InfoHub Logo

Kúzdiń bulyńǵyrlaý bir kúni, tańerteńgi mezgil. Tramvaı ishi halyqqa toly. Janar kondýktordyń tap qasyndaǵy oryndyqta tereze túbinde eshteńege kóńil aýdarmaı, oıǵa shomyp otyr.

Onyń uzyn qaıqysh kirpikterine uıalaǵan, kún shyǵar aldyndaǵy orman ústindegi bozǵyl tuman sekildi bir seldir kóleńke bar. Ol túnde uzaq qadalyp otyrǵandyqtan uıqy qanbaǵandyqtyń taby.

Tramvaı, ádettegishe, qońyraýyn shyldyrlatyp kep toqtaı qaldy. Jumysqa asyqqan jurt jabyrlasyp tez minip jatty. Tap osy kezde esik aldynan bir áıeldiń shińkildeı shyqqan ashy daýsy Janardyń tunǵan oıynyń shyrqyn buzyp jiberdi de, jalt burylyp qarady. Bajyldap turǵan túbit sháli salǵan, shubalań qyzǵylt palto kıgen, aıaǵynda qonyshyna tiri ustaǵan qyzyl kúreń týflıi, qolynda sol tusta bylǵary sýmkasy bar suńǵaq boıly, shegir sary kelinshek edi. Janar ony tanı ketti. «Kerbez ǵoı mynaý, ákem - aý, qaıdan júr?!

Kerbez bir aıaǵyn tramvaı baspaldaǵyna salǵan kúıde artyna jalt buryldy, jurtty bógep, qyp – qyzyl, qaımaqtaı juqa erinderi jyp-jyp etip shapyldap tur.

— Sender maǵan joıa kórsetpeńder. Minemin minbeımin be, óz erkim. Nemene báriń jabylyp shý – shý etesińder. Aldaǵylar aryraq ótsin.

— İshke kirip sóıleńiz, azamatsha.

— Mingińiz kelmese, ózgege jol berińiz.

Júretinin bildirip, tramvaı qońyraýyn taǵy shyldyrlatty.

— Qaıda kımelep barasyńdar! Bul ne ózi? Kileń mádenıetsizder. Týflıimdi bylǵadyńdar qulaq setindeı ashshy daýyspen baj-baj etýine qaramastan, jurt Kerbezdi tolqyn laqtyrǵan jańqadaı tyqsyryp, ishke alyp ketti.

— Ashýlanbańyz, azamatsha! Jas adam da munsha baqyraýyq bola ma eken. Jurt jumysqa asyǵyp barady ǵoı, — dedi oǵan aldynda turǵan eńgezerdeı erkek.

— Men de asyǵyp baramyn. Sonda bireýdi túıeshe taptaýǵa bola ma? Bezobrazıa! Kıimnen ne qaldy? Al siz azamat, ruqsat etińizshi? Men otyraıyn, ókpem qysylyp ketti!.

Janardyń qasynda otyrǵan qolynda papkasy bar azamat turyp, Kerbezge oryn berdi, Kerbez asyǵyp shyǵyp jatyp:

— Qasyna áıel adam kelgende aıtqyzbaı-aq túregelmeı me,— dep jigitti sógip te úlgerdi.

Jigit birdeńe aıtqysy kelip alaıa bir qarady da, úndemedi.

— Oıbaı-aý. Sen Janarmysyń? Oılamaǵan jerden mynany qara! Haliń qalaı? Kórdiń be, myna bireýler, qabyrǵamdy syndyryp jibere jazdaǵanyn. Ie, ınstıtýtty bitirdiń be, Janar qaıda jiberdi?

— Osynda qaldym.

— Osynda qaldym deımisiń, jaqsy bolǵan eken. Qalada turǵanǵa ne jetsin. Qyzmet istep júrmisiń?

— Aspırantýrada oqyp júrmin.

— Aıtpaqshy, keshe álgi teke... Teke... Qoshqarbaevty kórdim... Ol da aspırantýraǵa qalǵan kórinedi. Osy kúni aspırantýra degen modyǵa aınalǵan ba? Eh, Janar, stýdenttik ómir deseńshi! Men aqymaq oqı bergende, mine endi sendermen birge bitirip shyǵatyn edim ǵoı.

— Iá, sen qate istediń, Kerbez.

— Biraq, Janar, ınstıtýt bitirgenderdi de kórip júrmiz. Tek dıplom ımet etý úshin bolmasa... onyń ústine men matematıkany áýel bastan-aq tajaldaı jek kóretinmin. Keler jyly konservatorıaǵa túspekshi bolyp júrgenimde qazirgi Topaıkógim (sen keshir, Janar, men kúıeýimdi solaı ataı beremin) kezdesip qap, keneshe jabysyp júrip qyr sońymnan qalmaı qoıdy. Qarmaǵyna qalaı túsip qalǵanymdy ózim de bilmeımin. Onyń ústine turmysymyz da jaman emes. Sodan soń, jumys istep nesine áýre bolaıyn, ne jetpeı barady, dep úıde otyryp qaldym.

