InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylym jáne bilim mınıstrligi
Mańǵystaý oblysynyń bilim basqarmasy
«Ústirt orta mektebi» MM
Avtory: Elýbaeva Juldyz Abdırovna, 8 «Á» synyby
Joba ataýy:
Maǵjan Jumabaevtyń "Men jastarǵa senemin" óleńiniń tárbıelik máni
Baǵyty: Qazaqstannyń tarıhı eskertkishteri jáne bolashaq damýy bar saıahat marshrýttary
Seksıasy: Qazaq ádebıeti
Jetekshisi: Baımýhanova Tolǵanaı Uzaqbaıqyzy
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi

2014 jyl

Anotasıa
Ǵylymı jobanyń maqsaty: Maǵjannyń jyry arqyly qazaq jastarynyń rýh jigerin, qaırattylyǵyn dáleldeý.
Jastardyń qazirgi zamandaǵy beınesin anyqtap, onyń osy zamandaǵy atqaratyn rólin zertteı otyryp, jastarymyzdyń qazirgi tárbıeliligi joǵary deńgeıde ekenin dáleldeý.
Zertteý jumysynyń mindetteri:
- Maǵjan Jumabaevtyń “Men jastarǵa senemin” óleńiniń tárbıeligin taldaý;
- Jastar týraly Maǵjan men Mirjaqyp óleńderiniń ereksheligi
- Qazirgi jastardyń boıyndaǵy kúsh, jiger qasıetterin sıpattaý.
- Jınalǵan materıaldardy bir júıege keltirý;

Zertteý jumysynyń ózektiligi:
Qazaqtyń asa daryndy aqıyq aqyny Maǵjan Jumabaevtyń ómirden óz ornyn anyq taýyp, artyna óshpes mol mura qaldyrǵanyn anyq bilemiz. Maǵjan barshamyzǵa ultshyl aqyn ekeni aıan. Jastarǵa arnalǵan óleńderi de birshama. Aqynnyń «Men jastarǵa senemin» óleńinde naǵyz qazaq jastarynyń qandaı bolý kerektigin, túr- tulǵasyn aıqyn sýrettegeni baıqalady. Sondyqtan Maǵjannyń «Men jastarǵa senemin» óleńin oqı otyra, jastarymyzdyń basty qasıetterin qazirgi kezimen, sol kezderin ashyǵyraq tanystyrýdy jón kórdim.

Problemasy: Jastardyń boıyndaǵy senimsizdik. Birte-birte adamı qasıetteriniń kórinbeı, sırek kezdese bastaǵandyǵy. Óz eline degen qurmettiń joǵala bastaýy.
Zertteý jumysynyń boljamy: Eger biz Maǵjan Jumabaevtyń “Men jastarǵa senemin ” atty óleńin nasıhattap, jastardyń rýh, jigerin kóterip, ár tilge aýdaryp qazaq ul-qyzdarynyń bolmys bitimin ózge elderge de pash etip, qazaq jastarynyń boıyndaǵy qasıetterin bıik qoıa otyryp, qazaq jastarynyń óz eline degen súıispenshiligine, eliniń úmitin aqtaýǵa jeteleýge jol ashar edik.
Zertteýdiń ádisi-tásilderi: Berilgen materıaldardy jınaqtap, toptap, bir-birimen salystyrý arqyly ózindik oı topshylaý.

İ Kirispe
1.1.Maǵjan - syrshyl, tolǵaǵysh, sýretshi, sóz ustasy.

İİ Negizgi bólim
2.1. Maǵjan Jumabaevtyń “Men jastarǵa senemin” óleńiniń tárbıelik mánin taldaý
2.2. Jastar týraly Maǵjan men Mirjaqyp óleńderiniń ereksheligi
2.3. Qazirgi jastardyń boıyndaǵy kúsh-jiger qasıetterin sıpattaý, taldaý.

İİİ Qorytyndy bólim
3.1. Maǵjan poezıasy - qazaq ultynyń murasy.

