InfoHub Logo

Bolǵan oqıǵa Florensıadaǵy Grandýk alańynyń tóńireginde, umytpasam, Porta-Rossa – dep atalatyn shaǵyn kóshe bar. Sol jerde jemis dúkeniniń aldynda qoladan tamasha qylyp quıǵan qabannyń eskertkishi tur. Qabannyń aýzynan móp-móldir salqyn sý atqylaıdy. Eskertkish ábden eskirip qoshqyl tartqan, tek tumsyǵy ǵana syrlap qoıǵandaı jyp-jyltyr. Óıtkeni qaptaǵan bala-shaǵa, úlken kisi eńkeıip, aýzyn tosyp, sý ishken saıyn, álgi tumsyqtan qoldarymen ustaıtyn. Jartylaı jalańash súp-súıkimdi balalardyń qoldan aınytpaı quıǵan qabandy qushaqtap turyp, tumsyǵyna jumsaq erinderin jabystyryp sý iship turǵanyn kórýdiń ózi bir qyzyq.

Al Florensıada dál osy jerdi taýyp alýdan ońaı eshteńe joq, kez kelgen qaıyrshydan qola qaban týraly surasań, týra siltep jiberedi.

Qystyń kezi, taýda kar bar. Tóńirekti áldeqashan tún basqan, biraq aı jaryq, Italıanyń aıly túnderi soltústiktiń bulyńǵyr qysynyń keıbir kúndizgi jaryǵynan kem emes qoı. Tipti artyq dese de bolǵandaı. Óıtkeni aýanyń ózi jarqyrap, kóńilińdi sergitedi, al soltústiktiń qorǵasyndaı úskirik aspany eńseńdi basyp, jerge tuqyrtqandaı bolady ǵoı. Iá, ıá, erteń tabytymyzdyń qaqpaǵyn janyshtaıtyn osynaý muzdaı, syz jerge tuqyrtqandaı bolady.

Gersog saraıynyń baǵyndaǵy qaraǵaı tasasynda, qysta gúl ósetin jerde alba-julba kıingen bir kishkentaı bala kúni boıy otyrdy da qoıdy, ózin Italıanyń jandy beınesi dese de bolǵandaı kórikti de kóńildi, biraq baqytsyz. Balanyń qarny ash, ári shóldegen, biraq oǵan eshkim kók tıyn bergen joq, al qarańǵy túsip, baqtyń esigin jabar kezde, kúzetshi ony tipti syrtqa qýyp shyqty. Ol Arno ózenine salynǵan mármárli Trınıta kópiriniń ústinde, juldyzdardyń sýdaǵy sáýlesine qarap uzaq turdy.

Bala qola qabannyń qasyna keldi, eńkeıip, moınynan qushaqtap aldy da, tumsyǵyna ernin jabystyryp salqyn sýdy dem almastan simire bastady. Tóńirekte shashylyp jatqan talshyn jemisi men salat japyraqtaryn keshki tamaǵyna aınaldyrdy. Kóshede tiri jan joq, japadan-jalǵyz qalǵan bala tyrmysyp qola qabannyń ústine shyǵyp, kishkentaı buıra basyn ańnyń basyna qoıdy da, óziniń qalaı uıyqtap ketkenin baıqamaı qaldy.

Tún ortasynda qola qaban qımyldaǵandaı boldy da, bala onyń:

Myqtap usta, balaqaı, men endi júgiremin, degen sózin ap-aıqyn estidi.

Qaban zymyrap ala jóneldi. Bul bir tańǵajaıyp serýen boldy. Aldymen olar Grandýk alańyna kelgen, sol-aq eken, gersogtyń astyndaǵy qola arǵymaq arqyraı kisinep, sınor úıiniń shubar gerbi býaldyr tartyp baıqalmaı, al Mıkelandjelonyń Davıdy qolyndaǵy saqpanyn sermep, o, ǵajap, búkil eskertkishterge jan bitip qoıa berdi! Qoladan jasalǵan «Sabınán qyzdarynyń urlanýy» men «Perseı» músin-toptamalary da tirilip, ıesiz alandy basyna kóterip, shyńǵyrǵan daýystar shyqty.

