InfoHub Logo

Otstavkadaǵy general-maıor Býldeevtiń tisi qatty aýyrdy. Aýzyn araqpen, konákpen shaıqap, aýyrǵan tisiniń túbine temeki, apıyn, skıpıdar, kerosın basty, urtyna ıod jaqty. Qulaǵyn spırt shylanǵan maqtamen tyǵyndap aldy, qaıtkenmen osylardyń eshqaısysynyń da múlkiniń tizimin ákep kórsetti. Tekti jerden shyqqan adam, ol jaǵynan ondaı-mundaı dep jaman ataýdyń ózi - kúná. Shynymdy aıtsam, ózi maǵan unady. Menimen eki aı saýdalasty. Men oǵan segiz myń som beremin, al ol segiz jarym suraıdy. Saýdalastyq, saýdalastyq shaıǵa otyryp alyp, on bes staqannan iship, sonyń ón boıynda saýdalasa beretin kezimiz de boldy. Men oǵan eki júz som qostym, bolmaıdy! Sóıtip, úsh júz som úshin aıyrylysyp kettik. Ketti baıǵusyń, jylaı-jylaı... Tym jaqsy kórýshi edi Dashany! Ózimdi-ózim jerleımin endi, kinálimin, qatty renjımin. Oǵan úsh júz somdy bersem nemese búkil qalaǵa masqara qylamyn dep qorqytsam, ne bolmasa qarańǵy bólmege kirgizip alyp tumsyqqa soǵyp - soǵyp jibersem bolatyn edi ǵoı, jaza basyp qaldym, aqymaqtyq istep alǵanymdy endi kórip otyrmyn. Qaıtersiń, Nıkodım Egorych, ynjyqpyn!

— Jýassyz tym. Bul ras. Já, boldy, qaıtatyn mezgil jetti. Basym zeńip ketti...

Nıkodım Egorych biraz shabynyp alyp tómenge tústi. Makar Tarasych tereń bir kúrsinip aldy da sypyrtqysyn burynǵysynan beter sermeı tústi.

— Aldıar taqsyr, osynda, óz ýezimizde,- dedi ol, - budan on shaqty jyl buryn alym-salyq jınaýshy Iakov Vasılevıch qyzmet etýshi edi. Tisti úshkirip emdegende oǵan jan jetpeıtin. Terezege burylyp alyp kúbirlep úshkirse boldy, pyshaq keskendeı tyıatyn edi. Sondaı bir keremeti bar...

— Qazir qaıda ol?

— Alym-salyq jınaýshylar qatarynan shyǵaryp jibergennen keıin Saratovtaǵy qaıyn enesiniń qolynda turady. Endigi kún kóris kásibi - tis emdeý. Bireý-mireýdiń tisi aýyra qalsa, týra soǵan barady, emdeıdi... Saratovtaǵy turatyndardy óz úıinde qabyldaıdy da, basqa qalalardyń turǵyndaryna emdeý jolyn jedelhatpen joldaıdy. Aldıar taqsyr, hal-ahýalym osylaı bolyp tur dep, qudaıdyń quly Alekseıdiń tisi aýyryp qaldy, emdeýińizdi ótinemin dep habarlańyzshy soǵan. Emdegen aqysyn poshtamen - aq jiberersiz.

— Sandyraq. Aldamshy da táıiri.

— Sóıtse de baıqap kórińizshi, aldıar taqsyr. Araqqa úıirleý, áıelinen ózge bir nemis áıelmen turady, urysqaqtaý, biraq arýaǵy bar myrza deýge bolady ózin.

— Jazyp jiberseıshi, Alesha, - dep jalyndy generaldyń áıeli, - úshkirý degende senbeıtiniń - aı, sen túgil men de úshkirtip kórdim ǵoı. Senbeseń de jedelhat jibere salsań neń ketedi? Qolyń synyp qalmaıdy ǵoı odan.

— Al jaraıdy, - dep kóndi Býldeev. - Mundaıda alym - salyq jınaýshy bylaı tursyn, saıtanǵa da jedelhat jiberersiń... Oı, shydaı alar emespin. Káne, qaıda turýshy edi álgi alym-salyq jınaýshyń? Qalaı jazý kerek oǵan?

General ústelge jaqyn otyrdy da, qolyna qalam aldy.

— Saratovta ony ıttiń ıtaqaıyna deıin biledi, - dedi prıkazchık. - Saratov qalasy dep jazyńyzshy, aldıar taqsyr, sodan keıin... mártebeli myrza Iakov Vasılıchke... Vasılıchke.

— Qalaı?

— Vasılıchke... Iakov Vasılıchke... Al famılıasy, famılıasyn umytyp turǵanymdy qarashy. Vasılıchke... Saıtannyń... Famılıasy qalaı edi sonyń? Álginde osynda kele jatqanda ǵana esimde edi... Sál tura turyńyzshy...

Ivan Evseıch úıdiń tóbesine qarap ernin kúbirletti. Býldeev pen áıeli sabyrsyzdana kútip otyr.

— Káne, endi qashan? Oılansańshy tezirek.

— Qazir... Vasılıchke... Umytyppyn. Qarapaıym - aq famılıa edi... Jylqy attas sekildi edi... Bıkebaev pa edi? Joq... Aıǵyrbaev tárizdi me edi? Joq, Aıǵyrbaev ta emes. Famılıasynyń jylqy attas ekeni esimde, dál qaısysy ekeni oıymnan shyǵyp ketkenin...

— Qulynshaqov bolar?

— Joq, olaı emes. Toqtaı turyńyzshy... Bıebekov... Baıtalbaev... Kóktóbetov...

— Mynaýyń jylqy attas emes, ıt attas bolyp ketti ǵoı. Dónenbekov emes pe?