İ Kirispe
Maǵjan Jumabaev qazaqtyń asa daryndy aqıyq aqyny.Maǵjan Jumabaev poezıa álemindegi qaıtalanbas jaryq juldyz,qaıtalanbas qubylys.Onyń qýatty boıǵa jiger,júrekke ot beretin rýhty úni,izdenisteri men jańashyldyǵy qazaq ádebıetin 20-shy ǵasyrdyń basynda-aq Eýropa, orys ádebıetiniń bıik deńgeıine kóteredi;» Óleńdi mýzykaǵa aınaldyrǵan,dybystan sýret turǵyzǵan, jańa ólsheýlep shyǵarǵan Maǵjannyń osyndaı qasıetterin, ishki shyǵarmashylyq qudiretin birden baıqaımyz.

Tasqyny qatty,tegeýrini berik ulttyq sezim seli shıratyla shıryǵyp baryp, ekpinin baspaǵan kúıi túrkishildik arnasyna quıyldy.Halyq óleńderiniń mazmunynmen birge onyń yrǵaq úılesimin, ishki rýhyn, áýezdilik ásemdigin janymen qabyldaǵan aqyn keıde án kúı ǵana túsindirip alatyn sezimderdi sózben jetkizedi. Maǵjannyń aqyndyq ereksheligi de, bálkim osy bolar.
Qalaı degende de, Maǵjan ózine deıingige de,keıingige de uqsamaıdn,ózindik qoltańbasy bar aqyn.Ol ómirdegi birtutas qubylys,kórinis retinde,al adamdy sol uly tabıǵattyń,jaratylystyń bir týyndysy,bólshegi retinde qabyldaıdy.Qubylystyń mánin keń kólemde,jalpyǵa birdeı qalypta tanı bilý úshin ol, aldymen, ne nárseniń bolsa da mán mazmunyn baǵdarlap,ishki astaryna úńildi. Maǵjandy qaı tustan alsaq ta, ol naǵyz-syrshyl, tolǵaǵysh, sýretshi, sóz ustasy!

İİ Negizgi bólim
2.1.Maǵjan Jumabaetyń «Men jastarǵa senemin »óleńiniń tárbıelik mánin taldaý.
Aqyn ózin nemese óziniń lırıkalyq keıipkerin ǵana emes,aınalasyndaǵy jastardy da «arystandaı aıbatty,jolbarystaı qaıratty» qalypta kórgisi keledi. Halqynyń bolashaǵy úshin kúresetin negizgi kúsh-jastar. Olaı bolsa,ómir boıy «alash» uranyn kóterip ketken Maǵjan úshin jastardyń tárbıesiniń, qaırattylyǵynyń orny bólek. Óz óleńinde ol jastarǵa úlken úmitpen qaraıdy. Jastardyń boıynan qyrannyń qanatyndaı kúshtilikti,taza júrek pen er minezdi,týǵan jerge degen sheksiz mahabbatty kóredi. Soǵan maqtanady. Shabyttana jyrlaıdy. «Men jastarǵa senemin» dep asqaqtaı sóıleıdi.
Biraq biz jastar osy aqyn oıyn aqtap júrmiz ba?- degen suraq kókeıde turady. Óleńdegi qaırattylyq, rýh-jiger, tabandylyq, ádilettilik, bári-bári tárbıeden bastaý alady. Tárbıelilikti kórsetedi. Árıne, ondaı tárbıeni biz basty ata-anadan,ortamyzdan jáne osy óleńnen alamyz.
Kózderinde ot oınar,
Sózderinde jalyn bar,
Jannan qymbat olarǵa ar,
Men jastarǵa senmin!-dep jastardy namystylyqqa, qyzdarymyzdy ataq-abyroılaryna daq túsirmeýge shaqyrady. Jastardy aqıqattyń aýylynan alshaqtatpaı, ar namysyn birinshi orynǵa qoıýǵa úndeıdi. Namys-adam tulǵasynyń kúzetshisi. Maǵjan da ádiletsizdikke qarsy shyǵyp, ar-namysyn alǵa qoıyp ómirden ozbady ma...Sondyqtan osyndaı Maǵjan salyp ketken óleń jolyna jastardy baǵyttaý úshin tárbıe kerek. Sonda ǵana senim aqtalyp, bilim parasatyna saı, jastarymyzǵa eldiń ary men namysyn taptatpaýǵa,bolashaqtyń tizginiń jastarga senip
Alash atyn aspanǵa
Shyǵarar olar bir tańda
Men jastarǵa senemin- dep Maǵjannyń óleńin ómirlik uran qylyp, boıymyzǵa sińirer edik..

