InfoHub Logo

Salqyn kúzdiń sary tańyn Balqıa ana búgin de jaısyz uıqymen atqyzdy. Kózi ilinse bolǵany taǵy da soǵys shyqpaı qoıdy túsinen.

Óte bir shoshymal tústi Balqıa tańǵa jaqyn kórdi: jalań aıaq jalan bas, kóıleksheń qalpy qandy qyrǵyn maıdan dalasyn kezip, jan ushyryp júgirip keledi eken. İzdegeni jalǵyz uly aıaýly Mámbeti. «Mámbet! Mámbet!» — dep Balqıa pármenimen yshqyna aıǵaılaıdy. O jaǵy, bý jaǵynan gúrsildep jarylyp jatqan tajaldardy elep te qoımaıdy. «Mámbeti Mámbet!».

Kenet bulttaı qaptaǵan shań men tútin qoıyrtpaǵynyń arasynan Balqıanyń dál aldynan Mámbet shyǵa keldi. Óz Mámbeti, ańsaǵan altyn uly. Myltyq ustaǵan qolyn kókke sermep, «apa!» dep, ol Balqıaǵa qaraı kushaq jaıyp umtyldy. Sóıtkenshe bolmady, alyp qońyz tárizdengen qara sur iri tank Mámbettiń art jaǵynan sýmań etip, ol da shyǵa keldi. Jylan baýyry qarshyldap, óte shyqty josyltyp. Mámbet oǵan bir tal buta qurly da bolǵan joq, tanktiń zil keýdesine kómilip qala berdi...

«Mámbet!» «Mámbet!»

Balqıa óz daýsynan ózi shoshyp oıandy. Túsindegi sumdyqty basynan eninde keshirgendeı alqynyp, júregi aýzyna tyǵylyp, terlep ketken eken. Biraz ýaqytqa deıin ázine ózi kele almaı, máńgirýmen jatty. Sol kezde onyń qulaǵyna qabyrǵa saǵattyń syrt-syrt soqqan úni estildi. Balqıa óz úıinde jatqanyn, álgindegi túsi ekenin sanasyna endi júgirte bastady. «Iapyr-aı, netken jaman tús edi!». Balqıanyń týla boıy túrshigip, ishi-baýyry titirep ketti. Jańaǵy alyp qonyz tárizdi qara sur tank, Mámbettiń qulap bara jatqandaǵy keıpi kóz aldynda áli de sol qalpynda...

* * *

Úsh buryshty qıyqsha hat Mámbetten úzbeı kelip turýshy edi. Osydan bir aı shamasy buryn jáne bir hat keldi de sodan keıin jym boldy. Ol hatynda Mámbet Qyrym maıdanynyń irgesinde zalym jaýmen beldespekke saqadaı saılanyp turmyz dep jazǵan bolatyn.

Balqıa ananyń jaısyzdana túsýi mine sodan keıin. Jalǵyz ulynyń taǵdyryn oılap, kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aıryldy. Neshe qıly úreıli túster kóretin boldy. Sonyń biri jańaǵy.

Ońasha bólmede, kem, tósektiń dál ortasynda Balqıa kózi baqyraıyp, birqaýym ýaqyt oıaý jatty. Tańǵy jaryq. úı ishindegi zattardy aıqyndaı túsip, birtin-birtin molaıyp barady. Úıdiń irgesin solqyldatyp alǵashqy tramvaı aǵyzyp ótti.

Balqıa tóseginen sharshap túregeldi. Sary ala syrmaqtyń ústimen jalań aıaq júrip kep, tereze perdelerdi syrǵytyp ashty. Bólmeniń eki terezesi birdeı shyǵys jaqqa qaraǵan. Kúzdiń kesheýildep atatyn sap-salqyn appaq tańy kún shyǵar aldyndaǵy ádemi móldir qalpynda eken. Úıdiń ishi jap - jaryq boldy da ketti.

Buryshtaǵy kishirek stoldyń ústinde Mámbettiń áınektelgen otkrytka sýreti tur. Qobyrap kózine túsken býryl shashyn artqa taman syryp qoıdy da, Balqıa sony qolyna aldy. Araılap atqan tańnyń nuryna tosa ustap turyp qarady. «Qulynym... Shybyn janym...» Balqıanyń jan júıesi erip, balqyp ketkendeı boldy. Jorǵalaǵan birneshe tamshy ystyq jas ózegin qaq jaryp, kózine keldi.

