Bolashaq mamandardyń quzyrlyǵyna qoıylatyn talaptar
Bolashaq mamandardyń quzyrlyǵyna qoıylatyn talaptar
«Eger muǵalim on boıyna, óz isine, shákirtine degen súıispenshilikti jınaqtasa, ol – naǵyz ustaz»
(L.Tolstoı)
Shyǵystyń uly oıshyly Ábý Nasyr ál Farabı: «Ustaz týmysynan ózine aıtylǵannyń bárin jetik túsingen, kórgen, estigen jáne ańǵarǵan nárseleriniń bárin jadynda saqtaıtyn, olardyń eshbirin umytpaıtyn, alǵyr da zerek aqyl ıesi, óte sheshen, óner–bilimge qushtar, asa qanaǵatshyl, jany taza jáne ádil, jurtqa jaqsylyq jasap, úlgi kórsetetin, qorqý men jasqanýdy bilmeıtin batyl, erjúrek bolýy kerek» – degen edi. Osy bir qasıetti mamandyq ıesiniń urpaq tárbıesindegi alar orny erekshe. Demek, bilim sapasyn kóterýdiń negizgi tetigi – ustaz, sondaı-aq onyń teorıalyq bilimi men kásibı sheberligi, shyǵarmashylyq qyzmeti.
Jańa qoǵam keńistiginde jas urpaqqa jańasha bilim berý jolynda túbegeıli ózgerister júrip jatyr. XXI ǵasyr ǵylym men bilimniń qaryshtap damyǵan ǵasyry dep atalatyny málim. Sondyqtan qazirgi ustaz shákirtine ǵylym negizderinen málimetter berip qana qoımaı, ony dúnıejúzilik bilim, aqparat, qatań báseke jaǵdaıynda ómir súrip, jańa dáýir jańalyqtarymen sýarylyp otyrýǵa tıisti. Bul iste nátıjege qol jetkizý úshin, muǵalim – qoǵamdaǵy bolyp jatqan tez ózgerip turatyn áleýmettik–ekonomıkalyq, pedagogıkalyq ózgeristerge tez tóselgish, jańasha oılaý júıesin meńgergen, jan–jaqty bilimdarlyǵy, tutas dúnıetanymy bolýy qajet. Óz pániniń sheńberinde qalyp qoıǵan muǵalim balaǵa bilim, tárbıe berýdegi bıik maqsattarǵa jete almaıtyny anyq. Qazaqstannyń búgini men erteńi jas urpaqtyń enshisinde. Al jas urpaqty jan–jaqty, tereń bilimdi, ıntellektýaldyq deńgeıi joǵary etip qalyptastyrýdyń birden-bir joly – oqýshyǵa bilimdi tereń ıgertýdiń tıimdi ádis-tásilderin izdestirý, shyǵarmashylyqqa jeteleý. Bul jaǵdaıda muǵalimniń tereń biliktiligi qajet. Qazirgi zaman talabyna saı oıshyl, ǵylymı-ádistemelik bilimmen tereń qarýlanǵan, pedagogıka men psıhologıany jetik meńgergen sheber muǵalim qajet.
Bilim – adamnyń sapalarynyń ózgerýin basqaratyn úrdis bolǵandyqtan, bizdiń jaǵdaıymyzda, ol – pedagogıkalyq mamandyqtyń kásibı biliktilik qabiletterin damytýǵa baǵyttalady. Sol sebepti biz «adamdy» onyń ómir súrý barysynda ózgere alatyn, oǵan óziniń áleýeti jetetin ashyq júıe retinde qarastyramyz. Al ol belgili bir saladaǵy maman bolǵandyqtan, «adamdy» - maman turǵysynan qaraý «biliktilik» uǵymyna shyǵarady. Biliktilik – bul bilimdi meńgerýdegi, tájirıbedegi bilimdilikti, qundylyqty beıneleıtin jalpy qabilettilik.
