InfoHub Logo

Kerimsal Jubatqanov, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, Qazaq-Orys halyqaralyq ýnıversıtetiniń dosenti

Qazaq halqy óziniń kóne mádenıetin búgingi kúnge jetkizgen, sonyń ishinde túrki halyqtarynyń negizgi baspanasy – kıiz úıdi saqtap qaldy. Qazaqtar kıiz úıdi qasterlep, qasterlep, qasterlep, qasterlep, qasterlegen, qazir de kıiz úıdi qasterlegen. Kıiz úıdiń mańyzy óte zor.

Kezinde Sh.Ýálıhanov Hİİ-Hİİİ ǵasyrlarda tipti memleket ataýlary – Altyn Orda, Aq Orda, Kók Orda – dál kıiz úımen baılanystyrylǵanyn atap ótken. Kıiz úı – aǵashtan, kıizden, kıizden, quraqtan, teriden tigilgen, metaldan (kúmis) áshekeılermen bezendirilgen jyljymaly qurastyrmaly turǵyn úı.

Álemge áıgili ǵalymdar men ónertanýshylar dala turǵyndarynyń tapqyrlyǵyna baǵa bere otyryp, búkilodaqtyq, halyqaralyq etnografıalyq kórmelerde qazaq halqynyń shyǵarmashylyǵyn joǵary baǵalady.

1861 jyly Almas degen qazaq Parıjde ótken dúnıejúzilik etnografıalyq kórmege kıiz úı ákelip, syılyq alady. 1876 ​​jyly Meıram qajy Janaıdaruly (Kenesary hannyń bas jaýyngeri) kıiz úıdi Peterbýrgke jetkizse, 1890 jyly Ibraıym Ádilov Qazan qalasynda ótken kórmede kıiz úıdi kórsetti.

1872 jyly Bókeı Ordasynyń hany Jáńgir han kıiz úıdi orys patshasy Nıkolaı İ-ge syıǵa tartty, oǵan patsha qatty qýandy (ol týraly Á. Marǵulan jazdy). Jazýshy Shyńǵys Aıtmatov Batys Eýropa murajaılarynyń birinen qazaqtyń kıiz úıin kórgenin jazǵan.

Bizdiń kıiz úıler Gambýrg pen Frankfýrt-na-Maıne (Germanıa) murajaılarynda áli kúnge deıin qoıylyp, eýropalyqtardyń qazaqtardyń mádenıetine degen qyzyǵýshylyǵyn oıatýda. Bir kezderi ataqty handar, bıler, baılar óz ordasynda (úlken kıiz úı) merekeler ótkizgen.

Olardyń ishindegi eń ataqtysy: Kókshetaýdaǵy Aq Orda -Abylaı hannyń ordasy; 24 esikti Shyńǵys tóre ordasy (esikteri ádemi qısyq, jınalmaly tor qabyrǵalardan turdy); Jetisýdaǵy Tezek tóreniń ordasy, Yrǵyzdaǵy Samyratbaıdyń kıiz úıi. Olar týraly ańyzdar bar, mundaı kıiz úıler kóp bolǵan. Qazaqtar ádemi kıiz úı úshin bar baılyǵyn aıamaǵan, óıtkeni ol kıiz úı ıesiniń mádenıeti men baılyǵyn tanytqan.