InfoHub Logo

Atyraý oblysy,
Isataı aýdany, Zıneden selosy, Iý.Gagarın atyndaǵy
orta mektebiniń qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Jarylǵasova Gúlshat
Sabaqtyń taqyryby: Kúltegin jyrlary
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik - Kúltegin jyrlary týraly tereń túsindire otyryp, kórkemdik ereksheligin uǵyndyrý. Oqýshylardyń izdenimpazdyqqa, shyǵarmashylyqqa degen yntalaryn arttyryp, bilimderin keńeıtý.
Damytýshylyq - Orhon eskertkishterinen tabylǵan jyrda aıtylatyn negizgi máselelerdi tanystyra otyryp, jyrdaǵy tulǵalarǵa jan-jaqty sıpattama berý.Ózindik ereksheligi men qundylyǵyn baǵalaý.
Tárbıelik - oqýshylardy izdenýge jeteleý, otandy súıýge baýlý, tarıh taǵylymdary arqyly tálimdi tárbıe berý.
Sabaqtyń túri: izdený sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: izdendirý, baıandaý, jınaqtaý, salystyrý, taldaý,pikirlesý, oı qozǵaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: qosymsha oqýlyqtar,ınteraktıvti taqtadan kórsetiletin slaıdtar.
Sabaqtyń júrý barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Amandasý.
Sabaqqa qatysyn tekserý.

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Ejelgi dáýir ádebıeti týraly ne bilemiz?
2. Nelikten biz ejelgi dáýir ádebıetin tól ádebıetimizdiń tarıhynyń basy dep esepteımiz?
3. Ejelgi dáýir ádebıetine jatatyn qandaı shyǵarmalardy bilesiń?
4. Bulardy zerttep, ádebıetimizdiń tarıhyna qosýǵa, elge tanytýǵa úles qosqan qazaq ǵalymdaryn atańdar.

İİİ. Jańa sabaqtyń mazmuny.
1. Oı shaqyrý. Seken Turysbekovtyń «Kúltegin» kúıi oınatylady.
Interaktıvti taqtadan kóne túrki alfavıtiniń, tas eskertkishterdiń sýreti kórsetiledi.
«Túrki halqynyń ataq-dańqy óshpesin... »(«Kúltegin»jyrynan.) sózine oqýshylardyń nazary aýdarylady.

Orta Azıanyń túrki taıpalary rýna jazýyn qoldanǵan, al arab álipbıin keıinirek, X ǵasyrda ıslam dininiń enýine baılanysty paıdalanǵan.Álemge áıgili Orhon eskertkishteri tastarynyń betine osy rýna jazýymen kóptegen jyrlar jazylǵan(VIII).Olardy alǵash tapqandar: shved ofıseri Iogann jáne orys ǵalymy N.M.Iadrınsev (XVIII-XIXǵǵ.).Qulpytastarǵa qashalyp jazylyp, bizge jetken osy bir ǵajaıyp jazýlardy ǵylymda rýnalyq jazýlar dep ataıdy.Ol jazýlarda VIIǵ. irgeli memleketi - Túrki qaǵanatynyń quramyndaǵy rýlardyń ózara jaýlasýy, joryqtary men soǵystary sýretteledi.Keıinnen Orhon - Enıseı eskertkishteri atanǵan jyrlardyń negizgi oıy – eldiń táýelsizdigin, bereke-birligin saqtaýǵa shaqyrý.