Kóne grek fılosofy Platon óz kezinde tanymdy, bilim alýdy eske túsirý dep túsingen eken: bilim ár adamnyń boıynda, ol týa bitken qasıet, tanym maqsaty tek sol bilimdi eske túsirýde.Bul ustanym ustazdan shákirtke bilimdi tasymaldaýdyń múmkin emestigin ańǵartady: árbir adam ózdigimen bilimdi ıgermese, ıaǵnı esine túsirmese , ol eshnársege de úırene almaıdy. Shyndyǵynda da ózinde bar bilimdi ustaz shákirtterine daıyn kúıde beretin bolsa, onyń bul isinen mardymdy nárse shyǵar ma eken? Halqymyzdyń «Tisi shyqqan balaǵa shaınap bergen as bolmas» degen ataly uǵymy osyndaı jaıtty meńzemeı me?
Bilim sapasy - muǵalimder qyzmetiniń sapasy. Oqýshylarǵa neni úıretý kerek ekenin memlekettik standarttar, baǵdarmalar belgileıdi. Al, «qalaı oqytý kerek?» degen suraqqa jaýapty tek muǵalimniń kásibı daıarlyǵynan, óz isin josparlaı, óziniń naqty maqsattaryn boljap, kóre alýynan, balanyń áreketin uıymdastyra alatyn sheberliginen izdeý kerek. Qazirgi zamanda álemdik oqý úrdisiniń ózegi ınovasıalyq tehnologıalar ekeni málim. Álemniń birneshe elinen synaqtan ótkizilgen jańasha oqytýdyń modýldik, damyta oqytý, syn turǵysynan oılaý, deńgeıli saralap oqytý jáne t.b. tehnologıalardyń strategıalaryn muǵalim óz shyǵarmashylyǵy, izdenisi arqyly oqýshy qabiletine, qabyldaý deńgeıine oraı iriktep qoldanýdy talap etedi. Aqparattyq, oqytýdyń ınovasıalyq tehnologıalary arqyly barlyq balalar men jastarǵa birdeı bilim berýge jáne ol árbir jeke tulǵanyń erekshelikterin, ózin-ózi damytýǵa qabilettiligin eskerýge múmkindikterin beredi.
Bilim berý sapasynyń krıterııleri:
1. muǵalimniń kásibı sheberligi
2. muǵalimniń bilimdiligi
3. muǵalimniń tájirbıesi
4. muǵalimniń básekege qabilettiligi
5. bilim berý sapalylyǵy
6. eńbektiń tıimdiligi
7. ádistemelik jumystaǵy sheberligi
Naryq jaǵdaıynyń qalyptasýyna qaraı árbir muǵalim kásibı sheberligin jetildirýde óziniń strategıasyn qura bilýi qajet.
Naryq jaǵdaıyndaǵy muǵalimderge qoıylatyn talaptar:
• muǵalimderdiń básekege qabilettiligi
• bilim berý júıesiniń sapalylyǵy
• muǵalimniń kásibı sheberligi
Muǵalimniń kásibı sheberligi - bul onyń kásibı jáne jekelik sapalarynyń joǵary deńgeıin kórsetetin jalpylama sıpattama.
Onyń quramyna:
- muǵalimniń mádenıet adamynyń ókili retindegi joǵarǵy jeke sapalary;
- kásibı-pedagogıkalyq quzyrlylyǵy;
- pedagogıkalyq yqpal etýdiń jáne qazirgi oqytýdyń tehnologıalaryn bilýi;
- ózin-ózi shyǵarmashylyqpen damyta, iske qosa alýy;
Pedagogıkalyq árekettiń shyńyna aparatyn baspaldaq – kásibılik. Qoǵamnyń jańarýy men damýy barlyq saladaǵy onyń azamattarynyń kásibıliligine baılanysty. Osy máseleni tereń zerttegen A.K. Markova muǵalimniń kásibı deńgeıge kóterilýiniń myna tómendegi psıhologıalyq krıterıılerin anyqtaǵan:
1.Obektıvti krıterıılerge: muǵalimniń óz mamandyǵyna sáıkestigi, san jáne sapadaǵy joǵarǵy eńbek kórsetkishi
2.Sýbektıvti krıterıılerge: adamnyń mamandyǵy qanshalyqty onyń tabıǵatyna, qabiletteri men qyzyǵýshylyqtaryna sáıkes
3.Nátıjeli krıterııler: muǵalim óz isinde qoǵam talap etip otyrǵan nátıjelerge qol jetkizip otyr ma degen másele turǵysynan qarastyrylady.