Ýffısı saraıynyń qasyndaǵy karnaval túni aqsúıekter toı ótkizetin arqanyń túbine kelgende qola qaban toqtady da:

— Myqtap usta! – dedi balaǵa. – Shamań jetkenshe myqtap usta! Baspaldaqtarǵa keldik.

Bala ún qatqan joq qorqynysh pen qýanyshtan birdeı qaltyrap, esi shyǵyp otyrǵan.

Olar úlken galereıaǵa kirdi, bala bul ǵımaratty jaqsy biletin ol munda buryn da bolǵan, qabyrǵaǵa sýretter ilingen, búster men músinder kúndizgideı ap-aıqyn kórinedi; biraq eń ǵajaby kórshi zaldyń esigi ashylǵan kezde bastaldy; ras, bala muny bes saýsaǵyndaı biletin, biraq búgingi túnde bári de aıryqsha jarqyraı túsken tárizdi.

Munda ǵajaıyp ásem jalańash áıel tur eken, dál mynadaı sulýlyqty mármárdan tek uly sýretshi ǵana jasaı alar edi; músinge jan bitip, delfınder aıaǵynyń astynda sekirip oınaq saldy, ónerdiń ólmes týyndysy balanyń kóz aldynda nurǵa bólendi. Barsha álemge ol Venera degen atpen belgili. Onyń eki jaǵyna symbatty jalańash erler ornalasqan: bireýi qylysh qaırap otyr, ony «Qaıraqshy» dep ataıdy, qalǵan ekeýi «Aıqasqan gladıatorlar», qylyshtyń qaıralýy, gladıatorlardyń aıqasy bári de sulýlyq qudaı anasynyń qurmetine arnalǵan.

Mynadaı kóz qaryqtyrǵan sulýlyq balany esinen tandyrdy, qabyrǵalar neshe túrli boıaýmen qulpyryp sáýle shashady. Bári de jandanyp, tirshilik qımylyna engen. Ol taǵy bir Venerany, óziniń adamdyq tánimen, ystyq demimen Tısıannyń júreginde saqtalyp qalǵan, jer betiniń Venerasyn kórdi. Bul da asa kórkem áıel edi: ǵajaıyp ásem jalańash táni jumsaq jastyq ústinde balbyrap, qos anary kóterilip-basylyp, toqpaqtaı burymdary jup-jumyr ıyǵyna tógilgen, al kózderinde qushtarlyq oty oınaıdy. Biraq beınelerdiń eshqaısysy ramadan shyǵýǵa bata almady. Madonna men Iısýstyń jáne Ioannanyń qudiretti beınesi sulýlyq qudaı anasyn da, gladıatorlardy da, qaıraqshyny da arbap tastaǵan sekildi. Áýlıe beıneleri endi beıne emes, áýlıelerdiń ózderine aınaldy.

Ár zaldaǵy ásemdik pen sulýlyq qudiretine til jetpeıdi! Bala bárin de kórdi, qola qaban galereıa men zaldardy tegis aralady. Kórgen qyzyq birinen-biri ótedi, biraq bir sýret balanyń júreginde aıryqsha qalyp qoıdy onda óńkeı bir baqytty da qýanyshty balalardyń beıneleri salynǵan edi, bala olardy birde kúndiz kórgen.

Ras, kóp adam bul sýretke nazar da salmaı kete berýi múmkin, al onda tozaqtyń ishine engeli turǵan Hrıstyń beınesi bar, aınalasyndaǵylar máńgi azapqa kesilgender emes, kádimgi májýsıler. Florensıa sheberi Andjelo Bronzıno salǵan bul sýrette sábılerdiń jumaqqa degen senimi aıqyn beınelengen: qushaqtasyp turǵan eki sábıdiń bireýi ekinshisine ózin kórsetip: «Men perishteler mekeni aspanda bolamyn», dep aıtyp turǵan sekildi. Al úlkender bolsa, kúdikke berilip, qudaıdyń keńshiliginen dáme qylyp, Hrıstyń aldynda bastaryn ıýde.

