InfoHub Logo

Óskemen qalasy, Shyǵys Qazaqstan oblysy
«Óskemen medısınalyq koleji» SHJQ KMQK
Pedagog-psıhology Amırenova Elmıra Kenjıkanovna

Beıimdelý — bul oqý úrdisin uıymdastyrý men stýdenttiń oǵan degen qarym–qatynasynyń ózgerisi.

Kolejde birinshi kýrs stýdentiniń beıimdelýiniń áleýmettik deńgeıi kóptegen faktorlardy anyqtaıdy: adamnyń jekelegen tulǵalyq-psıhologıalyq ereksheligi, tulǵasy, iskerlik qabilettiligi men tártibi, qundylyqtary, akademıalyq belsendiligi, densaýlyq jaǵdaıy, áleýmettik ortasy, otbasylyq deńgeıi, t.s.s.

Jastardyń stýdenttik ómirge qalyptasýy áleýmettik jáne bıologıalyq ózgeristerdiń tolyqtaı jetilmegendiginen, qıyn ári kópjaqtyly úrdis dep qarastyrylady. Sondyqtan, birinshi kýrs stýdentiniń kolej jaǵdaıyna beıimdelý máselesi jalpy teorıalyq máselelerdiń biri jáne búgingi tańǵa deıin pikirtalastyń dástúrli páni bolyp tabylady. [1]

Keshegi mektep oqýshysynyń stýdenttik ómirge «enýi» másele mindetteriniń ózektilgin anyqtap beredi. Birinshi kýrs stýdentteriniń stýdenttik ómirge tez beıimdelý úrdisi olardyń ómir súrý úrdisinde jańa kezeń bolyp sanalady. Oqý kezeńiniń alǵashqy baspaldaǵynda olardyń oqý– is-áreketindegi psıhologıalyq erekshelikteri men ózgeristerin, psıhologıalyq jaǵdaıyn zertteýdi qajet etedi. Biraq, birinshi kýrstaǵy oqý–is áreketin uıymdastyrý isi kolej jaǵdaıyna oraı stýdenttiń beıimdelýine baǵyttalǵan.

Orta kásibı maman daıarlaý oqý isinde birinshi kýrs stýdentteriniń beıimdelý úrdisi máselelerin sheshýge qatysty ádebıetter men zertteýler saraptamasy ǵylymı–teorıalyq jańalyqtardy ashyp berdi.

Beıimdelýdi zertteý I.P.Pavlovtyń. I.M. Sechenovtyń, Ch,Darvınniń, J.Pıajenyń eńbekterinde tiri organızmge qajetti jaǵdaı retinde qarastyrylady. Jeke tulǵanyń emosıonaldyq minez–qulyqtyq ózgerisin zertteý G.S.Dýnınniń, I.A.Mılovanovanyń, I.A.Georgıevtiń ǵylymı – pedagogıkalyq eńbekterinde kórinis tapqan. [2]

Adamnyń qorshaǵan ortanyń ár túrli jaǵdaılaryna oraı beıimdelýiniń psıhologıalyq aspektileri B.G.Ananevtiń, V.V.Antıpovtyń, J.Godfrýanyń, V.V.Grısenkonyń, E.F.Zeerdiń, V.V.Konstantınovtyń, V.V.Parhomchýktiń, t.b. eńbekterinde oryn aldy.

Áleýmettik qalyptasýdyń áleýmettik turǵydaǵy suraqtary R.F.Ihsanovtyń, N.Smelzerdiń, O.S.Sovetovanyń, N.S.Iýjanınanyń eńbekterinde qarastyrylǵan.

Beıimdelý máseleleri pedagogıka salasynda V.M.Dýgınstiń, V.L.Bozadjıevtiń, V.V.Lagerevtiń, R.H.Mahmýtovanyń, L.A.Nosovanyń, M.F.Fathýllınniń eńbekterinde kórinedi.

Tıimdi oqý barysynda stýdentke kásibı bilim alý ortasynda ózin qolaıly sezinýi shart.[3]

Stýdenttik ómir birinshi kýrstan bastalady. Sondyqtan da birinshi kýrs stýdentiniń kolej ómiri men oqý–is áreketine tıimdi beıimdelýi tulǵa retinde bolashaǵynyń jaqsy damýyna, jaqsy kásibı maman bolyp qalyptasýyna kepil bola alady. Munymen oqytýdyń ártúrliligi men qalyptasýdyń qarama–qaıshylyq máseleleri  zertteýlik, jáne tájirıbelik qyzyǵýshylyq týyndaıdy jáne anyqtalady.

