InfoHub Logo

Atyraý qalasy,
№ 23 orta mektep, orys tili pániniń muǵalimi
Bozjıgıtova Lázzat Konakbaevna

Taqyryby: Bala Sultannan bastaý alǵan tulǵa
Maqsaty: 1. Qazaq halqynyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń ómir joly, týyp-ósken, oqyp bilim alǵan, qyzmet etken jerleri týraly maǵlumat berý;
2. Elbasynyń ómir jolynan úlgi ala otyryp Otanyn, halqyn súıýge, erjúrektilikke azamattyqqa, patrıottyq sezimge tárbıeleý;
3. Shákirt júreginde elbasyna degen súıispenshilik sezimin oıatý, qurmetteý
Kórnekiligi: slaıdtar kórsetý, úntaspa, sharlar, sýretter, býklet « Nursultan Nazarbaev - tuńǵysh prezıdent», «Balalyq shaǵymnyń aspany» kórkem fılm

Júrý barysy
Muǵalim sózi: Bizdiń Prezıdentimiz –Nursultan Ábishuly Nazarbaev Memleket basqarý isi – mashaqatty da, mártebeli mindet. Basshy basqarǵan el – eń baı memleket, halqy eń baqytty halyq.
Táýelsizdigimizdi alǵannan soń halyqtyń basyn biriktirip N.Á.Nazarbaev tuńǵysh elbasy boldy. Elbasynyń bastaýymen meniń Otanym álemge tanyldy. Elim eldigin kórsetti, erligin tanytty. Qazaq halqy egemendigin alyp, Táýelsizdikke qol jetkizgende óz aldymyzǵa el bola alatyndyǵymyzǵa kúmándanǵan jandar da bolǵan eken. Biraq ar-namysty tý etken Elbasymyz ben úkimet basyndaǵy el úshin eńbek etken aǵalarymyzdyń aıanbaı eńbek etýi osy nurly kúnderge jetkizdi. Al osy Elbasymyz týraly ne bilemiz? Onyń ómiri týraly qanshalyqty habardarsyz? Endeshe, men búgingi kezdesýimizdi Nursultan Ábishulynyń balalyq shaǵy men jastyq shaǵyna deıingi ómiri jóninde aıtpaqpyn. Sebebi sizder qazir mektep qabyrǵasynda oqyp jatyrsyzdar. Ómirleriń alda. Qandaı maqsat qoıasyz, qandaı jol tańdaısyz? Osynyń bári sizderdi mazalaıtyn suraqtar. Al osyndaı el maqtanyshyna aınalǵan adamnyń ómiri kim kimge de úlgi.

Nursultan Ábishulynyń dúnıege kelýiniń ózi erekshe eken. Kópten baldary bolmaǵan soń áýlıeniń basyna túnep, qudaıdan sábı tilegen eken ata-anasy, sol kúni anasy tús kórip, túsinde teńizdiń túbinen kúmis myltyq taýyp alyp shyǵady eken. Mine, osynyń ózi balanyń bolashaǵy jarqyn ekenin, kóp nársege qol jetkizetinin bildirgen ǵoı. Elbasy dúnıege kelgende qatty jańbyr jaýǵan eken. Muny nur jaýdy dep atyn Nursultan dep qoıǵan eken. Qarańdarshy, biz osyndaı jaǵdaılardy bile bermeımiz. Elbasymyz týraly kórkem fılm túsirilgen eken. Bul «Balalyq shaǵymnyń aspany» — 2011 jylǵy rejıssór Rústem Ábdirashevtiń Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń balalyq jáne jastyq shaǵy jaıynda túsirgen kórkem fılmi. Kópserıaly «Kóshbasshy joly» kınoepopeıasynyń birinshi bólimi. 2011 jyly 7 sáýirde Nursultan Nazarbaev Astana qalasynyń «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda bolyp, fılmniń tusaýkeserin tamashalady. Bala kezinen Sultan degen esimge ıe bolǵan Nursultan Ábishuly ushqysh bolýdy armandaǵan eken. Mektepti bitirgen shaǵynda Kıevtegi azamattyq avıasıa ınstıtýtyna oqýǵa túsýge múmkindik alady. Alaıda, taǵdyr ony múldem basqa arnaǵa burady. Mine birinshi bólimi osy jaıynda eken. Sońynda biz bul fılmdi tamashalaımyz. Al qazir sharamyzdyń negizgi bólimine keleıik. Men sizderge qazir mátin taratamyn. Sol mátindi báriń durystap oqyp, túsinip, osy mátinniń eń negizgi jerlerin basqa topqa túsindirip aıtyp beresizder. Osylaı barlyǵyń elimizdiń tuńǵysh Prezıdentiniń balalyq shaǵy, jasóspirim shaǵy jáne jastyq shaǵy týraly biletin bolasyzdar. ( ár topqa taratylady)
Jasóspirim shaǵy

