InfoHub Logo

Toǵaı. Egin. Shalǵyn... Jabaǵydaı uıysqan qalyń kókten mashınanyń keıde jony ǵana kórinedi. Arǵy qabaqta aspanmen tildesken Altaıǵa jańa jolmen birge Ertisti kese biz de óttik. Jol Altaıdyń ishine súńgidi. Biz de súńgidik. Júrgen saıyn artymyz yldı, aldymyz or, órmelep aspanǵa shyǵyp bara jatqan sıaqtymyz. Tay qoıýlanyp, irilene tústi. Shat tereńdep ketti. Eki ernimen kók tiregen tar jyqpyldy, shapshı aqqan tentek sý boı bermedi. Bylaı burylsań ózen, bylaı burylsań taý qaqpalar, qalyń jolshynyń sońynan qıalaı júrip kelemiz...

Sonaý basta, «Budan ári jol bermeımin» degendeı, kóldeneń shógip quz - jartas jatyr. Onyń ber jaǵynda, qolynda kishkene qyzyl týy bar bir áıel tur. Mashına júre almaı, qaıtyp ketti. Jaıaý órmeledik. Áldekim ysqyrady! Sonsha bolmady, kóp gúrsil taýdy jańǵyryqtyra jóneldi...

— Tas buzǵan dáriniń daýysy ǵoı...- deıdi shtab bastyǵy Donshenko. Qulaqty bitep, júrekti silkintken kúshti gúrsil oǵan kúzetshiniń toqyldaǵy sıaqty. Aldy-artymyzdan quıynsha kóterilgen tas aralas tozań sastyryp kele jatsa, ol jaltyraǵan qasqa basyn kepkesimen de búrkemedi.

Jasy on jeti - on segiz shamasynda, aq taıaq ustaǵan qyz quz tastyń jaqparynan shyqty. Joldyń aldyn ashyp júrgen taý buzǵysh jas maman eken. Sózden góri óz isin súıetinin sezdirgen soń, bógelmeı ótip kettik. Quzǵa kelsek tórt-bes jumysshy jáshik-jáshik dınamıtti buzyp, bir úńgirge tasyp júr... Úńgirdiń túbinde eki-úsh adam dınamıtti, kirpishti qalap otyr. Bizdiń suraýymyzǵa:

— Jarty tonna dınamıt - amanıtpen qulatamyz bul quzdy — degen jaýap keldi úńgirden. Jaýap berýshiniń qarańǵy túkpirden jarqyraǵan kózi ǵana anyq kórindi.

Quzdyń qulaǵan qyzyǵyn kórý úshin ekinshi bir taýdyń basynda kóldeneńnen qarap turǵan kınoshylarǵa kelip qosyldyq. Kınoshy, jazýshy, jýrnalıs, dáriger, ınjener — bir top adam bıiktiń basynda qatar turmyz... Kók maqpaldaı qulpyrǵan, quıqaly Altaıdyń jyralaryn jıektep, qyrqasyn qashap, qasqa jol asyp barady. Asý bermegen bıikterin qıalaı kelip, aınala - aınala basynan attap ketken...

Eń aqyrǵy qıyn asý biz turǵan Pıhtovka. Tolyp jatqan shat, quz, túıe moınaq kezeń. Eki jaq betkeıi ıt tumsyǵy ótkisiz, qaraǵaı sıaqty qarakók jyń aǵash. Muzdaı sýyq zymyrap aqqan móldir bulaq. Bulaqtyń boıy aǵash japyraǵymen japqan, jypyrlaǵan kolhoz qosy, shashtaraz, asqana, etikshiler balaǵany... Joǵarydan qaraǵanda kóleńkeli kók torǵyn ańǵardyń ishinen juldyzdaı bolyp jarqyraǵan elektr shamdary, as pisirip júrgen aq kıimdi áıelder ózgeshe kez tartyp tur. Bógelekshe yzyńdaǵan dınamonyń úninen asyryp, aspazshy áıelderdiń taý jańǵyryqtyra shyrqaǵan tátti áni keledi qulaqqa. Bylaı qarasań qaınaǵan jumys, bylaı qarasań serýen, saýyq.