Keshegi mektep oqýshysynyń jańa jaǵdaıǵa nátıjeli qalyptasýyn sheshý úshin alǵashqy oqý jylynda stýdenttiń kópshiligi kezdesetin tıpologıalyq máselelerdi sebep–saldarymen naqty anyqtap alý kerek.

Jas jetkinshektiń stýdenttik ómirge qosylýy jolynda turǵan kedergi onyń kolejge qalyptasqan dınamıkalyq steorotıppen kelýimen baılanysty. Kolejge qabyldanýymen qatar burynǵy qalyptasqan steorotıp buzylyp, jańa túri qalyptasady.

Birinshi kýrsqa túsken stýdentterge kolejdiń oqý–isi úrdisi men tártibin qabyldaý ońaıǵa soqpaıdy. Bul mektep kezi men úıde balanyń únemi muǵalim men ata–ana qamqorlyǵynda bolýymen tikeleı baılanysty. Stýdentter ózderin ózi baqylaýǵa áli qalyptaspaǵan, úırenbegen. Medısınalyq kolejge túsýshilerdiń negizgi bóligi aýdandardan (oblys, aýyldardar) keledi. Qalaǵa kelisimen olar ata–ana qamqorlyǵynan tysqary bolyp, ózderiniń jeke ómirlerin bastaıdy. Sondyqtan da ata–ana tarapynan únemi baqylaý múmkin emes.

Stýdent tek kolejde ǵana oqyp qoımaı, kitaphanalarǵa baryp, óz betinshe de izdenýi, bilim alýy qajet. Ǵalamtor men basqa da qurylǵylardy qoldanýy kerek. Oqý isi úrdisinde stýdenttiń óz betinshe izdenisi birshama ról atqarady.

Stýdent pen oqytýshynyń arasyndaǵy baspaldaq kolejdiń oqý isi úrdisinde oqytýdyń ádisteri men uıymdastyrylýy negizinde anyqtalady. Bilim alýdyń mektepte ıgerilgen ádis – tásilderi kóbinese jańa dıdaktıkalyq jaǵdaılardy baǵalap jatady. Keı jaǵdaıda bul oń nátıje de bermeýi múmkin. Stýdent kolejdiń oqý isi úrdisteriniń talaptaryna qalyptasýy úshin birshama ýaqyt ketedi. Kópshiligine bul úlken eńbekpen keledi. Osydan baryp is – árekettiń túrliligi, mektepte oqyǵan adamnyń koleje bilim alýy barysynda qorytyndylanady. Beıimdelý úrdisin kompleksti túrde: onyń ár túrli deńgeıde damýy, ıaǵnı, jekelegen tulǵalyq qarym–qatynas deńgeıinde, jekelegen is–áreketinde, psıhofızıologıalyq retteý turǵysynan qarastyrý qajet. Qalyptasý úrdisine belgili bir deńgeıde tikeleı áser etetin psıhıkalyq beıimdelý bul oraıda mańyzdy ról atqarady.

Stýdentterdiń beıimdelý máselesin sheshýge baǵyttalǵan pedagogıkalyq úrdisterdi uıymdastyrýdyń birkelki emes áreketteriniń: oqytýshylardyń kelispeýshilik áreketteri, jetekshilerdiń bul máseleni sheshýde az kóńil bólýleri nátıjesinde stýdentterdiń oqý–tárbıe úrdisine qalyptasýy qıyndaıdy. Orta kásibı bilim berý pedagogıkasynda stýdentterdiń oqý–isi áreketin qabyldaýda qıyndyq týdyratyn psıhologıalyq–pedagogıkalyq sebepter áli de jetkilikti anyqtalmaǵan. Sonymen qatar oqý–tárbıe úrdisinde stýdenttiń áleýmettik– psıhologıalyq qalyptasýyn qamtamasyz etetin psıhologıalyq – pedagogıkalyq jaǵdaılar da anyqtaýdy qajet etedi. [4]
Psıhologıalyq qoldaý eń mańyzdy ról atqarady. Meıirimdilik, kóńil bólý kolejdegi oqý–tárbıe úrdisine beıimdelý ýaqytyn azaıtýǵa múmkindik týdyrady. Top jetekshisi stýdentterdiń sabaq úlgerimi men sabaqqa qatysymyn baqylap, ata-analaryn habardar etip otyrady. Árkimge jekeleı qarym-qatynas jasaý – bul bizdiń top jetekshileri jumysynyń negizgi maqsaty. Olar árkimmen ortaq til tabysýǵa, ashyq sóılesip, keńesteri men usynystaryn bildirýge, stýdenttiń maǵlumatty óz betinshe ıgerýge kómek kórsetýge, óziniń bilimi men qabilettiligin baǵalaı bilýge úıretýge tyrysady.