Bala bul beınege basqalardyń bárinen de uzaq qadaldy, al qola qaban ony typ-tynysh kútip tur; kúrsingen dybys estildi; qaıdan shyqty sýretten be, álde qabannan ba? Bala qabyrǵadaǵy máz-meıram sábılerge qolyn sozyp edi, astyndaǵy haıýan ytqı jónelip, ony vestıbúldiń boıymen ári qaraı alyp ketti.

Tyq-tyq basyp, ózin basqyshtardyń ústimen alyp kele jatqan qabandy arkasynan sıpap:

— Raqmet saǵan, ǵajaıyp janýar! – dedi bala oǵan aqyryn ǵana.

— Saǵan raqmet! – dedi qola qaban. - Men saǵan kómektestim, al sen maǵan kómektestiń: óıtkeni men ústimde beıkúná sábı otyrǵanda ǵana ornymnan qozǵala alamyn. Senseń, men ol kezde madonnanyń aldyndaǵy janǵan shyraqtyń túbimen de júre alamyn. Men seni shirkeýden basqa jerdiń bárine alyp bara alamyn. Tipti shirkeýge de jaqyndar edim, tek sen janymda bolsań. Túspeshi arqamnan, sen jerge tússeń, kúndizgideı qaıtadan tasqa aınalamyn da, sen meni burynǵydaı Porta-Rossadan ǵana kóretin bolasyń.

— Men seniń qasyńda qalamyn, súıkimdi haıýan! – dedi bala, sodan keıin olar Florensıa kóshelerin boılap, Santa Krone shirkeýiniń aldyndaǵy alańǵa tartyp ketti.

Qaýsyrmaly esik aıqara ashyldy da, altar aldynda shyraqtardyń sáýlesi shirkeý men bos alańdy jap-jaryq qylyp jiberdi.

Sol jaq búıirdegi altardyń qulpytasynan týra myńdaǵan juldyzdardyń jypyrlaǵanyndaı bir sáýleler jarqyraıdy. Qabir gerbi bar qalqanmen áshekeılengen: kógildir alańdaǵy qyp-qyzyl baspaldaqtar janǵan ottaı nur shashady; bul Galıleıdiń molasy; sypaıy ǵana eskertkish, biraq ónerdiń uly tańbasyndaı osy bir jasyl alańdaǵy qyzyl baspaldaqta asa tereń maǵyna bar, óner ataýly da ózine dál osyndaı qyp-qyzyl ottyń ortasymen máńgilik tuǵyryna kóteriletin jol salmaı ma?! Rýhanı bolmystyń kóripkelderi de Ilá paıǵambar sekildi táńiriniń bıigi máńgilik tuǵyryna kóterilmek.

Oń jaqta turǵan sarkofagtaǵy músinder tipti tirilip ketken sekildi. Myna jerde Mıkelandjelo, ana jerde basyna dańq gúldestesin kıgen Dante, Alferı, Makıavellı búkil Italıanyń maqtanyshy bolǵan uly azamattar osylaı bir-birimen qoıan-qoltyq jatyr. Osy bir tamasha shirkeý, asa úlken bolmasa da, florensıalyq mármár ǵıbadathanadan áldeqaıda ásem.

Mármár jasaýlar qımyldap, zor músinder bastaryn kóterip, án men kúıge qulaqtaryn túre sáýleli altarda altyn kadılolaryn bulǵaqtatqan aq kıimdi balalarǵa qadala qarap turǵan sekildi; kadılodan ańqyǵan jupar ıis shirkeýden shyǵyp bos alańǵa tarap jatty.

Bala jaryqqa qolyn sozyp edi, qola qaban ytyrylyp ala qashqan soń haıýannyń arkasyna eriksiz jabysa tústi; qulaǵynyń túbinen jel ysqyryp, shirkeýdiń qaqpasy tars jabylǵandaı kóldeneń bekitetin aǵashtaryna deıin syqyrlap ala jóneldi; budan keıin ne bolǵanyn ol bilgen joq; kózin ashqanda qaltyrap tońyp jatyr eken.