— Joq, Dónenbekov te emes... Jylqybaev... Atbaǵarov... Bulardyń biri de emes.

— Endi ne dep jazamyn oǵan? Oılansańshy jóndep.

— Qazir, Jylqybekov. Baıtalbekov... Túpkiatov.

— Túpkiatbaev shyǵar? - dedi generaldyń áıeli.

— Ol da emes. Shetkiatov... Joq, ol da emes. Umytyppyn.

— Saıtan alǵyr - aý, umytatynyń bar, aqyl aıtyp ne aqyń bar edi? - dedi general ashýlanyp - Joǵal ármen.

Ivan Evseıch aıaǵyn eptep basyp shyǵyp ketti. General jaǵyn qolymen basyp, bólmeden bólmeni kezip júr.

— Jaratqan - aı! - deıdi bebeý qaǵyp, - Táńirim - aı! Jaryq dúnıeni kórýden qaldym-aý.

Prıkazchık baq ishine shyqty da, kókke qarap turyp alym - salyq jınaýshynyń famılıasyn izdeýmen boldy.

— Qunantaev... Qunanshyǵarov... Qunanbekov... Joq olaı emes. Jylqyshın... Jylqyaıdarov... Taıbaǵarov... Bıekenov...

Azdan soń ony myrza shaqyrdy.

— Esińe tústi me? - dep surady general

— Joq, túspeı tur, taqsyr.

— Múmkin, Atbekov bolar? Jylqyshybaev? Bulaı emes pe?

Úıdegiler endi japa-tarmaǵaı famılıa izdestire bastady. Jylqynyń kári-jasyn, tuqym tegin, erkek - urǵashysyn túgendep shyqty: jal-quıryǵyn, tuıaǵyn, er-turmanyn esterine túsirdi... Úıde de, baqta da, qonaqjaı men as úıde de jurt buryshtan buryshqa baryp, mańdaılaryn sıpap, famılıa izdeýmen boldy. Álsin-áli prıkazchıkti úıge shaqyrady.

— Úıirbaev emes pe? - dep surady odan, - Tuıaqbaev shyǵar? Aıǵyrǵalıev emes pe?

— Joq, olaı emes, - deıdi Ivan Evseıch, ózi joǵary qarap oılana beredi. - Atjanov... Attybaev... Qulynov...

— Papa! - dep aıǵaılady balalar bólmesinen, - Atjegerov, Júgenbaev.

Búkil ýsadba dúrlikti. Shydamy sarqylyp, zyqysy shyqqan general sol famılıany tapqan adamǵa bes som bermek boldy, jurt Ivan Evseıchtiń sońynan shubyrdy...

— Torytaev, Jeliskórov, Atshabarov! - desti olar.

Kún keshkirip famılıasy sol kúıi tabylmaı qoıdy.

Sóıtip jedelhat jiberilmegen qalpy jurt uıqyǵa jatty.

General túnimen kózin ilmeı tynyshy ketip buryshtan - buryshqa baryp sarnaýmen boldy... Tańǵy saǵat úshte úıden shyqty da, prıkazchıktiń terezesin qaqty.

— Azbanov emes pe? - dedi ol jylamsyraǵan daýyspen.

— Joq, Azbanov emes, aldıar taqsyr, - dep Ivan Evseıch kináli adamsha kúrsindi.

— Famılıasy, múmkin, jylqy attas emes, basqasha bolar?

— Aldıar taqsyr, qudaı aqyńa jylqy attas... Muny, tipti, anyq bilemin.

— Óziń naǵyz umytshaq ekensiń, qurǵyr... Sol famılıa ómirdegi eń qymbatty nárse bop tur maǵan, ábden sorlap bol dym.

Tańerteń general dárigerge taǵy da kisi jiberdi.

— Jula bersin, - dedi ol. - Budan árige tózer shamam joq...

Dáriger keldi de aýyrǵan tisti julyp tastady. Tisiniń aýyrǵany lezde basylyp, general tynysh tapty. Óz isin tyndyryp, eńbegine aqysyn alǵan dáriger arbasyna otyrdy da, úıine attandy. Qaqpa syrtyndaǵy alańda ol Ivan Evseıchke ushyrasty... Prıkazchık jol jıeginde aıaǵynyń astyna qadala qaraǵan kúıi oıǵa shomyp tur eken. Mańdaıynyń qyrtystanǵan ájimi men kóz álpetine qaraǵanda tereń oıǵa batqandaı qalpy bar.

— Ivan Evseıch! - dedi buǵan dáriger. - Sizden az-maz suly satyp almas pa ekem, jarqynym? Maǵan ózimizdiń mujyqtar satýyn satady, biraq sulylary nashar.

Ivan Evseıch dárigerge adyraıa qarady da oqys kúlimdep, jalǵyz aýyz jaýap qatpastan, qolyn shapalaqtap, sońynan dál bir qutyrǵan ıt qýǵandaı júgire jóneldi.

— Taptym, taptym, aldıar taqsyr! - dedi ol, generaldyń kabınetine qýanyshy qoınyna syımaı aptyǵa kirip, - qudaıym, dárigerdiń denine saýlyq bergeı! Sulybaev! alym-salyq jınaýshynyń famılıasy Sulybaev, Sulybaev, aldıar taqsyr, jedelhatty Sulybaevqa jiberińiz.

— Ottapsyń! - dedi general túksıip, eki saýsaǵynyń arasynan basbarmaǵyn shyǵaryp Ivan Evseıchtiń tumsyǵyna taqady. - Jylqy attas famılıanyń maǵan endi túkke keregi joq. Ottapsyń!

Aýdarǵan Z. Ahmetov

---