InfoHub Logo

Osydan júz jyldaı buryn-aq álem jalǵyz qus joly galaktıkasynan ǵana turady dep esepteletin. Keıin 100 mıllıardttan asa galaktıkalardyń bar ekeni anyqtaldy.

Qus jolynyń ózinde ǵana kún sıaqty 100 mıllardttan astam juldyzdar bar. Iaǵnı kún galaktıkanyń ishinde qalyńdyǵy 1 mm, kóldeneńi 80 m jáne uzyndyǵy 10 km jaǵalaýdaǵy qumnyń jalǵyz bir danasyndaı ǵana. Kózimizge óte úlken bolyp kórinetin jerimiz bolsa kúnnen 1 mln ese kishi.

100 km/saǵ jyldamdyqpen júretin kólikpen kúnge 170 jylda jetýge bolady eken. Al qus jolynyń ishinde kúnge eń jaqyn juzdyz Álfaǵa sol kólikpen 37 400 000 jylda jetýge bolady. Endi qalǵan juldyzdardyń araqashyqtyǵyn oılap kórińiz?

«Qus joly» quramyna Kún júıesi jáne kóptegen juldyzdar enetin alyp aýmaqty spıráldi galaktıkany aıtady. Ol shamamen eki júz mıllıard juldyzdan, sondaı-aq juldyz shoǵyry men tobynan, gaz ben tozań tumandyqtarynan jáne juldyzaralyq keńistikke taralǵan jeke atomdar men túıirshikterden quralǵan.

Qusy joly galaktıkasynyń dıametri 100 myń jaryq jylynan astam, al onyń qalyńdyǵy 1000 jaryq jyly shamasyndaı bolyp keledi. (1 jaryq jyly – 10 trıllıon km) Galaktıkanyń massasy kún massasynan 100 mıllıard ese artyq. Kún júıesi sıaqty myńdaǵan juldyzdar shoǵyrynan turady. Ǵaryshta galaktıkadan mıllıondaǵan jaryq jyldary uzaqtyqta osy sıaqty mıllıondaǵan galaktıkalar bar. Bulardyń barlyǵy birinshi qabat aspanda.

Elementterdegi elektron jáne neıtondar qalaı aınalyp júretin bolsa, barlyq deneler de ǵaryshta solaı aınala qozǵalyp júredi. Mysalyǵa, kún 100 km/s jyldamdyqpen galaktıka sentrin aınala qozǵala otyryp, óz osi boıynsha 240 km/s jyldamdyqpen aınalýda. Budan basqa Vega juldyzyna da 18 km jyldamdyqpen jaqyndaýda. Kún, galaktıkadaǵy barlyq juldyzdar jáne planetalar da osylaı qozǵalys halinde.

---