InfoHub Logo

Jazýshylar jas kúninde kúndelik tutpaǵandyǵyna ókinedi eken. Óıtkeni oqıǵalardy eske túsirip jazý basqa, sol kezdegi sezim men kúıdi sýrettep óz sózińmen jazǵan qatarlardan eske túsirip jazý múldem basqasha bolady eken.  

Ataqty nemis fızıgi Albert Eınshteın: «Qıal kúshi – barlyq nárseniń negizi. Sizdiń kútip turǵan kórkemdiktiń fragmenti sekildi. Qıal kúshi bilimnen de mańyzdy» dep zerektiktiń shynaıy kórsetkishi bilim emes qıal kúshi ekendigin aıtqan eken. Óıtkeni bilim, óner, tehnologıa salalarynda tirshiligimizdi jeńildetip jatqan kóptegen jańalyqtar qıal kúshi baı bolǵan adamdardyń arqasynda tabylǵan. Sondyqtan balalardyń jetilýi úshin tek bilim júkteı bermeı olardyń ózin tanymdaı alatyn belsendilikterge de baǵyttaýǵa mán berý kerek. Bul turǵyda kúndelik júrgizýdiń mańyzy zor. Óıtkeni kúndelik tutý - qıal kúshin, oı-sanany, tildi jáne este saqtaý qabiletin shyńdaý turǵysynda zerektikti damytatyn eń áserli joldardyń biri. Kúndelik júrgizý - bastan ótkenderdi dápterge jazýmen qatar óz-ózin zertteý, baǵalaý, ótkennen sabaq alý sekildi paıdalary bar. Basqasha aıtqanda tirshiligimizdiń sebebin, qandaı adam ekenimizdi, neni durys istep, neni burys istegenimizdi eske túsiretin estelik dápter. Osy turǵydan kúndelik júrgizý adamnyń ózin jaqsyraq tanýyn qamtamasyz etip, seziný, uǵyný deńgeıin arttyryp, qısyndy sheshim qabyldaýyn jeńildete túsedi.

Kúndelik júrgizetin adamdar basynan ótkergen jaǵdaılar men tájirıbelerin óz sózimen sýrettep, jazý tilimen sıpattaıdy. Adam jazý qabiletin qoldana otyryp zeıininde qalyptastyrǵan derekterdi zertteý, eske túsirý, taldaý, baılanystyrý, tekserý sekildi amaldardy jańadan júıelendiredi. Basqasha aıtqanda jazý - maqsatqa saı sózderdi tańdaý, bulardy oryndy qoldaný, ádemi sóılemder qura alý jáne sóılemderdi ár túrli maqsattarǵa sáıkestendirip qalyptastyrýdy qajet etedi.

Kúndelik júrgizý adamǵa eń tereń oılaryn, sezimderin sóılemmen sıpattaý jáne ony keıinnen qaıta zerttep, taldaý múmkindigin beredi.

Zerektik uǵymyna ǵalymdar ártúrli sıpattama bergen. Zerektik – jalpylama oılaný, aqyldy, sanany qoldaný, taldaý, este saqtaý, qısyn qurý jáne sheshim shyǵarý sekildi qabiletterdiń birtutas ataýy retinde qarastyrýǵa bolady. Amerıkalyq profesor, psıholog Lýıs Terstoýnnyń aıtýynsha zerektik biri ekinshisinen ózgeshe zeıin kúshin talap etetin qabiletterdiń birlestiginen qalyptasady. Zerektikti quraıtyn osy negizgi qabiletter mynalar:

Sózge baılanysty qabileti: Oqyǵanyn túsiný, sóılemderdi retteý, sóz qısyny men sóz qory t.b. qabiletter.

Sóz tapqyrlyq: Belgili merzim ishinde belgili sóz túrinen kóp sóz taba alý.   

Este saqtaý: Túsiniksiz nárselerdi, sandyq, sózdik jáne pishindik  qatarlar men materıaldardy egjeı-tegjeıli túrde este saqtaı alý sekildi faktorlardy qamtıdy.

Qısyndy oılaný: Qısyndy oılaný, pikirleý kúshi.

Uǵyný qabileti: Shytyrman, aralas-quralas nárseniń jaı-japsaryn kóre alý, uqsastyqtar men ózgeshelikterin tez arada jáne durys túrde ajyrata alý.

Meken baılanysy: Bir máseleniń kórinbeıtin jaqtary men ǵaryshtaǵy ártúrli jaǵdaılardy elestete alý, qıaldaı bilý, meken baılanystaryn túsine alý sekildi qabiletter.

Sandyq qabilet: Qarapaıym arıfmetıkalyq esepterdi tez jáne durys esepteı alý.

Terstoýnnyń osy ataǵandarynyń ishinen sandyq qabiletten basqa barlyq qabiletterdiń jetilýine kúndelik júrgizýdiń paıdasy bar ekendigin dóp basyp aıta alamyz. Zerektiktiń eń mańyzdy ereksheligi jetilýge, damýǵa beıim bolýy. Dúnıege kelgen ár balada belgili mólsherde zerektik bolady. Biraq osy zerektik qabiletterdiń shyńdalýy, jetilýi aınalasyndaǵy sharttarǵa, belsendilikterge baılanysty. Balanyń kúndelik júrgizý daǵdysyna ıe bolýy, zerektiginiń jetilýi turǵysynan óte paıdaly bolyp tabylady. Sondyqtan ata-ana retinde osy daǵdyǵa baǵyttaýǵa da nemquraıly qaramaýymyz qajet.

---