Nursultan tek óz synybyndaǵy ǵana emes, mekteptegi eń úzdik oqýshynyń biri boldy, sabaqty zor ynta-yqylaspen oqydy. Ol óziniń asa qushtarlyǵyn biletin aǵaıyn-týystary ákep bergen kitaptardyń bárin oqyp shyǵýǵa jan-tánimen kiristi.
Ol, ásirese, ejelgi ańyzdar men babalardyń nanym-senimderi týraly úlkender aıtatyn áńgimelerdi yqylaspen tyńdaıtyn. Qaskeleńdegi Nursultan bitirgen orta mekteptiń oqý isiniń meńgerýshisi Seıithan Isaev jas ulannyń bilimge qushtarlyǵyn jáne aqyldylyǵy men alǵyrlyǵyn birden baıqaıdy. «Ol eń úlgili oqýshy boldy. Sabaqty uıyp tyńdaıdy, oqý baǵdarlamasynan tys suraqtar da qoıady. Muǵalimniń ár sózine mán beredi. Kitaptan bas kótermeıtin, únemi oqyp otyratyn».

Nursultannyń balalyq jáne jastyq shaǵy uzaqqa sozylǵan joq. Mektepti bitirip, 18-ge taıaǵan Nursultan óz qatarlastarynyń arasynda tereń bilimimen, oı-órisiniń keńdigimen erekshe kózge tústi. Tynymsyz eńbek, sportpen júıeli aınalysý ony tyǵynshyqtaı etip, shyńdap shyǵardy. Ol qurby-qurdastaryna qaraǵanda áldeqaıda eresek sıaqty kórinetin. Biraq ony erekshelegen basty nárse – pikir aıtýdaǵy jáne áreket etýdegi derbestik pen jetekshilikke turaqty umtylys edi. Ol qurby-qurdastarymen alǵash tanysqan sátten bastap, til tabysyp kete beretin. Óz ortasynyń uıtqysy jáne qoǵamdyq uıymdastyrýshysy boldy. Ázil-qaljyńǵa beıim boldy, ándi jaqsy aıtatyn, eldiń kóńilinen shyǵyp, óz ortasyn tez úıirip ákete bildi.
Sol kezde onyń taǵy bir qyry ashylyp, pragmatızmge qadam basty. Temirtaýdaǵy metalýrgıa kombınatynyń qurylysyna komsomoldardy jınap jatqanyn bilgen soń, Nursultan metalýrg bolýǵa bel býdy.

Nursultan erterek eńsesin tiktep, óz ahýalyn jaqsartyp, ata-anasyna, týǵan-týystaryna materıaldyq turǵydan kómekteskisi keldi. Óıtkeni, ol otbasyndaǵy úlken ul edi.
Temirtaýǵa kelgen soń, ol bolashaq metalýrg retinde Ýkraınaǵa, Dneprodzerjınsk qalasyndaǵy Dnepr metalýrgıa kombınaty janyndaǵy kásiptik-tehnıkalyq ýchılıshege oqýǵa jiberildi.
Nursultan shynyqqan shymyr jastardan iriktelgen domnashylar tobyna qosyldy. Jas Nazarbaev bulshyq eti men mineziniń myqtylyǵyn sportta, balýandardyń boz kileminde dáleldeı bildi.
1959 jyly Nursultan Nazarbaev Kásipodaqtardyń búkilodaqtyq ortalyq keńesi (VSSPS) uıymdastyrǵan jarysta jeńimpaz atandy. Sóıtip, ol ýchılıshe bitirgende metalýrgtyń qıyn da kúrdeli mamandyǵyn ıgerip qana qoımaı, Ýkraınanyń sport sheberi atandy.
Tabandylyǵy men qaısarlyǵy ózi tańdaǵan mamandyq boıynsha barlyq pándi úzdik ıgerýge jol ashty. Sondaı-aq, jas Nazarbaev oqý bitiretin kezdegi biliktilik emtıhandarynan úzdik baǵa alyp, «domna peshiniń segizinshi razrádty ekinshi gornovoıy» kýáligin ıelendi.