Jalań aıaǵyna kaloshyn qońyltaıaq suqty da, Balqıa tysqa shyqty. Birneshe túp shıe aǵashy ósken aıadaı aýlasy ońasha edi. Tańerteńgi salqyn aýamen tynystamaqqa aǵashtardyń bireýiniń túbine bir kezde Mámbettiń qolymen ornatylǵan shaǵyn oryndyqqa kelip otyrdy.

Aýlanyń ishine kózin jaıbaraqat tastaı otyryp, Balqıa kenet selk ete qaldy. Taqtaı basqyshtyń irgesinen soraıyp shyǵyp jatqan adam aıaqtaryn kórdi. Ólgen adamnyń jalań aıaqtary tárizdi. Muzdaı sýyq, bir sezim Balqıanyń mıynda zyrq ete qaldy.

Jamanshylyqty ómirinde kóp kórip, kóndikken ustamdy Balqıa saspady biraq. Boıyn tez jıyp aldy da, aıaqtarǵa jaqyndap keldi, anyqtap qarady. Kishirek bala aıaqtary. Turpaty kútim kerip júrgen aıaqtardaı emes, kús basqan, kúnge kúıgen qarala - satpaq aıaqtar.

Balqıa eńkeıe túsip, basqyshtyń astyna úńilip qarady.

Bul ózi ıt áreń syıyp jatarlyq tar, las qýys bolatyn. Aıaqtardyń ıesi basy - kózin tumshalap, búrkenip alypty. Búktetilip jınaqy jatýyna qaraǵanda ólgen adamǵa uqsamaıdy.

— Áı, kim bul jatqan?

Kenet ústińgi aıaqqa jan bitip, shirene keń sozyldy da, kóstıgen qara tyrnaqtar topyraqty syzyp baryp, dir-dir etip toqtady. Sonan soń álgi aıaq qaıtadan tartylyp jınaldy da, astynǵy aıaqtyń baltyryn syryldatyp qası bastady.

Balqıa qattyraq daýystady.

— Áı, bul kim jatqan? Kimsiń sen?!

Ústińgi aıaq qasýyn kilt doǵara qoıdy.

— Kimsiń? Tiri adambysyń?

Aıaqtar qaıtadan qozǵalysqa keldi de, bermen qaraı syrǵanap shyǵa bastady. Jyrym balaq qońyr shalbardyń jamaýly tizeleri, belbeý ornyna kendir jip baılaǵan kir-kir, aryq jalańash myqyn kórindi. Onan soń jeıdesi tósine qaraı syrlyqqan keýdeniń ózi, shashy jalbyraǵan sary bas shyǵa keldi. Álginde basyna jamylyp jatqan, shań-shań fýfaıkasyn ol jeńinen ustaǵan qalpy súırete túregeldi de, surym ne bop ketti degen adamsha óz boıyna ózi shola qarap aldy.

— Sen kimsiń? Munda qaıdan júrsin?—dedi Balqıa.

Bala doǵaldaý tilmen qysqalap jónin baıandady. Qalalyq aýrýhanada sheshesi jatyr eken. Soǵan ol keshe Tastaqtaǵy úılerinen keshirek kelipti de, tramvaıda adam keptiginen qaıta almaı qalypty. Baratyn basqadaı jer tappaǵan soń túnge deıin kóshede sendelip júrip, sharshapty da, ıti joq ońasha qora bolǵannan keıin osy araǵa kelip qısaıa ketipti.

— Shesheń nendeı aýrýmen aýyrady? — degen suraqqa bala:

— Qany azaıǵan — dep jaýap berdi.

— Úılerińde senen basqa kimiń bar?

— Eshkim joq.

— Ákeń qaıda?

— Armıada.

— Atyń kim?

— Sereja.

Serejanyń turpaty Balqıanyń janyn odan beter muńaıtty. «Qarǵys atqyr qý soǵys, bireýdi úıde, bireýdi túzde kúızeliske salyp, anany baladan, balany ákeden aıyryp, júregin qysqashsha búrip aldy. Qatal taǵdyrǵa kez bolyp, mezgilsiz júni jyǵylǵan sábı beıne jan júıesin eljiretip jiberdi.