Tań atty, bala burynǵysha Porta-Rossada turǵan qola qabannyń ústinen syrǵyp túse bastady.

Kenet keshe ózin sheshesiniń aqsha taýyp ákel – dep jumsap jibergeni esine túskende, balanyń qoryqqanynan záre-quty qalmady; túk te tapqan joq, onyń ústine ábden shóldep, qarny ashty. Ol qola qabandy moınynan qushaqtap, tumsyǵynan súıdi de, basyn bir ızep, júk artqan esek áreń ótetin tar kóshege túsip alyp, júrip ketti. Temirmen qorshalǵan dáý esik jartylaı ashyq eken, bala kir-qojalaq qabyrǵalar men jaqtaý ornyna kerilgen arqandy boılap, tas basqyshpen joǵary kóterilip, ilýli shúberekter galereıasyna shyqty; baspaldaq osy jerden aýlaǵa deıin barady, al aýladaǵy qudyqtan barlyq qabatqa temir sym kerilgen, sol symnyń boıymen tógilip-shashylyp kóterilip bara jatqan sý toly shelekterdi kóresiń. Bala qıraǵan baspaldaqtarmen taǵy da joǵary kóterilip edi, ózderimen ózderi máz bop tómen qaraı júgire túsken eki orys matrosy muny qaǵyp kete jazdady. Olar túngi saýyqtan qaıtyp kele jatqan. Matrostardy shyǵaryp salyp turǵan egdeleý, biraq áli symbatyn joǵaltpaǵan qalyń qara shashty áıel:

— Ne ákeldiń? – dep surady baladan.

— Ashýlana kórmeshi! – dedi bala jalynyp. Eshkim eshteńe bermedi, eshteńe de. Bala qushaqtap súıgisi kelgendeı sheshesiniń etegine jabysty.

Olar bólmege kirdi. Biz bólmeniń ishin sýrettep jatpaımyz, tek osy jerde marıto – dep ataıtyn, ishi kómir shoktarǵa toly qysh qumyranyń turǵanyn aıtsaq jetip jatyr; áıel marıtony alyp, qolyn jylytty da, balany shyntaǵymen túrtip qalyp:

— Káne, aqshań bar ma? – dedi.

Bala jylap qoıa berdi, áıel ony teýip qalyp edi, ol onan saıyn ókirip jylady.

— Qysqart, baqyraýyq neme, áıtpese andaǵy shekeńniń mylja-myljasyn shyǵararmyn. Áıel shoq salǵan qysh qumyrany kóterip aldy; bala onan saıyn ókirip edenge jabysty. Osy kezde bólmege kórshi áıel kirip kelgen edi; ol da qolyna marıto kóterip júr eken.

— Felıchıta, ne istep jatyrsyń balaǵa?

— Bala meniki! – dep shart ete qaldy Felıchıta. - Óltirgim kelse, óltirem, kerek bolsa, seni de, Djanına. Felıchıta qysh qumyrany siltep qalǵanda, kórshi áıel de qorǵanyp, qumyrasyn kóterip, qatty soqtyǵysqan eki qumyra byt-shyt boldy da, búkil kómir shoqtary men ystyq kúl úıdiń ishine shashyldy; bul kezde bala da esikten shyǵyp úlgerip, aýla boıymen kóshege qaraı qasha jónelgen. Qatty júgirgennen alqynyp júregi aýzyna tyǵyldy; Santa Kroche shirkeýiniń aldyna kelgende, ótken túnde ǵana ózine aıqara ashylǵan esikti kórip, toqtap, ǵıbadathananyń ishine kirdi. Munda bári de aıryqsha nurǵa malynǵan, bala oń jaqtaǵy molaǵa tizesin búkti de, eńirep qoıa berdi bul Mıkelandjelonyń molasy edi. Jumys ýaqyty da aıaqtalyp, el aıaǵy sıreı bastady, biraq kúni boıy kirgen-shyqqandardyń eshqaısysy balany baıqaǵan joq; tek bir qadirmendi aqsaqal munyń qasyna kelip toqtap turdy da, biraq artynan ol da basqalar sekildi óz jónimen ketti.