4.Shyǵarmashylyqtyń krıterıılerine: muǵalimniń óz kásibiniń shekarasynan shyǵa alý, sol arqyly óz tájirıbesin, eńbegine ózgerte alýy jatady.
Biliktilikti arttyrý - óz qyzmetin nátıjeli atqarý úshin jáne kásibılik pen quzyrlylyq deńgeıin kóterý maqsatynda arnaıy bilimdik baǵdarmalar arqyly oqytý, kásibı damytý, is-sharalaryna qatystyrý jáne onyń óz bilimin kóterýi bolyp tabylady.
Muǵalimdik mamandyqty bıikke kóteretin kúsh – onyń kásibı quzyrlylyǵy. «Quzyrlylyq» uǵymy sońǵy jyldary pedagogıka salasynda tulǵa sýbektilik tájirbıesine erekshe kóńil aýdarý nátıjesinde endirilip otyrǵan uǵym. «Quzyrlylyq» - belgili sala boıynsha jan-jaqty habardar, bilgir degen maǵynany qarastyra otyryp, qandaı da bir suraqtar tóńireginde bedeldi túrde úkim shyǵara alý degendi bildiredi.
Muǵalimniń pedagogıkalyq quzyrlyǵy dep, pedagogıkalyq qyzmetti júzege asyrýdaǵy teorıalyq jáne praktıkalyq daıyndyqtyń birligin aıtady.
M.A. Choshanov quzyrlylyqty mamannyń tómendegi belgilerin ajyratyp kórsetedi:
• tulǵaralyq jáne eńbektegi baılanys mádenıeti
• qyzmettiń ekonomıkalyq, áleýmettik, quqyqtyq, adamgershilik, psıhologıalyq aspektilerin meńgerýi
• qyzmetti jańa jaǵdaıǵa beıimdeýdegi, basqarý sheshimin qabyldaýdaǵy daıyndyǵy
• praktıkalyq kásibı tapsyrmalardy oryndaýdaǵy daıyndyq áleýeti
• naqty jaǵdaılarǵa baılanysty qandaı da bir ádisterdi paıdalaný biliktiligi
• tıimdi sheshim kabyldaý qabileti
Pedagogıka ǵylymynda professıonaldyq quzyrlylyq eńbeginiń jemistiligin anyqtaıtyn bilimi men biliktiliginiń jıyntyǵy, tapsyrmasy oryndaýdaǵy daǵdy kólemi, bilim kesheni men professıonaldyq tulǵalyq sapasy, teorıalyq, bilimdik jáne professıonaldyq daıyndyǵynyń birligi,joǵary mádenıettilikti talap etetin qyzmettiń kúrdeli túrlerin oryndaýdaǵy qabileti degen maǵynada ashylǵan.
Quzyrlylyqty, Djon Raven, tanymdyq, pándik, praktıkalyq, tulǵalyq tájirıbeniń kúrdeli paıymdamasy, sıntezi dep paıymdaıdy.
Tanymdyq
pándik → praktıkalyq → tulǵalyq →
tájirıbeniń kúrdeli paıymdamasy, sıntezi.
Sońǵy jyldary ǵylymı–pedagogıkalyq eńbekterde kásibı quzyrlylyq daıyndyq sapasyna qoıylatyn talap nemese kásibı teorıalyq bilimderi men praktıkalyq biliktiligi, tájirıbeden ótkizilgen kásibı mańyzdy sapasy retinde qarastyrylady. Bizdiń oıymyzsha, quzyrlyqty bilimin, biliktiligin, daǵdysyn, tulǵa minez–qulqyn, eń bastysy - tulǵa múmkindigin baǵalaýdyń krıterıi maqsatynda qarastyrý quzyrlylyq mańyzyn tolyq asha bastady. Olaı bolsa, quzyrlylyq – nátıjege baǵdarlanǵan jańa bilim berý júıesiniń sapalyq krıterııi retinde áleýmettik jáne ómirlik kózqarastardy qamtıtyn qundylyqtardy esepke alýy qajet.