Sereja ruqsat etseńiz ketsem qaıtedi degendeı yńǵaı bildire bastap edi:

— Meniń Mámbetjanym sekildi sen de bireýdiń jalǵyzy kórinesiń. Beıshara, túriń mynaý ıt jatatyn qýysqa qonyp shyqqan. Júrshi, bermen, tym qurysa ystyq shaıǵa toıǵyzyp jibereıin, — dedi Balqıa apa.

Balqıa úıden kıim shetkasyn alyp shyǵyp berdi de, Sereja ústin jaqsylap tazalaǵan boldy. Odan soń sabyndy sýmen jýynyp-shaıynyp, shashyn tarap, azdy-kópti adam keıpine keldi. Balqıa ana tańerteń ádette yssyly - sýyqty birdeńeni qaýjańdaı salyp, qyzmetine ketýshi edi. (Ol qarapaıym bir mekemede qatardaǵy esep jumysyn atqarady.) Búgin ol óıtken joq. Talaıdan qoıylmaǵan samaýryndy qoıdy. Molshylyq zamannyń sarqynshaǵy — dorba túbinde saqtalǵan az ǵana un, qasyq basyndaı toń maı bar edi. Bıpaz qoly solardyń basyn qosyp, sap-sary quımaq etip shyǵardy. Sóıtip, arada bir saǵattaı ýaqyt ótken shamada ol «qudaıy qonaq» Sereja ekeýi alasa dóńgelek stoldy aldaryna alyp, jadyrasyp shaı iship otyrdy.

— Men qyzmet sońynan jáne demalys kúnderi árqashanda úıdemin. Kelip tur. Úıine qaıta almaǵan kúnderi qonyp qalsań da bolady, —dep Balqıa Serejaǵa shynaıy qaıyrymdylyq sózderin aıtty.

Osydan bylaı Sereja bul úıge ylǵı da kelip turatyn boldy. Balqıa ony jyly júzben qarsy alyp, aýrýhanadaǵy apasynyń halin suraıdy, baryn berip tamaqtandyrady. Bir -eki ret ol Serejanyń kirlep ketken kıimderin alyp qalyp, jýyp, jyrtyqtaryn jamap-jasqap ta berdi. Mámbettiń budan birneshe jyldar buryn ózine tar kelip, syımaı qalǵan keıbir kıimderi sandyqta saqtaýly jatýshy edi. Solardyń jaramdylaryn ol Serejaǵa berdi. Shashyn aldyryp, kıimin túzegen soń Serejanyń keıpi kútim kórgen baladaı ońala tústi.

Eger Balqıa joqta kelse, Sereja kelisimdi jerden kiltti alyp, esikti ashyp, kire beretin boldy. Úıde sý joq bolsa, sý ákep, edendi sypyryp, otyn jaryp, jýylmaǵan ydys-aıaqty jarqyratyp jýyp qoıady.

Minezi tuıyqtaý, buıyǵylaý Serejanyń adaldyǵy men qaıyrymdylyǵyna Balqıa shynaıy súıinip, ony bara-bara óz balasyndaı jaqsy kórip ketti.

Bir kúnderi Sereja kelmedi, habarlaspady. Balqıa ony erteńdi-kesh elegizip kútýmen boldy: «Baıǵustyń anasy birdeńe bolyp qalyp, sorlady ma eken? Ne boldy eken?» — degen sekildi ártúrli jaman oılar basynan shyqpaı qoıdy.

Demalys kúni edi. Tańerteń Balqıa turyp úlgirmesten bireýler kelip, esikti qaqty. Eki-úsh adamnyń ózara kúbirlep sóılesken únderi estiledi. Kıimsheń qalpynda oıaý jatqan Balqıa túregeldi de, esikke keldi. Esikti ashpas buryn bosaǵadaǵy kishkene terezeden kóz tastap edi, pogon taqqan áskerı kıimdi bireýdi kórdi. Qasynda aǵarańdaǵan áıel adam bar. «Bular kimder?» degen jumbaq oı Balqıanyń basynda atoılap ketti. Terezege odan góri jabysyńqyrap qaraǵanda, ásker kıimdiniń qasynda turǵan óziniń sarbas uly Serejany kórdi. Balqıa esikti ashty.