2.2.Jastar týraly Maǵjan men Mirjaqyp óleńinderiniń ereksheligi
Sábıt Muqanovtyń «... Maǵjannyń aqyndyǵyn qozǵaýǵa ekinshi sebep Mirjaqyp bolýy kerek» degen negizsiz emes. Sebebi Maǵjan men Mirjaqyptyń da oıy bir jerden shyǵady. Máselen, Maǵjan óz óleńnin de jastarǵa úmit artyp, jastardyń bolmysyn sıpattasa, Mirjaqyp «Jastarǵa» óleńnin de jastardy oıanýǵa, halyqqa qamqorshy basshy bolýǵa shaqyrady. Mirjaqyptyń
Naızamenen túrtse de,
Jatyrsyń, qazaq ,oıanbaı.
Munsha qalyń uıqyny
Berdiń bizge, oı, Alla-aı!-dep jastardy sol kezde oıanýǵa úgittep, bilimdilikke shaqyryp, senimsiz keıip tanytsa, Maǵjannyń oıy jastardyń beınesin
Jas qyrandar-balapan,
Jaıyp qanat umtylǵan.
Kózdegeni kók aspan.
Men jastarǵa senemin-dep sıpattap, boılaryn endi-endi tiktep, boıyna qýat jınap qoly jetpes aspanǵa umtylǵanyń, senimdiligin kórsetedi.Aqyn oıy eki tarapta tursada, bir-biriniń oıy bir jerden shyǵyp qalatyn óleń joldary bar. Sózim dáleldi bolý úshin Maǵjan Jumabaevtyń «Qasıetti tilekter-Men jastarǵa senemin!» degen óleń jolynnan úzindi jastarǵa senip úmit artatynyn aıqyn kórsetip tur. Al, Mirjaqyp Dýlatuly óleńinde de
Etemin úmit jastardan,
Jańa gúl baqsha ashqandaı-dep jastarǵa úmit artý,eki aqynnyń da oıyn bir jerden shyǵaryp tur.
Mirjaqyptyń Jastarǵa óleńininen taǵy bir úzindi
Halyqqa,jastar,basshy bol!
Qarańǵyda jetektep.
Tereń sýdan óter me,
Myń qoıdy serke bastamaı-degeni jastardy ádil basshy bolýǵa, eldiń basyna kún týǵanda alyp jyǵarardaı jastardy, izdeıdi, kútedi, óz zamanynda bolmaǵan talpynysty keıingi jastar,bizderden kútedi. Endi Maǵjan óleńnin alsaq
Qajý bar ma tulparǵa,
Talý bar ma suńqarǵa,
Iman kúshti olarda,
Men jastarǵa senemin-dep Mirjaqyp oıyndaı basshylyqqa kerek minezdi, ımandylyqty alǵa qoıǵan. Maǵjan da, Mirjaqyp ta aıtqan jalyndap turǵan jastar joq emes, bar «áttegeni-aıy» jastarymyz da senimsizdik basym. Sol turǵyda jastardy jigerlendirýimiz qajet.