Quzyrlylyq tásilderi :
naqty bolyp jatqan qubylystardy túsindirýdegi
tanyp bilýdegi, jańa tehnıka men tehnologıalardy meńgerýdegi
adamdar arasyndaǵy baılanysta óz qylyqtaryn baǵalaý
ómirdegi otbasy múshesi, qoǵam múshesi
quqyqtyq normadaǵy jáne ákimshilik qurylymdaǵy jaǵdaıattardy sheshýdegi biliktilik
Quzyrlyqtyń negizgi qasıetteri: áleýmettik kózqarasy tájirbıesi, ıntellektisi,tektiligi
Quzyrlyqtyń sapa belgileri:
dúnıetanymy, adamgershiligi, eńbekqorlyǵy, kólemi, jańalylyǵy, qabyldaýy, este saqtaýy, daryny.
Belgili ǵalymdar S.E.Shıshov pen V.A. Kalneıdiń óskeleń urpaqtyń boıyna bilim mekemeleri mynadaı quzyrlyqty qalyptastyrýy tıis dep esepteıdi:
1.Saıası jáne áleýmettik quzyrlyqtar. Olar adamnyń ózine jaýapkershilik ala alýynda.
2.Kóp mádenıetti qoǵamda ómir súre alýǵa baılanysty quzyrlyqtar. Ultaralyq kelisim, basqa mádenıet, din ókilderin qurmetteý.
3.Jazbasha jáne aýyzsha qarym – qatynas jasaı alý quzyrlylyǵy. Bul árbir adam úshin asa mańyzdy másele, buǵan sonymen qatar birneshe tildi bilý de jatqyzylady
4.Aqparattyq qoǵamda ómir súre alýǵa baılanysty quzyrlyqtar. Bul jańa tehnologıalardy bilý, aqparattar aǵynynan qajettisin taba bilý, oǵan synı baǵa berý bilý degen maǵynany beredi.
5.Tulǵanyń jeke jáne qoǵamdyq ómiriniń negizi bolyp tabylatyn - ómir boıy bilim alýǵa qabilettilik.
Bolashaq muǵalim:
- ol óziniń pánin bilip qana qoımaı, sonymen qatar pedagogıkalyq prosestegi ár qatysýshynyń ornyn kóre bilip, oqýshylar is-áreketin uıymdastyryp, onyń nátıjelerin aldyn ala baıqap, múmkin bolatyn jaǵdaıda artta qalýshylyqty retteý.
- oqýshylardyń negizgi quzyrlylyǵyn qalyptastyrýǵa daıyndyǵy: qundylyq-baǵdar, jalpy mádenıet,oqý-tanymdyq, aqparattyq, áleýmettik-tulǵalyq,.
- bilimge erekshe qajettiligi bar balalarmen jumys isteýdi júzege asyrý
XXI ǵasyr – báseke ǵasyry, olaı bolsa, ulttyq tarıhymyzdy, mádenıetimizdi qasterleıtin, erteńgi Qazaqstannyń tizginin ustaıtyn, ómirdiń ár túrli máselelerinen habardar, kez kelgen tapsyrmany oryndaýǵa qabiletti, qolynan is keletin quzyrly azamattardy osy bastan tárbıeleýimiz kerek. Qazirgi ómir talabyna saı pedagogıkalyq joǵary oqý oryndary bilimdi ǵana emes, ári tárbıeshi, ári qoǵamshyl, ári zertteýshi, ári uıymdastyrýshy muǵalim daıarlaý kerek ekeni bárimizge belgili. Ár qyrly oqytýshy – tárbıeshi muǵalim daıarlaý kúrdeli úrdis. Al oǵan baǵyt berýshi, jol silteýshi – bilikti, sheber, parasatty ustazdar.
Muǵalim – bala boıyna bilim nárin sebetin basty tulǵa. Iaǵnı, balalardy tárbıeleýde tıimdi jaǵdaılar jasaý kóbine muǵalimge tikeleı baılanysty. Sondyqtan jańashyl muǵalim daıarlaýǵa qoıylatyn talaptar stýdentterdi – erteńgi muǵalimderdi oqytýdyń jańa túrlerimen qarýlandyra otyryp, qazirgi ýaqyttaǵy kásiptik daǵdylardy ıgerýge baǵyttalǵan oqytýdyń jańa joldaryn engizýdi kózdeıdi. Qoryta kelgende, bolashaq muǵalimderdi kásibı áreketke daıarlaý asa kókeıkesti, kezek kúttirmeıtin ótkir másele ekendigin aıǵaqtaıdy.