Jastyq shaǵy
Temirtaýǵa oralǵannan keıin Nursultan Nazarbaev ómirbaıanynyń «jalyndy» kezeńi bastaldy. 1960 jyly 3 shildede sol kezde Qazaqstan men Ortalyq Azıadaǵy alǵashqy jáne birden bir domna peshi iske qosyldy. Bul Qazaqstan Magnıtkasy – Qaraǵandy metalýrgıa zaýytynyń ómirge kelgen kúni bolyp sanalady. Qazaqstannyń alǵashqy shoıynyn qorytýǵa tájirıbeli sheberlermen birge jas metalýrg Nazarbaev ta qatysty.
Ol «Qarmette» basqa da tektes mamandyqtardy ıgerip, quıý mashınasynyń shoıynshysy, domna peshiniń gornovoıy, domna sehynyń dıspecheri, gazshysy bolyp jumys istedi. Jumys óte aýyr edi, keıbireýler alapat ystyq pen qıyndyqta shydamaı, esinen tanyp, muryndarynan qan saýlap jatatyn. Kóptegen jastar osyǵan tóze almaı, ketip qaldy. Biraq Nazarbaev olardyń qatarynan emes edi. Ol bárine shydaýǵa ant berdi jáne shydaı bilip, jumysty dóńgelentip áketti. Jıyrma jastaǵy Nursultan óziniń qomaqty jalaqysynyń jartysyn jas balalarynyń muqtajdyǵyna jumsasyn dep, ákesine joldap otyrdy.

Aldyńǵy qatarly jumysshy qazaq, komsomol múshesi retinde Nazarbaev BLKJO sıezeri men jastar festıválderine jıi jiberilip turdy. Ol tanymal bola bastady, óndiris úzdigi Nazarbaevtyń sýreti ortalyq baspasózde de basyldy. Jas metalýrg jumystastary arasynda úlken qurmet pen bedelge ıe boldy. Sondyqtan ol partıaǵa ótkennen keıin seh partorgy bolyp saılandy.
Zaýyttyń joldamasy boıynsha Nazarbaev óz sehyndaǵy birneshe jigitpen birge Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyna tústi. Ol onda Temirtaýda turatyn talapkerlerden jasaqtalǵan LP-62-2 (qara jáne tústi metal quıma óndirisi) tobyna bólindi.

N.Á.Nazarbaev Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtynda 3 jyl oqyp, odan soń Temirtaýda Qaraǵandy metalýrgıa zaýyty janynan qaıta qurylǵan zaýyt-výzǵa aýystyryldy, ony ınjener-metallýrg dıplomymen bitirip shyqty.
Onyń izinshe zaıyby Sara Alpysqyzy Nazarbaeva da 1967 jyly «Qarmet» janyndaǵy zaýyt - výzdy bitirip, ekonomıs dıplomyn aldy.
Nursultan Nazarbaevtyń aldynan jańa múmkindikter ashyldy. Onyń árdaıym birinshi bolýǵa degen umtylysy, ózgelerdi qyzyqtyrýǵa jáne sońyna erte bilýge qabilettiligi baıqalyp, baǵalandy. Ol 1969 jyldan bastap týǵan qalasyndaı bolyp ketken Temirtaýda ózine usynylǵan partıalyq, komsomoldyq jumysqa aýysýǵa kelisim beredi.

Biraz ýaqyt ótken soń ol bul mańyzdy iske qyzý aralasyp ketti. Qalyń kóptiń ortasynda solardyń múddesi jáne arman-tilekterin sezine otyryp tirshilik etý, olardy basqarý men uıymdastyrý Nazarbaevtyń qanynda bar qasıet bolyp shyqty.
Birge jumys istegen jandardyń kóbi keıinnen onyń adamdy jáne oǵan qatysty oqıǵany este saqtaıtyn keremet qabileti, únemi bárin uǵýǵa, túpki mánine jetýge, suhbattasýshysyn muqıat tyńdaýǵa jáne túsinýge tyrysatyny týraly aıtyp júrdi.
Bolashaqty bastap bergen bala shaq

Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń týǵan jeri, kindik qany tamǵan kishi Otany – Almaty irgesindegi Qaskeleń, soǵan jalǵas Shamalǵan aýyly, onyń arjaǵyndaǵy Úshqońyrdyń taýy men jaılaýy. Qazaqstannyń bolashaq Prezıdentiniń balalyq shaǵy osy jerlerde ótken. Sol balalyq shaǵynda-aq boıyndaǵy asyl qasıetterdiń alǵashqy belgileri boı kórsetip, búr jarǵan. Árıne, Nuraǵańnyń perzenttik saǵynyshynyń buljymas Qaǵbasyndaı osynaý týǵan óńirdiń qasıet qaınarlary bólek áńgimeniń ózegi. Al týǵan jer, balalyq shaq, bala kúngi dostar árdaıym Elbasy kóńiliniń tórinde. Týǵan aýylǵa Nursultan Ábishuly múmkindiginshe at izin salyp turady, baldáýren balalyq shaqtaǵy dostardy, birge oqyǵan synyptas jora-joldastardy umytpaıdy, dostyq dánekerin úzbeıdi. El Prezıdentiniń bolashaǵyn bastap bergen bala shaǵy týraly synyptas dostarynyń áńgimesine kóz júgirteıik.