Jyrda aıtylatyn negizgi másele
1.Túrki qaǵanatynyń táýelsizdiginen aıyrylǵan 630-680 jyldar.
2.Túrkilerdiń taýǵashtarǵa baǵynyshtylyǵy;
Biri - taýǵashtyń altyn-kúmisine, jibek matasyna aldanyp qalýy;
Ekinshi – taqqa otyrǵan urpaqtarynyń jigersizdigi;

2. «Kúltegin» jyryn mánerlep oqyp, túsindirý.Oqýshylarǵa mánerlep, úzindi oqytý.
Oqýlyqpen jumys. Jyrdyń kórkemdik ereksheligin bildiretin sóz aıshyqtaryn terip jazý.Mysaly:
«ot-sý qylmadym»,
«túnde uıyqtamadym, kúndiz otyrmadym»,
«tizelini búktirdi, bastyny eńkeıtti»;

3.Jyrdaǵy tulǵalardy toptastyryp, sıpattama berý.
Kúltegin
Tońuquq
Bilge qaǵan
Elteris
Qapaǵan
Elbilge ana,
Taýǵash halqy
Umaı ana

Qúltegin- jyrdaǵy oqıǵany uıymdastyrýshy negizgi tulǵa.Ony túrki halyqtarynyń erlik týraly uǵymynyń jıyntyq beınesi deýge bolady.Kúlteginde túrkilerge tán erjúrek, órshil,qaısar, qaıtpas minez bar.Eldiń «Sondaı batyrym bolsa» degen armanyna saı naǵyz batyr.
47jas jasaǵan áskerbasy,Býmyn,Qapaǵan, İstemi qaǵandardyń urpaǵy, Bilge qaǵannyń týǵan inisi, jyrdaǵy eń ózekti tulǵa, epostyq obraz.

3. Qúltegin beınesine jan-jaqty taldaý jasaý.
Kúltegin - atqa myqty,bekem bekzada degen sóz.
Kúltegin tulparlary - Alyp shalshy aq aıǵyr, Azmanaq, Qarager, Bashǵy boz at

Kúltegin ómiriniń jyrda ártúrli jas belesimen aıqyn sıpattalýyn terip jazyp kórý.
...inim Kúltegin jeti jasta qaldy...-7jas;
...On jasta...inim Kúltegin er atandy...-10 jas;
...On alty jasqa kelgende. ...el-jurtyn sonsha molaıtty...-16 jas;
Jıyrma bir jasynda Chacha Seńúnmen aıqastyq...-21 jas;
Kúltegin jıyrma alty jasqa kelgende...-26 jas;
Kúlteginniń jıyrma jeti jasynda. ..-27 jas;
Kúltegin sol soǵysta otyz jasta edi...-30jas;
Kúltegin otyz bir jasta edi...-31jas;
Kúltegin ólgende qyryq jeti jasta edi...-47 jas;

4. Jyrdy batyrlar jyrymen salystyrý.
«Kúltegin» jyry
Qoıǵa shapqan bórideı,
Talqandap qýyp beredi...
Ákem qaǵannyń
qosyny bórideı,
Talqandap qýyp
beredi...
Aıdarlysyn qul qyldy,
Tulymdysyn tul qyldy...
Bek uldary qul boldy,
Pák qyzdary kúń boldy...

«Qobylandy» jyry...........
«Alpamys» jyry............


5.VENN dıagramsy.

6.Sózdik jumysy.
Qaǵan-han.
Bilge-aqyldy, danyshpan,bilikti.
Shad, ata bekter-ásker basshylary
Toǵyz oǵyz- taıpanyń aty.

IV.Qorytyndy.
Batyrlar jyry – eldikti,
«Kúltegin»jyry- eldikti,
Isataı-Mahambet-erkindikti,
Jeltoqsan kóterilisi-táýelsizdikti tý etti, sol úshin kúresti.
« Búkil túrki halqy úshin
Tún uıqymdy tórt bóldim,
Janyp kúıdim, órt boldym» («Kúltegin»jyrynan.) degen jyr joldaryn búgingi kúnmen baılanystyr.(Ózindik pikirin sabaqtan alǵan áserimen baılanystyrý).

V.Úıge tapsyrma.
Jyrdy túsinip oqyp, úzindi jattaý.
«Jyrshy tastar –álemniń keremet tańǵajaıyby » (oıtolǵaý jazý.)