Ashtyq pen shólden bala ábden tıtyqtady: boıy kótertpeı, qaljyraǵan kúıi qabyrǵa men qabirdiń arasyndaǵy buryshqa súıretilip kelip qısaıdy da, uıyqtap ketti. Áldekim yrǵap oıatqan kezde, kesh bop qalǵan eken; aldynda turǵan shaldy kórip, bala ornynan atyp turdy.

— Nemene aýyryp qaldyń ba? Qaıda turasyń? Óziń kúni boıy osynda boldyń ba? – dep surady shal.

Bala shynyn aıtty, shal ony kórshi kóshelerdiń birindegi shaǵyn ǵana jupyny úıine alyp keldi. Aldymen olar qolǵap sheberhanasyna kirdi; onda bir áıel bas kótermeı is tigip otyr eken. Júnin typ-tyqyr ǵyp qyryp tastaǵan kip-kishkentaı qyzyl shaqa qanden ıt stolǵa qarǵyp shyǵyp, balanyń aldynda sekire bastady.

— Beıkúná sábıler birin-biri tanyp tur ǵoı! – dep áıel ıtti de, balany da arkasynan sıpady. Qaıyrymdy jandar balaǵa toıǵansha tamaq berdi, sýsynyn qandyrdy, úıge qonyp shyǵýǵa ruqsat berdi, sodan keıin Djýzeppe ákeı erteń munyń sheshesimen durystap sóılesetin boldy. Balaǵa qatqyl jerge jupyny ǵana tósek salyndy, biraq talaı ret kóshede tastyń ústinde jatyp júrgen balaǵa mynaý hannyń tóseginen kem bolǵan joq; qazir de pysyldap uıyqtap ketti, túsinde ǵajaıyp sýretter men qola qabandy kórdi.

Tańerteń Djýzeppe ákeı úıden shyqty; bala oǵan túk qýanǵan joq, óıtkeni endi ózin qaıtadan sheshesine aparyp beretinin jaqsy bildi; bala oınaqtaǵan ıtti qushaqtap súıip alyp edi, úı ıesiniń áıeli ekeýine qyzyqqandaı kúlimsirep basyn ızedi.

Djýzeppe ákeı qaıtyp kelgen soń, ne istedi deısiz ǵoı? Qaıtyp kelgen soń, áıelimen uzaq áńgimelesti, áıeli áldenege basyn shaıqap, balany arqasynan qaqty.

— Qandaı táýir bala, – dedi áıel, saýsaqtaryn qarashy, jińishke, ári epti sen sekildi qolǵapshy bolýǵa yńǵaıy bar. Ózin tipti tek qolǵapshy bolsyn – dep jaratqan tárizdi.

Bala aqyry sol úıde qaldy; áıel oǵan tigin tigýdi úıretti; tamaǵy toq, tósek orny bar; kóńili kóterilip, erikken soń, qanden ıt Belıssımany yzalandyratyndy. shyǵardy; áıel oǵan saýsaǵyn bezep, ashýlanyp ursyp alsa, bala oǵan qapalanyp, bólmesine kelip ýaıym shegetin. Syrtta kúnde teri keptirip jatady, bólmeniń esigi kóshe jaqta; al terezeden soıaýdaı-soıaýdaı temir shybyqtar kórinip turady.

Bir kúni balanyń uıqysy kelmeı, qola qabandy oılap otyrǵan, kenet syrttan tyqyldaǵan bir dybys estildi. Dáýde bolsa, sonyń ózi bolar! Bala júgirip terezege keldi, biraq eshteńe kóre almady, qaban qashyp ketipti.

Erteńgisin kórshi turatyn jas sýretshi jáshik pen oraýly úlken holostyn súırep úıden shyqqan kezde:

— Sınorǵa boıaý salǵan jáshigin aparýǵa kómektes, – dedi áıel balaǵa.

Bala jáshikti kóterip, sýretshiniń sońynan erdi, olar galereıany betke alyp, basqyshty boılap joǵary kóterildi bári de tanys, anada túni boıy qola qabanǵa minip alyp aralaǵan jeri ǵoı. Músinder men sýretter, kún sıpatty Veneranyń mármár músini jáne onyń boıaýmen salynǵan beıneleri bári de esinde; ánekı, qudaı-ana, Iısýs, Ionnalardy taǵy da kórip tur.