Núsiphan NURMAǴANBETULY, zeınetker, Shamalǵan aýyly:
– Ózim esimdi bilip, kózimdi ashqannan aýylda alǵash tanyǵan balam Nursultan edi. Birinshi klasqa da birge bardyq, birge oqydyq. Osy Shamalǵanda “Kolhoznaıa” dep atalatyn bir kósheniń boıynda turdyq. Ábish aǵanyń úıi, meniń ákemniń Tuzaq, Jumaqan degen baýyrlarynyń úıi – bári qatar ornalasty. Bizdiń úı men ol úıdiń arasynda Ábet degen kisiniń úıi boldy. Qazaqy uǵymǵa salǵanda, bárimiz bir atanyń balasymyz. Sonda da bolsa Ábish aǵa bizdiń shaldy, meniń kishi ákem Jumaqandy sondaı jaqsy kóretin. Ekeýiniń kóńilderi óte jaqsy boldy. Dos. Qurdas. Bir-birin týǵan baýyrdan artyq syılaıtyn. Bir-birin kórmese, “qaıda júr?” dep saǵynyp izdeıtin. Bastary qosylsa, áńgimeni soǵyp tańǵa deıin otyratyn.

Al endi Nursultan sabaǵyn óte jaqsy, kileń bespen oqydy. Óte zeıindi, zerek bala boldy. Muǵalimniń aıtqan bir sózin de qaǵas jibermeı, qaǵyp alyp otyratyn. Bala kezde ne bolmaıdy? Biz júgirip oınap ketemiz. Sultan bolsa, qolynan kitap túspeıdi, oqıtyny – tek kitap. Árqashan salmaqty, baıyptylyǵynan jazbaıdy. Qaq-soqqa kirispeıtin, óte ustamdy bolatyn. Bir ǵajaby, bala da bolsa ózin úlken kisiler qatty syılap turatyn.
Qarasaev Jylqybaı degen bir muǵalim boldy. Ózi soǵysqa baryp kelgen kisi edi. Ol kisi júrgende mektepte ushqan shybynnyń ǵana yzyńy estiletin. Sondaı susty, qatal adam bolatyn. Birde bárimiz shýyldap, oınap, apyr-topyr bolyp synypqa kirdik. Sóıtsek, Nursultan jaıymen ǵana partada otyr. Osyny kórgen Qarasaev álgi jerde: “Myna Nursultannan basqalaryń báriń ógiz aıdaısyńdar. Alysyp-julysyp, túıebas oınap júrgenderiń mynaý!” dep urysty bárimizge. Sol ustazymyz sonda naǵyz áýlıeniń sózin aıtqan eken.

Shara QATÝBAEVA, zeınetker, Shamalǵan aýyly:
Úshqońyrda mektep bolmaǵandyqtan, men besinshi-altynshy synyptardy Shamalǵanda, Ábish aǵalardyń qolynda oqydym. Aǵa-jeńgem óz qyzyndaı mápelep ustady. Áset sheshem meniń 13 jasymda qaıtys bop ketti. Sodan soń Áljan jeńeshem meni baýyryna tartyp, jany ashyp, jaqsy kórip, qamqor bolatyn.

Nursultandy úıde bárimiz Sultan deımiz. Sultan aqyldy, jaqsy bala bolyp ósti. Úı ishine de, áke-sheshesine de jaıly. Ákesiniń bir sózin eki etpeıtin. Sol úıdegi balanyń úlkeni bolǵannan keıin qardy kúreý, otyndy jarý, kóktemde baý-sharbaq otyrǵyzý sıaqty barlyq jumystar Sultannyń moınynda edi. Ol anaý-mynaý dep qıqańdap, keıbir balalarsha jumystan qashpaıtyn, sabaǵyn da úlgerip úzdik oqıtyn. Áke-sheshege jasynan qaıyrymdy, meıirimdi boldy. Artyndaǵy eki ini, bir qaryndasyna da jany ashyǵysh edi. Satybaldy degen inisi erkeleý bolyp ósti.
Ábish aǵamyzdyń ózi momyn bolsa da, sondaı sabyrly, tereńnen oılaıtyn, eńbekqor kisi edi. Eńbekqorlyǵy sol, naýryzdyń sońy, sáýirdiń basynda jedeldetip kartobyn otyrǵyzyp tastaıtyn. Jazdyń ortasynda ony qazyp alyp satyp tastaıdy. Ornyna qaıtadan kartop salyp, kúzde qaıta qazady. Osynyń bárine bel sheship kómektesip, basynda júretin Nursultan.

