InfoHub Logo

Ol bizdi rýhanı kemeldendirip qana qoımaı, álemdi tanyp bilýimizge, ótken tarıhymyzdy qaıta jańǵyrtýǵa, eń bastysy sanaly urpaq tárbıeleýde  alar orny erekshe. Bul sózderimizge halqymyzdyń birtýar jazýshysy Ǵabıt Músirepovtiń myna salıqaly sózderi dálel: «Kitap degenimiz – aldyńǵy urpaqtyń artqy urpaqqa qaldyrǵan rýhanı ósıeti. Kitap oqýdan tıylsaq, oı oılaýdan da tıylar edik». Kúndelikti ýaqytyn kitap oqýǵa arnaǵan bala eshqashan utylmaq emes, kerisinshe oılaý kókjıegi keshegiden góri keńeıip, sóz baılyǵy kún sanap arta bereri ras. Mektep qabyrǵasynda bilim alatyn oqýshylardyń kún saıyn kitaphanaǵa baryp, kezekke turýy, kitaptardy birinen soń biri qyzyǵyp oqýy  kóz qýantatyn kórinis. Alaıda, keıbir balalardyń kitapqa yntasy bolmaı, bos ýaqytynyń kóp bóligin  áleýmettik jelige arnaıtyny aıtpasa da túsinikti.

Al biz kitaptardyń qaı dáýirden bastap qoldanysqa enip, tarıh betinde bastaý alǵanyn  bilemiz be?  Endeshe, ishi mol qazynaǵa tolǵan ǵajaıyp kitaptardyń shyǵý tarıhyna toqtalaıyq.

Arabtyń «kitap» degen sózi qazaqsha «jazý», «jazba» degen maǵynany beredi eken. Baıqaǵanymyzdaı kitaptyń alǵash paıda bolýy jazba óneriniń damýymen qatar keledi. Al Shyǵys elderinde, Gresıa men Rımde kitaptar alǵash ret qysh taqtalarǵa jazyldy. Balshyqtan taqtaıshalar qurylyp, onyń jumsaq betine úshkir qalamshalarmen jazý jazyldy. Olar arnaıy keptirilgen soń peshte kúıdirdi. Ári qaraı belgili bir retpen tekshelenip jınaldy. Osylaısha alǵashqy qysh kitaptar qoldanysqa ene bastady. Dál sol ejelgi Mysyrda jazý úshin papırýs qoldanylǵanyn bilesińder me? Kitaptar «papırýs» dep atalatyn sý ósimdiginen daıyndalǵan materıaldarǵa jazylyp, odan soń jumyr taıaqshalarǵa oraıtyn bolǵan. Bul orama kitaptardyń dúnıege kelýine negizgi sebep boldy.

Al b.z İİ ǵasyrynda Qytaıdan shyqqan qarapaıym sheber Soı Lýn qaǵazdy oılap taýyp, álemdik órkenıetke taǵy bir jańa ózgeris alyp keldi. Qaǵaz jasaý óneri Hİİİ ǵasyrda Shyǵystan Batysqa qaraı tartady.

Dostar, kitaptardyń óz elimizde basylyp shyǵý tarıhy jóninde bilesińder me? Ǵylymı derekterge súıensek, qazaq jerinde kitaptardyń shyǵýy sonaý ǵasyrda  elimizdiń Reseıge qosylýymen tikeleı baılanysty boldy. Sol ýaqytqa deıin tek arab áripterimen jazylyp, qoljazba túrinde tarala bastaǵan eken. Ýaqyt óte kele tehnologıanyń ilgerileýimen kitap basyp shyǵarýdyń jańa ádisteri oılap tabyldy. Osy ádisterdi Hİ ǵasyrda qytaılyq ónerpaz Bı Shen oılap tapsa, HV ǵasyrda nemis sheberi Iogann Gýtenberg qoldanysqa engizdi.

Altynaı BAÝYRJANQYZY

---