Psıhologtar stýdentter arasynda qolaılylyq qalyptastyrýǵa az ter tókpeıdi, kúsh jumsamaıdy. Mysaly, beıimdelý kezinde birinshi kýrsqa túsken stýdentterge kompleksti dıagnostıka ótkizip, qorytyndysy boıynsha konsýltasıaǵa shaqyrady. Konsýltasıa barysynda stýdentterdiń ártúrli problemalary anyqtalyp. Baqylaýǵa alyp, top jetekshilerine unystar beredi. Ótkizilgen konsýltasıadan keıin stýdenttiń jeke baqylaý kartasy toltyrylady. Sonymen qatar kolejde stýdentterdiń bir–birimen jaqyndastyrýǵa, ortaq til tabystyryp, dostastyrýǵa, kýrstastardyń ózara jáne joǵarǵy kýrs stýdentterimen qarym–qatynas jasaı bilýge baǵyttalǵan ár túrli merekelik jáne tárbılik is–sharalary uıymdastyrylady.  Ásirese psıhologtar emtıhan aldyndaǵy mazasyzdyqtaryn basý maqsatynda synyp saǵattaryn, emtıhan aldynǵa daıyndalýǵa keńes aqparat paraqshalaryn taratady. Sonymen qatar mazasyzdyqtary joǵary ár stýdenttermen sesıa ýaqytynda psıhologıalyq qoldaý kórsetiledi.

Bizdiń birinshi kýrs stýdentteriniń kópshiligi kolejdiń belsendi stýdentteri qatarynda. Olar úshin týyndaǵan ár túrli máseleler men suraqtardy, mysaly úshin, merekelik sharalarǵa daıyndalýǵa top jetekshileri kómektesedi.

Ár adamnyń ózin–ózi baǵalaı bilýi, tulǵalyq damý quqyǵy beıimdelýdiń psıhologıalyq jaǵdaıyn qurýdyń negizgi maqsaty bolyp tabylady. Eger biz stýdentke jańa oqý ujymyna enýine kómek kórsetsek, ony kolejdiń barlyq ortalyqtarymen (oqý, ǵylymı, qoǵamdyq) birge júzege asyrýymyz kerek. Osylaısha orta kásibı bilim júıesine engeli turǵan birinshi kýrs stýdenti aldyndaǵy týyndaǵan qıyndyqtar men olardy sheshý joldary stýdenttiń akademıalyq belsendiligi men bilim úrdisindegi jetistigin arttyra túsedi.

QOLDANYLǴAN ÁDEBIETTER TİZİMİ:

1. Artemov, S.D. Sosıalnye problemy adaptasıı [Tekst] / S.D. Artemov. – M., 1990.- 180s.
2. Emelánov V. Stýdenty ob adaptasıı k kolejskoı jıznı // Sosıs, 2001. № 9. S. 79.
3. Kolesov, D.V. Adaptasıa organızma podrostkov k ýchebnym nagrýzkam [Tekst] / D.V. Kolesov. – M.,1987. – 176s. Nemov R.S. Psıhologıa [Tekst]: ýcheb. dlá stýdentov v vyssh. Ped. ýcheb. zaved. / R.S.Nemov.- M.,1994.- 576s.
4. Vorobeva O. A. Problema adaptasıı stýdentov pervokýrsnıkov ız selskoı mestnostı k obýchenıý v koleje [Tekst] // Psıhologıa v . Rossıı ı za rýbejom: materıaly mejdýnar. naých. konf. (g. Sankt-Peterbýrg, oktábr 2011 g.). — SPb.: Renome, 2011. — S. 96-98.

---