«Eger muǵalim on boıyna, óz isine, shákirtine degen súıispenshilikti jınaqtasa, ol – naǵyz ustaz»
(L.Tolstoı)
Shyǵystyń uly oıshyly Ábý Nasyr ál Farabı: «Ustaz týmysynan ózine aıtylǵannyń bárin jetik túsingen, kórgen, estigen jáne ańǵarǵan nárseleriniń bárin jadynda saqtaıtyn, olardyń eshbirin umytpaıtyn, alǵyr da zerek aqyl ıesi, óte sheshen, óner–bilimge qushtar, asa qanaǵatshyl, jany taza jáne ádil, jurtqa jaqsylyq jasap, úlgi kórsetetin, qorqý men jasqanýdy bilmeıtin batyl, erjúrek bolýy kerek» – degen edi. Osy bir qasıetti mamandyq ıesiniń urpaq tárbıesindegi alar orny erekshe. Demek, bilim sapasyn kóterýdiń negizgi tetigi – ustaz, sondaı-aq onyń teorıalyq bilimi men kásibı sheberligi, shyǵarmashylyq qyzmeti.
Jańa qoǵam keńistiginde jas urpaqqa jańasha bilim berý jolynda túbegeıli ózgerister júrip jatyr. XXI ǵasyr ǵylym men bilimniń qaryshtap damyǵan ǵasyry dep atalatyny málim. Sondyqtan qazirgi ustaz shákirtine ǵylym negizderinen málimetter berip qana qoımaı, ony dúnıejúzilik bilim, aqparat, qatań báseke jaǵdaıynda ómir súrip, jańa dáýir jańalyqtarymen sýarylyp otyrýǵa tıisti. Bul iste nátıjege qol jetkizý úshin, muǵalim – qoǵamdaǵy bolyp jatqan tez ózgerip turatyn áleýmettik–ekonomıkalyq, pedagogıkalyq ózgeristerge tez tóselgish, jańasha oılaý júıesin meńgergen, jan–jaqty bilimdarlyǵy, tutas dúnıetanymy bolýy qajet. Óz pániniń sheńberinde qalyp qoıǵan muǵalim balaǵa bilim, tárbıe berýdegi bıik maqsattarǵa jete almaıtyny anyq. Qazaqstannyń búgini men erteńi jas urpaqtyń enshisinde. Al jas urpaqty jan–jaqty, tereń bilimdi, ıntellektýaldyq deńgeıi joǵary etip qalyptastyrýdyń birden-bir joly – oqýshyǵa bilimdi tereń ıgertýdiń tıimdi ádis-tásilderin izdestirý, shyǵarmashylyqqa jeteleý. Bul jaǵdaıda muǵalimniń tereń biliktiligi qajet. Qazirgi zaman talabyna saı oıshyl, ǵylymı-ádistemelik bilimmen tereń qarýlanǵan, pedagogıka men psıhologıany jetik meńgergen sheber muǵalim qajet.
Bilim – adamnyń sapalarynyń ózgerýin basqaratyn úrdis bolǵandyqtan, bizdiń jaǵdaıymyzda, ol – pedagogıkalyq mamandyqtyń kásibı biliktilik qabiletterin damytýǵa baǵyttalady. Sol sebepti biz «adamdy» onyń ómir súrý barysynda ózgere alatyn, oǵan óziniń áleýeti jetetin ashyq júıe retinde qarastyramyz. Al ol belgili bir saladaǵy maman bolǵandyqtan, «adamdy» - maman turǵysynan qaraý «biliktilik» uǵymyna shyǵarady. Biliktilik – bul bilimdi meńgerýdegi, tájirıbedegi bilimdilikti, qundylyqty beıneleıtin jalpy qabilettilik.
Kóne grek fılosofy Platon óz kezinde tanymdy, bilim alýdy eske túsirý dep túsingen eken: bilim ár adamnyń boıynda, ol týa bitken qasıet, tanym maqsaty tek sol bilimdi eske túsirýde.Bul ustanym ustazdan shákirtke bilimdi tasymaldaýdyń múmkin emestigin ańǵartady: árbir adam ózdigimen bilimdi ıgermese, ıaǵnı esine túsirmese , ol eshnársege de úırene almaıdy. Shyndyǵynda da ózinde bar bilimdi ustaz shákirtterine daıyn kúıde beretin bolsa, onyń bul isinen mardymdy nárse shyǵar ma eken? Halqymyzdyń «Tisi shyqqan balaǵa shaınap bergen as bolmas» degen ataly uǵymy osyndaı jaıtty meńzemeı me?