Mektepte oqýdyń ozaty. Biraq ol “men mynandaımyn” demeıdi. Qarapaıym. Kishipeıil. Jan-jaǵyna meıirimdi bala boldy. Oıǵa alǵanyn istemeı qoımaıtyn qaısar. Bala kúninen batyr edi. Mektepti bitire sap 17 jasynda sonaý Ýkraınaǵa tartyp ketýi – o da batyrlyǵy ǵoı. Betaldy bala bara ma? Keıbireý balasyn jetektese de barmas edi sol jerge. Bul bolsa ózi jaryp shyqty. Áıteýir ákesi malyn satyp, aqshasyn salyp, jolyna kóldeneń turmaı, bara ǵoı dep batasyn berip, tilegin tilep otyratyn. “Áke – balaǵa synshy” degendeı, osy balamnan birdeńe shyǵady dep baıqaıdy ǵoı.
Ábish aǵanyń úıi úlken eki bólme boldy. Sultan ekeýmiz qatar synypta oqydyq, sabaqty bir ústel basynda otyryp daıyndaımyz. Satybaldy inimiz jarmasyp, meniń qasymda otyrady. Óıtkeni, ol da men sıaqty orys synybynda oqydy. Men sabaǵyn qaraýǵa kómek¬tesemin. Ózim matematıkaǵa shorqaqpyn. Maǵan Sultan kómektesedi. Jazyp berip, kóshirip al demeıtin. Esepti qalaı shyǵarýdyń jolyn túsindirip qana aıtatyn. Ózi qazaq synybynyń baǵdarlamasyn mise tutpaıtyn. Orys ádebıetin orys synybynyń oqýlyǵynan oqıtyn. Shyǵarma jazsa baǵdarlama sheńberinde qalmaı, ulǵaıtyńqyrap jazyp otyratyn. Qazaq synybynda oqysa da orys ádebıetin orys synybynyń dárejesinde biletin. Pýshkın, Chernyshevskıı, Nekrasov. Fadeevtiń “Molodaıa gvardıasy”. Basqa da kitaptardy kóp oqıtyn. “Botagóz”, “Abaı joly”, “Robınzon Krýzo”, “Gýllıverdiń saıahaty”. Dáý-dáý kitaptardy kitaphanadan alyp oqıdy. Birneshe kitapty qatar bermese, maǵan alǵyzady. Túnde maıshammen oqıdy. Sosyn Ábish aǵa úıge elden buryn elektr jaryǵyn kirgizdi.

Pikirlesý
Suraq: Balalar, ózderiń Prezıdenttiń ómiri jóninde ne bildińiz? Qanshalyqty áser qaldyrdy? Ózderińniń oǵan uqsaıtyn jerleriń bar ma? Jeke qasıetteriniń ishinde ózińe úlgi alatyny bar ma?
Tuńǵysh Prezıdentiniń bala kezinen kórine bilgen qasıetterin atańdarshy
( taqtaǵa qasıetterin jazady)

Qorytyndy bólim.
«Balalyq shaǵymnyń aspany» atty kórkem fılminen úzindi kórsetiledi. Balalyq kezi, jasóspirim kezi jáne jastyq shaǵy kezindegi fotosýretter kórsetiledi.
Avtor oryndyǵy. Ár oqýshy otyrǵyshqa otyryp, bugingi sharamyzdan qandaı oı túıdi, neni úlgi retinde ómirine alady sol týraly ashyq oıyn aıtady.

Muǵalimniń qorytyndy sózi
Barlyǵy:«Osy táýelsiz elimizdiń namysyn qorǵaıtyn, búginimizdi erteńine jalǵaıtyn, qazaq eliniń erteńi, bolashaǵy úshin jaýap beretin urpaq ekenimizdi sezinemiz»
Án: «Elim meniń» (sózi: N.Nazarbaev, áni: B.Tileýhanov)