Olar Bronzınonyń tamuq dúnıesine túsip kele jatqan Hrıstos pen jumaqqa ener sátti kútken qýanyshty beıkúná sábılerdi beınelegen sýretiniń aldyna kelip toqtady; beıshara bala, júzi kúlimdep qoıa berdi, ol da ózin jumaqtyń aldynda turǵandaı sezindi.

— Bara ǵoı úıińe, – dedi oǵan molbertin ornatyp úlgergen sýretshi, biraq bala ornynan qozǵalmady.

— Sizdiń sýret salǵanyńyzdy kórýge bola ma? – dedi bala. - Kórinisti appaq holostqa qalaı túsiretinińizdi kórgim keledi.

— Men sýretti ázir salmaımyn, – dedi jas jigit, sodan keıin qolyna kómir kesegin aldy da, búkil sýrettiń beınesin kózimen bir sholyp, tez-tez syza bastady, holost betinde jeńil-jeńil shtrıh syzyqtar ǵana paıda boldy, biraq sonyń ózinde de Hrıstostyń beınesi sýrettegiden aınymaı shyǵa keldi.

— Jaraıdy, bara ǵoı, – dedi sýretshi; bala úıge keldi, stolǵa otyryp, qaıtadan qolǵap jasaý kásibine kiristi.

Biraq manaǵy sýret kúni boıy esinen bir shyqpady, sol sebepti jumysynda da bereke bolmaı, qaıta-qaıta saýsaǵyna ıne kirgizip, tipti ózi kúnde yzalandyryp júrgen Belıssımada da sharýasy bolmaı ketti. Keshke qaraı syrtqy esik áli jabylyp úlgermegen kezde, bala eshkimge bildirmeı úıden shyqty; dala sýyq eken, biraq kún ashyq, aspannan samaladaı jarqyraǵan juldyzdary jymyń qaǵady, bala el aıaǵy basylǵan kóshemen júrip otyryp, baıaǵy qola qabannyń qasyna keldi; kele eskertkishti qushaqtap súıip aldy da, órmelep arqasyna shyqty.

— Súıkimdi haıýan! – dedi bala. Men seni saǵyndym ǵoı! Ekeýimiz búgin túnde bir serýendeıikshi.

Qola qaban selt etken joq, aýzynan bulaqtyń taza sýy atqylaǵan kúıi qozǵalmaı tura berdi. Haıýannyń ústinde atsha minip otyrǵan bala kenet áldekim ózin eteginen tartqandaı bolǵan soń, jalt qarap edi Belıssıma eken, kip-kishkentaı jalańash Belıssımanyń ózi. Bala baıqamapty, ıt úıden shyǵyp ketip, munyń sońynan qýǵan.

«Minekı, men de keldim! Al sen munyń ústinde nege otyrsyń?» degendeı qanden ıt sháý-sháý etip úrip qoıady. Bala tap qazir qasyna ot shashqan aıdahar kelse bulaı qoryqpas. Ne degen sumdyq! Belıssıma kóshege shyǵyp ketken, úı ıesi áıeliniń tilimen aıtsaq, lypasyz shyqqan. Endi qaıtti! Qysta ol tek qoı terisinen ózine arnaıy tigilgen jabýmen ǵana syrtqa shyǵatyn. Jabýdy qońyraý taǵylǵan lentamen moıyn tusynan jáne qarypynan jelbirshektep baılap tastaıtyn. Qysta áıeldiń qasynda dál osy kıimimen kele jatqan Belıssıma ıtten góri qozyǵa kóbirek uqsaıtyn. Belıssımanyń ústinde lypa joq! Endi qaıtti! Oılap jatýǵa da ýaqyt joq; bala qola qabandy taǵy bir qushaqtap súıdi de, sýyqtan dir-dir etken Belıssımany qolyna alyp, úıge qaraı zymyraı jóneldi.