Bilim sapasy - muǵalimder qyzmetiniń sapasy. Oqýshylarǵa neni úıretý kerek ekenin memlekettik standarttar, baǵdarmalar belgileıdi. Al, «qalaı oqytý kerek?» degen suraqqa jaýapty tek muǵalimniń kásibı daıarlyǵynan, óz isin josparlaı, óziniń naqty maqsattaryn boljap, kóre alýynan, balanyń áreketin uıymdastyra alatyn sheberliginen izdeý kerek. Qazirgi zamanda álemdik oqý úrdisiniń ózegi ınovasıalyq tehnologıalar ekeni málim. Álemniń birneshe elinen synaqtan ótkizilgen jańasha oqytýdyń modýldik, damyta oqytý, syn turǵysynan oılaý, deńgeıli saralap oqytý jáne t.b. tehnologıalardyń strategıalaryn muǵalim óz shyǵarmashylyǵy, izdenisi arqyly oqýshy qabiletine, qabyldaý deńgeıine oraı iriktep qoldanýdy talap etedi. Aqparattyq, oqytýdyń ınovasıalyq tehnologıalary arqyly barlyq balalar men jastarǵa birdeı bilim berýge jáne ol árbir jeke tulǵanyń erekshelikterin, ózin-ózi damytýǵa qabilettiligin eskerýge múmkindikterin beredi.
Bilim berý sapasynyń krıterııleri:
1. muǵalimniń kásibı sheberligi
2. muǵalimniń bilimdiligi
3. muǵalimniń tájirbıesi
4. muǵalimniń básekege qabilettiligi
5. bilim berý sapalylyǵy
6. eńbektiń tıimdiligi
7. ádistemelik jumystaǵy sheberligi
Naryq jaǵdaıynyń qalyptasýyna qaraı árbir muǵalim kásibı sheberligin jetildirýde óziniń strategıasyn qura bilýi qajet.
Naryq jaǵdaıyndaǵy muǵalimderge qoıylatyn talaptar:
• muǵalimderdiń básekege qabilettiligi
• bilim berý júıesiniń sapalylyǵy
• muǵalimniń kásibı sheberligi
Muǵalimniń kásibı sheberligi - bul onyń kásibı jáne jekelik sapalarynyń joǵary deńgeıin kórsetetin jalpylama sıpattama.
Onyń quramyna:
- muǵalimniń mádenıet adamynyń ókili retindegi joǵarǵy jeke sapalary;
- kásibı-pedagogıkalyq quzyrlylyǵy;
- pedagogıkalyq yqpal etýdiń jáne qazirgi oqytýdyń tehnologıalaryn bilýi;
- ózin-ózi shyǵarmashylyqpen damyta, iske qosa alýy;
Pedagogıkalyq árekettiń shyńyna aparatyn baspaldaq – kásibılik. Qoǵamnyń jańarýy men damýy barlyq saladaǵy onyń azamattarynyń kásibıliligine baılanysty. Osy máseleni tereń zerttegen A.K. Markova muǵalimniń kásibı deńgeıge kóterilýiniń myna tómendegi psıhologıalyq krıterıılerin anyqtaǵan:
1.Obektıvti krıterıılerge: muǵalimniń óz mamandyǵyna sáıkestigi, san jáne sapadaǵy joǵarǵy eńbek kórsetkishi
2.Sýbektıvti krıterıılerge: adamnyń mamandyǵy qanshalyqty onyń tabıǵatyna, qabiletteri men qyzyǵýshylyqtaryna sáıkes
3.Nátıjeli krıterııler: muǵalim óz isinde qoǵam talap etip otyrǵan nátıjelerge qol jetkizip otyr ma degen másele turǵysynan qarastyrylady.
4.Shyǵarmashylyqtyń krıterıılerine: muǵalimniń óz kásibiniń shekarasynan shyǵa alý, sol arqyly óz tájirıbesin, eńbegine ózgerte alýy jatady.