Eki, úsh aýdannan kelgen eki-úsh myń kolhozshynyń salyǵy osy arada. Ózderi sonaý qıada qumyrysqasha byjynap, sheksiz. Olardyń ábden eti úırenip ketken. Qaltasynda sireńkesi bolmasa, dınamıtten qý jasap, shaqpaq shaǵady,— dep sylq-sylq kúledi Donshenko. Jas ınjener Hamıt jańa jolmen birge jańa kadrlar jasalǵandyǵyn aıtady... Jumys ústinde eki júz elý burǵyshy, vzryvshık óz ishterinen shyqqan. Osy qalyń toptyń aldy normasyn alty ese, arty bir jarym ese, orta eseppen alǵanda eki ese oryndaǵan. Buhtarma aýdanynan kelgen Qurymbaev joldas, (eńbekten úzdik shyqqan medali bar) jer qazý jumysynda isteıdi: Normasyn segiz esege deıin asyra oryndaǵan. Jolshylar arasynda sosıalısik jarys áke men balanyń arasyna deıin jetipti. Gýsınıı selsovetiniń predsedateli — Marhılov, balasy—Vasılımen jarysyp, normasyn jeti júz elý prosent oryndaǵanda, balasy eki prosent keıin qalǵan eken. Ekeýiniń birge túsken sýretin kórdim. Ákesi shalqıyp, kúlimdep otyr. Balasy — «qalaı ozdyń» degendeı oǵan qarap tur.

Taýdy buzyp, ózendi attap, uzyndyǵy tórt júz qyryq tórt kılometr taqtaıdaı tegis tas jol salyp jatqan qalyń kóptiń yntasyn órshitken, qaıratyn qozdyrǵan myqty sebeptiń biri — ómir boıy olardyń basynan keshken jolsyzdyq azaby ma deımin. Altaı ishinde pochtany qorjynǵa salyp, salt atpen taratý áli kúnge qalǵan joq. Buhtarma sıaqty aýdandyq ortalyqtyń ózinde mashınalarmen aralas, qońyraýlatqan par attylar kórinedi. «Bul kim?» — dep tańyrqaı qalsańyz, «Pochtalon ǵoı» dep júre beredi turǵan halyq.

— Alty avtomashınamyz bar. Altaı jol bermegen soń basynan samoletpen attap baryp, Zaısannyń eki adamyn ólimnen qutqaryp alyp qaldyq,— deıdi dáriger Tileýqabylov joldas. Elýge kelgen kempirdiń ıt daýysy kelgen jerge kele almaǵanyn ol tipti qyzyq qylyp aıtyp berdi... Buhtarmadan otyz bes kılometr jerdegi Troeglaz poselkesinde jasynan beri turady eken álgi báıbishe (atyn umyttym). Jańa joldyń salynýyna elden alabóten qýanyshty bolsa kerek, áli kúnge Buhtarmany kórmep edim, endi kórip qaıtamyn...— dep qýtyń - qýtyń etedi deıdi.

Jolsyzdyqtan týǵan áńgime, ańyzdardyń da taý basynda otyryp talaıyn estidik. Quzdyń túbinen shyqqan ysqyryq áńgimeni toqtatty. Kınooperatorlar apparatyn jaqyndatyp, quzǵa týralap jatyr. Kók tútindi burq etkizdi de, quz túbindegiler qasha jóneldi. Al dalada otyryp biz de taý basyna órmeleı tústik. Keshegi jarylysta, bir beldiń astyndaǵy shtabtyń shashtarazyna on kılogramma tas kelip túsip, shashtarazdy qıratyp ketkenin Donshenko aıtqan. Mynaý jarylys bárinen de kúshti. Úsh mınýt úsh saǵattaı boldy, biter emes. Taýdy jańǵyryqtyryp, solqyldatqan kúshti gúrsil estilmeı jatyp-aq dene sezip, oı elestetip tur. Ózi alaburtqan júrekti Donshenko onan saıyn alaburta túsedi. Oıyn, shynyn kim bilsin:

— Qulaq barabanyń nasharyń qulaǵyńdy tyǵyndap al. Júregiń nasharyń osy bastan qasha ber,— dep kúledi, birese «shyn aıtamyn» dep nandyrady. Bárimizdiń de kózimiz, kóńilimiz quzda. Sonda da bireýler buta qarmalap, bireýler tasqa tasalanyp jatyr... Úsh mınýt ótti. Tas boratqan kúshti quıyn burq etti de, jaǵadaǵy quz julyndaı ushty. Estý seziminen kórý sezimi basymyraq pa, álde quzdyń astynan dáriniń daýsy qatty estilmedi me! Áıteýir gúrsil biz kútkendeı kúshti bolǵan joq. Otyrǵan taýymyz bir solq etti de qoıa qoıdy. Taýdan domalaı - domalaı júgirip kelsek tereń shattan aqqan asaý ózendi qulaǵan quz tunshyqtyryp basyp alypty... Ózen joq. Arǵy jaqtaǵy telegraf baǵanalary tas -talqan. Túıedeı tastar qańbaqtaı ushyp, álde qaıda baryp túsken. Kúıregen quzdyń orny turyp-turyp, óksigendeı gý-gý aqtaryla qulap jatyr...

Samsaǵan jolshylar qolynyń aldy kelip jetti... Qulaǵan quzdyń keýdesin basa, jol tósegin jaıa bastady. Beti Óskemen qalasy...

1940 jyl.

---