Kenet:

— Ne nárse qolyńdaǵy? – dep aıqaı saldy qarsy kezdesken eki polıseı; olar jaqyndap qasyna kelgende, Belıssımanyń úrip qoıa bermesi bar ma?

Olar balanyń qolynan ıtti julyp alyp:

— Qaıdan urlap aldyń, aıt, káne? – dedi.

— Qaıtaryńyzshy ıtimdi, qaıtaryńyzshy ózime! – dep jalyndy bala.

Olar balaǵa ózderiniń adresin berdi de:

— Urlamaǵanyń ras bolsa, úıińe barǵan soń, bireýdi jiberersiń, – dep Belıssımany alyp ketip qaldy.

Mine, qyrsyq! Bala qatty sasty, Arnonyń sýyna qulap ólsem be, álde úıge baryp bar kinámdi moıyndasam ba ne isteý kerek, qaıtyp barsam ólimshi qylyp sabaıtyn shyǵar – dep oılady. «Áı, meıli, ólsem óleıin, qaıta Iısýs pen qudaı ananyń qasyna barǵanym jaqsy emes pe!» Sóıtip, ol ózin óltire sabatý úshin, úıge qaıtyp keldi.

Esik jabyq eken, kóshede jan joq, qol toqpaqqa qoly jetpegen soń, jerden tas alyp qaqpany qaǵa bastady.

— Kim bul? degen daýys estildi ar jaqtan.

— Bul men, – dedi bala. Belıssıma qurydy. Ashyńyz da, óltirińiz meni!

Jurttyń bári qatty shoshydy. Qojaıynnyń áıeli ıttiń kıimin izdep qabyrǵaǵa qarap edi, kishkene jabý ornynda tur eken.

— Belıssıma polısıada deısiń be?! – dep baqyrdy ol. Ah, ońbaǵan neme! Qalaı dátiń bardy? Endi ol úsip óledi ǵoı! Náp-názik jándik úr da jyq soldattardyń qolyna túsken!

Djýzeppe ákeıge dereý polısıaǵa barýǵa týra keldi. Áıeli ıtti joqtap daýys qylyp, oǵan bala qosylyp jylap, ý-shý bolǵan soń, tóńirektegi kórshiler jınaldy, olarmen birge sýretshi de keldi, ol balany tizesine otyrǵyzyp qoıyp, ne bolǵanyn surady. Balanyń úzip-úzip aıtqan áńgimesinen bolǵan oqıǵanyń jobasy birshama aıqyndalǵandaı bolsa da, biraq áli kóp nárse túsiniksiz edi. Sýretshi balany jubatyp, kempirge basý aıtty. Biraq ol kúıeýi Belıssımany úıge alyp kelgen kezde ǵana birshama basylyp tynyshtalǵandaı boldy. Ne kerek, ıttiń aman-saý kelgenine jurttyń bári qýandy, sýretshi balany erkeletip, oǵan bir qorap sýret syılady.

Shirkin-aı, qandaı ǵajap sýretter bar edi onyń ishinde! Áıtse de qola qabanǵa jetetin eshqaısysy joq: týra ómirdegideı. Odan asqan sýrettiń bolýy múmkin emes edi. Ózi eki-úsh-aq shtrıhpen salynǵan, tipti ar jaǵyndaǵy úıdiń de jobasy kórinip tur.

«Qandaı jaqsy sýret sala bilgen búkil álem ózińdiki bolady!».

Kelesi kúni bala ońasha qalysymen qolyna qaryndash alyp, qaǵazdyń sýret salynbaǵan ekinshi betine qola qabannyń beınesin sala bastady; ras, bir jeri qısyq, bir jeri joǵary, endi bir jeri tómen bolyp shyqty, biraq, áıteýir, qaban ekenin aıyrýǵa bolǵandaı; balanyń kóńili kóterilip qaldy. Syzyqtardyń qaǵazǵa dál ózi oılaǵandaı bop túspegenin bala sezbeı qalǵan joq kelesi kúni keshegi sýrettiń qasyna taǵy bir qola qaban paıda boldy, ol alǵashqy qabannan júz ese artyq edi; al úshinshisiniń odan da jaqsy bolǵany sonshalyq, kez kelgen adam onyń qaban ekenin jazbaı tanıtyn boldy.