Biliktilikti arttyrý - óz qyzmetin nátıjeli atqarý úshin jáne kásibılik pen quzyrlylyq deńgeıin kóterý maqsatynda arnaıy bilimdik baǵdarmalar arqyly oqytý, kásibı damytý, is-sharalaryna qatystyrý jáne onyń óz bilimin kóterýi bolyp tabylady.
Muǵalimdik mamandyqty bıikke kóteretin kúsh – onyń kásibı quzyrlylyǵy. «Quzyrlylyq» uǵymy sońǵy jyldary pedagogıka salasynda tulǵa sýbektilik tájirbıesine erekshe kóńil aýdarý nátıjesinde endirilip otyrǵan uǵym. «Quzyrlylyq» - belgili sala boıynsha jan-jaqty habardar, bilgir degen maǵynany qarastyra otyryp, qandaı da bir suraqtar tóńireginde bedeldi túrde úkim shyǵara alý degendi bildiredi.
Muǵalimniń pedagogıkalyq quzyrlyǵy dep, pedagogıkalyq qyzmetti júzege asyrýdaǵy teorıalyq jáne praktıkalyq daıyndyqtyń birligin aıtady.
M.A. Choshanov quzyrlylyqty mamannyń tómendegi belgilerin ajyratyp kórsetedi:
• tulǵaralyq jáne eńbektegi baılanys mádenıeti
• qyzmettiń ekonomıkalyq, áleýmettik, quqyqtyq, adamgershilik, psıhologıalyq aspektilerin meńgerýi
• qyzmetti jańa jaǵdaıǵa beıimdeýdegi, basqarý sheshimin qabyldaýdaǵy daıyndyǵy
• praktıkalyq kásibı tapsyrmalardy oryndaýdaǵy daıyndyq áleýeti
• naqty jaǵdaılarǵa baılanysty qandaı da bir ádisterdi paıdalaný biliktiligi
• tıimdi sheshim kabyldaý qabileti
Pedagogıka ǵylymynda professıonaldyq quzyrlylyq eńbeginiń jemistiligin anyqtaıtyn bilimi men biliktiliginiń jıyntyǵy, tapsyrmasy oryndaýdaǵy daǵdy kólemi, bilim kesheni men professıonaldyq tulǵalyq sapasy, teorıalyq, bilimdik jáne professıonaldyq daıyndyǵynyń birligi,joǵary mádenıettilikti talap etetin qyzmettiń kúrdeli túrlerin oryndaýdaǵy qabileti degen maǵynada ashylǵan.
Quzyrlylyqty, Djon Raven, tanymdyq, pándik, praktıkalyq, tulǵalyq tájirıbeniń kúrdeli paıymdamasy, sıntezi dep paıymdaıdy.
Tanymdyq
pándik → praktıkalyq → tulǵalyq →
tájirıbeniń kúrdeli paıymdamasy, sıntezi.
Sońǵy jyldary ǵylymı–pedagogıkalyq eńbekterde kásibı quzyrlylyq daıyndyq sapasyna qoıylatyn talap nemese kásibı teorıalyq bilimderi men praktıkalyq biliktiligi, tájirıbeden ótkizilgen kásibı mańyzdy sapasy retinde qarastyrylady. Bizdiń oıymyzsha, quzyrlyqty bilimin, biliktiligin, daǵdysyn, tulǵa minez–qulqyn, eń bastysy - tulǵa múmkindigin baǵalaýdyń krıterıi maqsatynda qarastyrý quzyrlylyq mańyzyn tolyq asha bastady. Olaı bolsa, quzyrlylyq – nátıjege baǵdarlanǵan jańa bilim berý júıesiniń sapalyq krıterııi retinde áleýmettik jáne ómirlik kózqarastardy qamtıtyn qundylyqtardy esepke alýy qajet.