— Degenmen syrttan oqysań da ınstıtýtty bitirip alý jón emes pe?

— Meniń harakterimdi Janar óziń bilesiń ǵoı, syrttan oqyp ne máz taptyramyn. Onyń ústine qol da tımeıdi. Keletin qonaǵyń, shaqyrylatyn jerin bar degen sıaqty... Aıtpaqshy, kóp jasaǵyr Janar, qalanyń turǵyn adamysyń ǵoı, seniń munda tanys jaqsy tiginshiń bar ma?

— Birdene tikkizeıin dep ne ediń?

— Iá, sondaı bir keregi bop tur. Bar bolsa, aınalyp keteıin, sonymen meni tanystyrshy? Almatyǵa ádeıi sol úshin kelip otyrmyn.

— Atelege óziń barsań da...

— Joq, ateleniń keregi joq.

Kerbez qasynda turǵandarǵa bir-bir qarap aldy da, Janarǵa qaraı eńkeıe túsip, sybyrap sóıledi:

— Men aqymaq bir asyl nárseni búldirip aldym. Bári ózimnen boldy. Kóktemde álgi Topaıkógimniń qulaǵyn qajap júrip, osy Almatydan bir pombarhat vechernıı kóılek aldyryp edim. Túsi ashyq kók, naǵyz qazirgi mody. Ózi mine, myna sýmkanyń ishinde.

Kerbez sýmkasyn syrt etkizip ashyp, ishindegi aq polotnoǵa oralǵan kóılektiń shetin shyǵardy.

— Mine, kórdiń be? Japsyrma gúl! bar. Naǵyz ádemisi. Bıshara Topaıkógim, áıteýir aıtqanymdy isteıdi. Sóıtip, alyp kelgen soń kıip qarasam, ıyǵyma qona ketti. Uzyndyǵy da shap-shaq. Kinámshyl qatyndardyń ózi lám deı almaı, aýyzdaryna qum quıylyp qaldy. Áıtpese, sondaı bir jańa nárse kıip shyǵa qalsań, olar synap-minep, qaıtkende de barasyń túsirgisi kep turatyn ádeti ǵoı. So nemelerdiń sózine eremin dep, myna paltomnyń jarasyn buzyp qoıǵanymdy kórdiń be? Biraq men de olarǵa óshimdi jibergenim joq. Kostúm tikkizgeli turǵan matasyn, kóılekke laıyq dep, búldirip qoıa berdim. Qazir ne qys kıgenine jaramaıdy, ne jaz kıgenine jaramaıdy, bostan bosqa sandyǵynda shirip jatyr. Sol kerek ózine. Al men ne jóninde aıtyp kele jatyr edim? Ie, ne, sodan álgi pombarhat kóılegimdi kıip, Topaıkógimdi ertip ap, kınoǵa baraıyn. Klýbtyń esiginen kire bergenimde aına - qatesi joq quddy meniń kóılegim sekildi pombarhat kóılek kıgen bir áıel aldymnan kóldeneńdep óte bergeni... álginiń oń jaq etegi aǵarańdep, jarq-jarq etedi...

— Bıletińizdi kórsetińiz, — dep osy kezde tekserýshi Kerbezdiń sózin bólip jiberdi:

— Ne bılet? — dep úrke jalt qarady Kerbez. A, bılet deısiz be? Bılet... men bılet alǵan joq ekenmin ǵoı. Kerbez qaltalaryn sharlaı bastady... — Qap, mynaý áńgimemizdi bólip ketti-aý. Bıletti suramaıtyn ýaqytta suraýyn qarashy. Má, kim berýshi edi bıletin? Peredaıte, pojalýısta...

— Munyńyz jaramaıdy ǵoı, — dedi tekserýshi Kerbezge, — tramvaıǵa mingen soń bılet alý kerek. Mundaı jaǵdaıda shtraf salýǵa qaqym bar. Sonda endigári biletin bolasyz.

— Mynaý ne dep tur ózi? — dedi Kerbez Janarǵa qarap, erni jybyr qaǵyp, — meni kim dep oılaıdy. Men... men... Nemene... Meni bir qaıdaǵy bir tıyn sanaǵan bireý dep oılaı ma? Bessovestnyı... Tapqan eken kimge shtraf salýdy... Eger aýdanda bolsań shtraftyń kókesin men saǵan tartqyzar edim. Al, bepi qara, Janar? Sen bizdiń aýdanda kúltýradan túk joq ekendigi oılama... Ondaǵy mádenıet úıin kórseń ǵajap qalasyń? Ras aıtamyn, bizge qonaqqa kelshi, kóresiń sonda.

Janar quptaǵandaı basyp ızep qoıdy da, manaýraǵan pishinmen terezege qarady. Kerbezge qulaǵym sende degendeı saýsaǵymen áınekke birdemelerdi syza bastady.

