqtyń bir jerin tesip qoıady.

Bir kúni keshke eki balasymen kempir áńgimelesip otyrǵanda, jerden shyqqan Jelim batyrdyń kózi sandyqtyń ishindegi tesikten qarap jatqan dáýdiń kózine túsip ketedi de: «Aǵa, kóz jyltyraıdy», – deıdi. «Ol kim?» – dep, aǵasy qaraı bergende, dáý sandyqtan shyǵa keledi. Sol jerde ekeýi tań atqansha alysady. Bir ýaqytta dáý jyqpaqshy bolady. Sonda bala sheshesine: «Meniń aıaǵymnyń astyna talqan, dáýdiń aıaǵynyń astyna tary sep», – deıdi. Sheshesi balasyna qastyq qylyp, dáýdiń aıaǵynyń astyna talqan, balasynyń aıaǵynyń astyna tary sebedi. Bala onan beter taıǵanap, jyǵylyp bara jatqanda: «Jerden shyqqan Jelim batyr, qaıdasyń?» – deıdi.     Jelim batyr júgirip baryp, dáýdiń basyn qylyshpen kesip alady da ashý ústinde sheshesin judyryqpen bir qoıady. Jelim batyrdyń judyryǵyna ne shydasyn, kempir de sespeı qatady.

Erteńine aǵasy: «Qaraǵym, ańǵa baryp, ań atyp keleıik, sosyn men qalaǵa baryp keleıin», – deıdi. Sóıtip ekeýi ańǵa shyǵyp ketedi, bir aılyq ań atyp ákeledi. Aǵasy qalaǵa júrmekshi bolady da Jelim batyrǵa: «Men qamshymdy bosaǵaǵa ilip ketemin. Keshiksem, sony alyp, «aǵam qaıdasyń» dep izdersiń», – deıdi.

Aǵasy ketedi. Bir jyl bolady, áli kelgen joq. Bir kúni Jelim batyr aǵasyn saǵynyp, ýaıymdap otyrsa, bosaǵadaǵy qamshydan qan tamyp tur. «Ýh, ýh, aǵam», – dep, qara tulparyn erttep minip, aǵasynyń artynan izdep ketedi. Birneshe aılar júrip, qalaǵa jetedi. Barsa, bireýden «aǵasy hannyń qyzyna ǵashyq eken, ol qyzǵa ǵashyq sol jerde bir dáý bar eken, sony óltirem dep barsa, dáý aǵasyn óltiripti» dep esitedi. Bul sózdi estigen soń: «Ne de bolsa, sol dáýine baraıyn», – dep jolǵa shyǵady. Jolda hannyń úıine bara ketpekshi bolady. Barsa, hannyń esiginiń aldynda júrgen qatyndar: «Kúıeý», – deıdi. Sebebi Jelim batyrdyń túri aǵasynan aınymaıdy eken. «Kúıeýi nesi?» – dep, Jelim batyr tań qalady. Qatyndar Jelim batyrdyń ózin hannyń qyzyna alyp barady. Sóıtip, Jelim batyr jeńgesimen tanysyp, ertemen turyp, dáýdiń úıine baryp sóılespek bolady.

Jelim batyr barǵan soń, dáý shyǵa keledi. Jelim batyr: «Meniń aǵamdy óltirgen sen ekensiń. Aǵamnyń ornyna qyzyndy ber, bolmasa basyńdy alamyn», – deıdi. «Kel, alysaıyq, qaısymyz jyqsaq, jyǵylǵanymyzdyń sózsiz basyn keseıik», – deıdi dáý. Ekeýi alysa ketedi. Jelim batyrdyń kúshi basym kelip, jykpaqshy bolady. Sonda dáý: «Jyqpa, aǵańdy óltirgen joqpyn, taýyp bereıin», – deıdi. Aǵasyn úıde bir terige orap qoıǵan eken. «Biraq, bir sózim bar, aǵań han qyzyna ǵashyq eken, oǵan men de ǵashyq edim. Bir kúni aǵań meniń han qyzyna ǵashyqtyǵymdy estip, meni óltirmek bolyp kelgen eken. Men shyǵyp edim, sóz qatpaı: «Alyspaq kerek pe, atyspaq kerek pe?» – dedi. Sol jerde ekeýimiz alysa kettik, bir ýaqytta men jyǵatyn boldym. Onan keıin aǵań: «Meni bildirmeı bir jerge saqtap qoı», – dedi. «Nege?», – dep edim: «Meniń bir inim jalǵyz qaldy, sol batyr bolsa, bir keler, oǵan sheıin óltirmesten usta, kelmese, óltirgenińe rızamyn», – dedi. Sonan keıin men: «Osynyń obalyna qalmaıyn», – dep óltirmep edim. Endi sen keldiń, sen bir er ekensiń, men saǵan bas uryp qyzymdy bereıin, – dedi.

Sol jerde dáýdiń qyzyn Jelim batyr alyp, hannyń qyzyn aǵasy alyp, ekeýi eline qaıtyp, murat-maqsattaryna jetipti.

---