Quzyrlylyq tásilderi :
naqty bolyp jatqan qubylystardy túsindirýdegi
tanyp bilýdegi, jańa tehnıka men tehnologıalardy meńgerýdegi
adamdar arasyndaǵy baılanysta óz qylyqtaryn baǵalaý
ómirdegi otbasy múshesi, qoǵam múshesi
quqyqtyq normadaǵy jáne ákimshilik qurylymdaǵy jaǵdaıattardy sheshýdegi biliktilik
Quzyrlyqtyń negizgi qasıetteri: áleýmettik kózqarasy tájirbıesi, ıntellektisi,tektiligi
Quzyrlyqtyń sapa belgileri:
dúnıetanymy, adamgershiligi, eńbekqorlyǵy, kólemi, jańalylyǵy, qabyldaýy, este saqtaýy, daryny.
Belgili ǵalymdar S.E.Shıshov pen V.A. Kalneıdiń óskeleń urpaqtyń boıyna bilim mekemeleri mynadaı quzyrlyqty qalyptastyrýy tıis dep esepteıdi:
1.Saıası jáne áleýmettik quzyrlyqtar. Olar adamnyń ózine jaýapkershilik ala alýynda.
2.Kóp mádenıetti qoǵamda ómir súre alýǵa baılanysty quzyrlyqtar. Ultaralyq kelisim, basqa mádenıet, din ókilderin qurmetteý.
3.Jazbasha jáne aýyzsha qarym – qatynas jasaı alý quzyrlylyǵy. Bul árbir adam úshin asa mańyzdy másele, buǵan sonymen qatar birneshe tildi bilý de jatqyzylady
4.Aqparattyq qoǵamda ómir súre alýǵa baılanysty quzyrlyqtar. Bul jańa tehnologıalardy bilý, aqparattar aǵynynan qajettisin taba bilý, oǵan synı baǵa berý bilý degen maǵynany beredi.
5.Tulǵanyń jeke jáne qoǵamdyq ómiriniń negizi bolyp tabylatyn - ómir boıy bilim alýǵa qabilettilik.
Bolashaq muǵalim:
- ol óziniń pánin bilip qana qoımaı, sonymen qatar pedagogıkalyq prosestegi ár qatysýshynyń ornyn kóre bilip, oqýshylar is-áreketin uıymdastyryp, onyń nátıjelerin aldyn ala baıqap, múmkin bolatyn jaǵdaıda artta qalýshylyqty retteý.
- oqýshylardyń negizgi quzyrlylyǵyn qalyptastyrýǵa daıyndyǵy: qundylyq-baǵdar, jalpy mádenıet,oqý-tanymdyq, aqparattyq, áleýmettik-tulǵalyq,.
- bilimge erekshe qajettiligi bar balalarmen jumys isteýdi júzege asyrý
XXI ǵasyr – báseke ǵasyry, olaı bolsa, ulttyq tarıhymyzdy, mádenıetimizdi qasterleıtin, erteńgi Qazaqstannyń tizginin ustaıtyn, ómirdiń ár túrli máselelerinen habardar, kez kelgen tapsyrmany oryndaýǵa qabiletti, qolynan is keletin quzyrly azamattardy osy bastan tárbıeleýimiz kerek. Qazirgi ómir talabyna saı pedagogıkalyq joǵary oqý oryndary bilimdi ǵana emes, ári tárbıeshi, ári qoǵamshyl, ári zertteýshi, ári uıymdastyrýshy muǵalim daıarlaý kerek ekeni bárimizge belgili. Ár qyrly oqytýshy – tárbıeshi muǵalim daıarlaý kúrdeli úrdis. Al oǵan baǵyt berýshi, jol silteýshi – bilikti, sheber, parasatty ustazdar.
Muǵalim – bala boıyna bilim nárin sebetin basty tulǵa. Iaǵnı, balalardy tárbıeleýde tıimdi jaǵdaılar jasaý kóbine muǵalimge tikeleı baılanysty. Sondyqtan jańashyl muǵalim daıarlaýǵa qoıylatyn talaptar stýdentterdi – erteńgi muǵalimderdi oqytýdyń jańa túrlerimen qarýlandyra otyryp, qazirgi ýaqyttaǵy kásiptik daǵdylardy ıgerýge baǵyttalǵan oqytýdyń jańa joldaryn engizýdi kózdeıdi. Qoryta kelgende, bolashaq muǵalimderdi kásibı áreketke daıarlaý asa kókeıkesti, kezek kúttirmeıtin ótkir másele ekendigin aıǵaqtaıdy.
You Might Also Like