— ...bosaǵadan ozbaı qalt tura qaldym da, — dep, Kerbez sózin soza berdi, — bunysy nesi dep, álgi áıeldiń etegine urlanyp qaraı bastadym. Sóıtsem, mine qyzyq: kóılektiń etegine belge jetkize aqsary jibekten úsh buryshtap qıyqsha qoıypty. Júrgen kezde tolqyndanyp, bir kórinip, bir kómilip kózdiń jaýyn alady. Ózi qaladan kelgen, men tanymaıtyn áıel eken. E, bul bir jańa moda eken dedim de, kınony tastap, dereý úıge qaıttym. Keıde zárý bop izdegen zattyń tabylmaı álekke salatyny bar ǵoı. Qas qylǵandaı sol kezde úıde bir tilim aq jibek bolmaı qalar ma? Túndeletip raımagtyń satýshysyna bardym. «Tátetaı, magazınde buıyrmasynǵa bir metr ondaı zat joq», - dep jalyndy satýshy. Senbedim. «Sem erinshektik istep otyrsyń, qý sheshek. Káne, magazındi dereý ashyp kórset», — dedim. «Tátetaı - aý, mezgilsiz ýaqytta magazındi ashýǵa bolmaıdy ǵoı», - deıdi álgi. «Eshteńe etpeıdi, eshkimniń kózine túspeımiz», — Desem, kónbeıdi. Ózi saýda tehnıkýmyn jańa bitirip kelgen bir boq muryn bala edi. Sosyn qahar tógip, ashýǵa kettim. Eı, kózińdi ashyp qara, bala. Meni kim dep tursyń óziń? Ashýlanǵanym sondaı, men prokýrordyń áıelimin dep te jiberippin ǵoı. Ash qazir magazındi! Áıtpese seniń erteń bul orynda qyzmet isteýiń qıynǵa túsedi. Sonda da álgi bezbúırek miz baǵar emes. Áı, seniń yzań ba dep, kózińdi sharasynan bir shyǵaraıyn dep, júrgen boıda ózimniń Topaıkógimniń keńsesine bardym. Osylaı da osylaı, myna bir boq muryn bala meni kezine ilgisi kelmeıdi desem, álgi meniń maýbasym «sabyr et, sáýleshim. Bul jerde seniki durys emes. Magazındi mezgilsiz ashýǵa bolmaıdy», — dep ózimniń betimnen alǵany. Qanym qaınap-aq ketti! Abıyr bolǵanda kózime terezedegi aqsary jibek perde túskeni! Áıtpegende kúıeýimniń sybaǵasyn myqtap turyp beretin edim. Dereý baryp, baýyn bort-bort úzip, «mine, endeshe», dep, tereze perdeni sypyryp alyp kete bardym. Topaıkógim lám demegen kúıi melshıip otyrdy da qaldy... He – he - he, qoısańshy, Janar, meniń harakterimdi óziń bilesin ǵoı... sodan úıge kelgen soń dereý pombarhat kóılektiń etegin qıǵashtap Kásip tastadym da, aqsary jibekten eki qabat etip qıyqshany qoıyp kep jiberdim. Sosyn kıip alyp, úlken aınanyń aldyna olaı da júrip qaraımyn, bylaı da júrip qaraımyn, Álgi áıeldikindeı boldy da shyqty...

Janar kenet selk etip:

— Men túsetin jerimnen ótip ketippin ǵoı, — dep, ornynan tez túregeldi.

— Qaı jerde túspekshi ediń? Toqta, men de túseıin... Áńgimemiz bitpeı qaldy ǵoı.

Bul kezde tramvaı ishinde halyq azaıyp, ońashalanyp qalǵan. Kelesi ostanovkada Janarmen ilese Kerbez de tústi.

— Al, Janar, endi qalaı júresiń?

— Kitaphanaǵa barmaqshy edim.

— Men seni asyǵyp barady eken desem... Toqtaı tur... Al erteńinde bir úıde vecher boldy da, sonda álgi pombarhat kóılekti áıel ekeýine qatar otyryp qaldyq. Bir kezde onyń kózi meniń etegimdegi qıyqshaǵa túsip ketip: «Nemene, siz de etegińizdi kúıdirip aldyńyz ba?» —dep suraıdy. «E, joǵa — dedim men shoshyp qap.— Al sizdiń etegińizge ne bolyp edi?» «Men kúıgizip alǵamyn»... — deıdi álgi sumyraı...

— Mine, qysqartyp aıtqanda, Janar, — dep bir kúrsindi Kerbez, — Almatyǵa osy kóılektiń máselesimen kelip otyrmyn. Bul maǵan bir qasiret bolyp jabysty. Sony úlken tiginshilerge kórsetip aqyldasaıyn dep edim. Osy kúıinde kıýge bola ma, bolmaı ma? Tipti muny modyǵa óndirip berse qaıter edi. Sen qalaı oılaısyń, a? Janar qolyn shekesine aparyp:

— Keshir, Kerbez, sen neni aıtyp tursyń? — dedi

— Álgi kóılekti aıtyp turmyn?

— Qaı kóılekti?

Kerbezdiń kózderi shaqshıyp ketti: etine ot túskendeı kúıip pisip:

— Saǵan adam dep, birge oqyǵan joldas dep áńgime aıtyp kele jatqan men naǵyz aqymaq ekem, - dedi de qolyn bir – aq siltep, jalt burylyp jónele berdi.

---