Áıtse de qolǵap tigý isi ońbaı-aq qoıdy, zakazdy da jetkizip berý isi ónbedi; esesine qola qaban qaǵaz betine túspeıtin kórinis bolmaıtynyn dáleldep berdi; máselen, Florensıa degenińiz tutas bir álbom, al da aqtaryp kóre ber. Trınıta alańynda záýlim kolonna bar bolatyn, onyń ushar basynda kózin baılap alǵan Ádil qazy qudaı anasy qolyna tarazy ustap tur. Kóp uzamaı olar da qaǵaz betinen oryn aldy, al ony qaǵaz betine túsirgen qolǵapshynyń kishkentaı shákirti. Sýretter sany kóbeıe berdi, biraq ázirge bári de jansyz zattar; bir kúni kishkentaı Belıssıma balanyń dál aldyna kelip, oınaqtap sekirmesi bar ma!

— Toqta, qozǵalma! – dedi bala oǵan. – Qozǵalmasań, sýretke ádemi bolyp túsesiń!

Biraq Belıssıma qozǵalmaı tura almady, sondyqtan ony baılap tastaýǵa týra keldi; moıny men quıryǵynan baılanǵan ıt qyńsylap, bulqyna bastady; endi ony odan da qattyraq qylyp baılap tastaý qajet boldy; biraq osy kezde sınoranyń jetip kelgeni ǵoı.

— Dinnen bezgen! Beıshara-aı! – Odan ári aýzyna sóz túspegen áıel balany aıaǵymen teýip, ıterip, úıden qýyp shyqty. Jaqsylyqty bilmeıtin kók jalqaý, qudaıdan bezgen! Áıel eńirep júrip, qylǵynýǵa az qalǵan kishkene Belıssımany bosatyp alyp súıe bastady.

Osy kezde basqysh boıymen kórshi sýretshi joǵary kóterilip kele jatqan edi, kenet bári de aıaq astynan kúrt ózgerdi...

1834 jyly Florensıanyń Óner akademıasynda kórme ashyldy. Kórmede, ásirese qatar qoıylǵan eki sýret jurttyń nazaryn qatty aýdardy. Eki sýrettiń kishisinde tyqyr júndi aq ıttiń sýretin salyp máz bop otyrǵan súıkimdi bala beınelengen, tynysh turǵysy kelmegen natýrashyny basy men quıryǵynan baılap tastapty; sýrettegi ómirdiń shynaıy kórinisi jurtqa qatty unady. Bireýler sýretshi balany kezinde bir qolǵapshy kósheden taýyp alyp, asyrap, tárbıelegen eken, biraq sýret salýdy óz betimen úırenipti – dep áńgime qylyp jatty. Itin baılap áýrelegeni úshin qojaıynnyń áıeli úıden qýyp jatqanda osy kúngi ataqty bir sýretshi álgi oqıǵanyń ústinen shyǵyp, balanyń boıyndaǵy talantty birinshi bolyp ashsa kerek.

Sóıtip qolǵapshynyń shákirti úlken sýretshi boldy. Ony osynaý eki-aq sýretten, ásirese sonyń úlkeninen aıqyn kórýge bolady. Onda jalǵyz beıne alba-julba kıingen súıkimdi bala Porta-Rossa kóshesindegi qola qabannyń ústinde atsha minip uıyqtap otyr. Bul jerdi jurttyń bári biletin. Bala uıyqtap jatyp qabannyń basynan qushaqtap alypty, al qudaı ana beınesiniń aldyndaǵy shamdardyń jaryǵy balanyń bozǵylt júzine sáýlesin tógip, nurlandyryp jibergen. Ǵajaıyp kórinis!

Sýretti altyn ramaǵa salypty, ramanyń búıirine danq gúldestesi ilingen, jasyl japyraqtardyń arasynan qazanyń belgisi qara lenta salbyrap tur. Jas sýretshi sol kúnderi qaıtys bolǵan edi.

Aýdarǵan T. Ábdikov

---