2.3. Qazirgi jastardyń boıyndaǵy kúsh, jiger qasıetterin
sıpattaý,taldaý.

Jastar jalyn júrekti, órshil namysty ,
bıik rýhty bolsa, ol eldiń eńsesi bıik bolady
-dep kemeńger basshymyz N.Á.Nazarbaev aıtqandaı búgingi jastar burynǵylarmen salystyrǵanda ózgesheleý. Olardyń oı-órisi, talpynysy, saýyq-saıran qurýy, bylaı aıtqanda adamı qundylyqtary bólekteý. Biraq jastar jalpy adamzattyń máńgilik rýhanı – adamgershilik qundylyqtarynda bar ekenin esten shyǵarmaýlary qajet. Onsyz jastar tolyqqandy qalyptasa almaıdy. Jastardyń sanasymen tulǵasynyń qalyptasýyna áser etetin jaǵdaıattar mol. Aıtalyq ol ata-anasy, ómir súrip otyrǵan ortasy.....

Jastardyń tulǵalyq sıpaty jas kezinen bastap qalyptasady. Mysaly, jas sábı tabıǵatynan taza pák, bul jastardyń ádi ómirden áli eshteńe kórmegen, kóńilge túımegen shaǵy. Mine dál osy kezde ata-anasynyń tárbıesin, bilim berý mekemelerindegi muǵalimderdiń balabaqshadan bastap birte-birte rýhanı adamgershilik qundylyqtardy Otanyna degen súıispenshilikti namystylyq pen qaırattylyqty boıyna jınatý- mańyzdy is. Jastar boıyndaǵy qaırat, jiger senimdilik Maǵjan óleńinde aıtylǵandaı,
«Jumsaq minez jibekter.
Sútteı taza júrekter.
Qasıetti tilekter-
Men jastarǵa senemin!»- degendeı jastar boıynda qasıetter áli de saqtalǵanyna senimdimin.

İİİ qorytyndy
Maǵjan poezıasy - qazaq ultynyń murasy.
Qazaq poezıa áleminde aıyryqsha iz qaldyrǵan, ózindik úlken óner, ushqyr qıalǵa toly óleń dúnıesin keıingi urpaqqa amanat etip qaldyrǵan aqyn -Maǵjan Jumabaev.
XX ǵasyrdyń bas kezindegi shytyrman okıǵalardyń bárine Maǵjan Jumabaev kýá boldy. Olardyń bárine oı eleginen, óleń órneginen ótkizip otyrdy. Qaı kezde bolsa da aqyn úlken oı, oılaný, tolǵaný ústinde júrdi.

Maǵjan úshin eń negizgi másele-qazaq eli jeriniń taǵdyry aqyn túsiniginde báz-baıaǵy júdeý qalpynda. Qazan tóńkerisiniń dańǵaza urany men jalǵan nasıhatyna aqyn ılanbady.Sondyqtan da aqyn endigi úmiti men armanyn jastarǵa artady
Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty,
Qyrandaı kúshti qanatty,
Men jastarǵa senemin!- dep bastalatyn óleńinde aqyn, óziniń erteńinen úmit úzbeıtindigin, búgingi ketken eseni, utylysty erteń-aq «kózderinde ot oınaǵan,ar-namysty jandarynan da qymbat kóretin» jastar qaıratylyǵyna kámil senedi. Jastardan kútken úmiti aqtalyp kele jatyr degen oıdamyz.
Búgingi urpaq úshin Maǵjan, jastarǵa artar úmiti máńgilik qazaq eliniń órkendeýi, jastardyń qolynda degen.
Otansúıgishtik rýhty Maǵjan aǵamyzdyń poezıasy árdaıym sónbes...

Paıdalanǵan ádebıetter tizimi
1. «Ańyz adam» № 1 sany 2012j
2. Qazaq ádebıeti 8-synyp. «Mektep» baspasy. 2012j
3. Maǵjan Jumabaev «Súı jan sáýlem» Atamura
4. Egemen Qazaqstan №43 2014j
5. Prezıdent jáne Halyq №50 2013j

---