InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kómirtek
Sabaq maqsaty:
a) Oqýshylarǵa kómirtegi jaıynda túsinik qalyptastyrý;
b) Oqýshylardy izdenimpazdyqqa, oılaýǵa, saýattylyqqa, tazalyqqa, qaýipsizdikke, adamgershilikke, ımandylyqqa, uıymshyldyqqa, ekologıalyq saýattylyqqa tárbıeleý;
c) Oqýshylardyń ǵylymı - materıalısik kózqarasyn damytý, pánge degen qyzyǵýshylyq oıatý.
Sabaq túri: aralas sabaq
Ádis - tásilder: satylaı keshendi taldaı oqytý, túsindire áńgimeleý, toptastyrý, oı shaqyrý, toptyq jumys, qyzyǵýdy oıatý suraqtary, sergitý oıyndary, esepter shyǵarý, kitappen jumys, hımıalyq dıktant.
Kórnekiligi: perıodtyq keste, esepter jınaǵy, úlestirme qaǵazdar.
Pán aralyq baılanys: fızıka, matematıka, tarıh.

Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi;
2. Oqýshylardy túgendep, synyp tazalyǵyna kóńil aýdarý;
3. Psıhologıalyq jaǵdaı týǵyzý;
4. Úı tapsyrmasyn qaıtalaý.
5. Suraq - jaýap oıyny

Synypty 6 topqa bólip alamyz.
1. Hımıalyq element fosfordyń qazaqsha, oryssha, latynsha ataýy. (fosfor, fosfor, fosforým)
2. Fosfor elementiniń perıodtyq júıedegi orny. (3 perıod, 5 top, negizgi topsha)
3. Fosfor dep atalý sebebi ne? (jaryq shyǵarǵysh)
4. Fosfordyń rettik nómiri, salystyrmaly atomdyq massasy neshege teń? Atomdyq qurylysy qandaı? (15, 31), R(15r, 16n) 15e.
5. Fosfordyń valenttigi jáne totyǵý dárejesi neshege teń? (İİİ, V, +3, +5, 0, - 3)
6. Fosfordyń alotropıalyq túr ózgeristeri qandaı? (aq, qara, qyzyl)
7. Aq fosfordyń fızıkalyq qasıeti qandaı? (óte belsendi, ýly zat, aýamen janasa janady, qarańǵyda jaryq shyǵarady)
8. Qyzyl fosfordyń fızıkalyq qasıeti qandaı? (qońyr qyzyl, ýly emes, sýda nashar erıtin, ushpaıtyn zat)
9. Qara fosfordyń fızıkalyq qasıeti qandaı? (túsi grafıtke uqsas, qolǵa maı tárizdi seziledi, jartylaı ótkizgish)
10. Fosfor qandaı reaksıalarǵa qatysady? (ottekpen árekettesip – oksıd, metalmen árekettesip – fosfıd túzedi)
11. Fosfordyń sýtekpen qosylysy qalaı atalady? (fosfın)
12. Fosfınge tán fızıkalyq qasıet qandaı? (óte ýly, turaqsyz, sarymsaq ıisti, kúshti totyqsyzdandyrǵysh)
13. Fosfordyń (V) oksıdiniń fızıkalyq qasıeti? (qyshqyldyq oksıd, óte sý tartqysh, aq untaq)
14. Fosfor qyshqylynyń fızıkalyq qasıeti, formýlasy qandaı? (aq tústi, krıstaldyq zat, sýda óte jaqsy erıdi, úsh negizdi, ortasha qyshqyl)
15. Fosfor qyshqylynyń orta tuzdary qalaı atalady? Mysal keltirińizder. (fosfattar, natrıı fosfaty, kálsı fosfaty)
16. Fosfordyń qyshqyl tuzdary qalaı atalady? (gıdrofosfattar, dıgıdrofosfattar)
17. Fosfordyń mańyzy qandaı?
18. Fosfordyń qoldanylýy?

Kómirtektiń ashylý tarıhy.
Kómirtek – tirshilikke tirek, ómirge ózek elementterdiń biri. Onyń qaı ýaqytta, qalaı tabylǵan merzimin dál basa aıtý qıyn. 1781 jyly fransýz ǵalymy A. Lavýazeniń «Jaı deneler kestesi» degen eńbeginde kómirtekti latynsha «karboným, karbo – kómir» dep jazǵan. Budan kómirtektiń elementtik tabıǵatyn alǵash dáleldegen fransýz ǵalymy A. Lavýaze degen qorytyndy shyǵarýǵa bolady. Oryssha «ýglerod» degen ataýdy 1824 jyly orys ǵalymy M. V. Solovev, al 1928 jyly «kómirtegi» degen ataýdy aýdarmashy R. Bókeıhanov paıdalandy.