— Qaıyrly tań bolsyn! — dep, úıge áýeli áskerı adam, onyń sońynan ilbıgen qý súıek aryq áıel jáne Sereja kirdi. Áskerı adam Balqıaǵa qolyn usynyp, ózin:

— Starshına Voronov, Serejanyń ákesi bolamyn, — dep tanystyrdy.

Aryq áıel Serejanyń sheshesi bolyp shyqty.

Bular eski tanystarsha shurqyrasyp amandasty.

Starshınanyń qolynda qomaqty tory bar edi. Qaırymdy ana Balqıaǵa alyp kelgen syı-sybaǵasy eken. Ol stol ústine birneshe kesek semiz shujyq, appaq bólke nan, qant, sarymaı alyp qoıdy. Búl atalǵan taǵamdardyń ol kezde qany jerge tambaıdy.

Áıeliniń qatty naýqastanyp, aýrýhanaǵa túskenin estigennen keıin, starshına Barnaýlda qyzmet atqaryp júrgen jerinen bir jetilik demalys alyp kelipti. Balqıanyń:

— Qalaı, táýir bolyp, saýyǵyp shyqtyńyz ba? — degen suraǵyna Serejanyń anasy:

— Maǵan kýrortqa baryp emdelý kerek. Ázir onyń ýaqyty ma, — dep jaýap berdi. Osy eki aýyz sózdiń ózin ol entigip, kúshpen áreń aıtty. Beısharanyń álsizdigi sonshalyq, shaı qaınap kelgenshe qısaıyp jatyr.

— Júrsem, basym aınalady. Tramvaımen osy araǵa áreń jettim. Serejama pana bolyp júrgen qandaı adam eken, kóreıin, alǵysymdy aıtaıyn dep keldim, — dedi ol.

Bul kún otyrǵandardyń barlyǵy úshin de úlken bir mereke tárizdi boldy.

* * *

Kún artynan kún óte berdi. Kúmpildegen qandy maıdan biter bolmady, eldiń tıtyǵyna jetti. Onymen qosamjarlanyp qyraýly qys keldi. Anadaǵydan beri iz salmaı ketken Sereja bir kúni kesh - qurym Balqıanyń úıine taǵy da kelip túr. Ústinde qypsha bel qara shınel, belinde jez topsaly jalpaq qaıys belbeý, basynda edireıgen qara kepka. Boıy burynǵysynan suńǵaqtanyp, symbattanyp jetile túsken tárizdi. Temir taqaly aýyr bátińkesimen edendi eresek adamdarsha salmaqpen basyp kirdi ol, Balqıa ony áýeli tanymaı qalyp baryp, artynan tanydy.

— Serójamysyń? — dep qýanyshty daýysy sańq ete qaldy.

— Men, — dedi Sereja qońyraıǵan únmen.

— Balam - aý, kıimderiń... kim bolyp ketkensiń?

— FZO mektebinde oqyp júrmin

Qashannan beri?

— Ana joly papam ornalastyryp ketken.

— Maman qalaı? Den saýlyǵy qalaı?

— Mamam qaıtys boldy...

* * *

Sodan beri talaı jyldar ótip ketti. Dúnıe talaı ret túledi, talaı ret jasardy. Zaman da, adamdar da ózgerdi, órkendedi.

Jýyrda biz Balqıa apaıdyń úıinde toıda boldyq, Sereja úılendi. Baıaǵy buıyǵy Sereja kázir soqtandaı jigit, áıgili bir zavodta seh bastyǵy, ınjener. Jańa tileý, jas úmit shattyq keshinde otyryp, biz joǵarydaǵy ótken ómir belesterin kóz aldymyzǵa ákeldik. Serejanyń marqum anasyn, bizdiń búgingi ómirimiz úshin qurban bolǵan Mámbetti, starshına Voronovty eske túsirdik.

— Jas jubaılar baqytty bolsyn!

— Soǵys qurysyn! Qaıǵy-qasiret qurysyn! — dep tostar kóteristik.

---