InfoHub Logo

№16 kolej MKQK
Sapa menedjmenti júıesi
Oryndaǵan: A-41 top stýdenti Ushqyn Nurbek Qaıratbekuly
Jetekshisi: Ibraemov Amanolla Meıramhanovıch

Mashına jasaý kesheniniń qurylymy óte kúrdeli. Onyń quramyna úsh topqa biriktirilgen 30-ǵa jýyq salalar kiredi:
1) mashına jasaý (mashınalar men qural-jabdyqtar shyǵarý);
2) metal óńdeý (metal konstrýksıalaryn daıarlaý, mashınalar men qural-jabdyqtardy jóndeý);
3) «kishi metalýrgıa» (mashına jasaý zaýyttarynda metal balqytý).

Jalpy ónim shyǵarýdaǵy mashına jasaý kesheniniń úles salmaǵy. Mashına jasaý kesheni - sharýashylyqtyń ár túrli salalaryna quraljabdyq, eldiń qorǵanys jaǵdaıy úshin qarý-jaraq, halyqqa qajetti taýarlar (mysaly, avtokólikter teledıdarlar, kir jýatyn mashınalar) shyǵarýmen aıqyndalady. Eńbek ónimdiligi men barlyq ekonomıkanyń ǵylymı-tehnıkalyq jaǵynan alǵa basýy, eldiń qaýipsizdigi onyń damý deńgeıimen tygyz baılanysty. Mashına jasaý kesheni basqa da salaaralyq keshendermen tyǵyz óndiristik baılanysta bolady. Ol jylý elektr kesheni (JEK) ónimderinsiz jumys isteýi múmkin emes, sondaı-aq JEK mashına jasaýdan energetıkalyq, taý-ken óndirisi mashınalaryn jáne basqa da qural-jabdyqtar, ár túrli mashınalar alady. Mashına jasaý kesheni metalýrgıa balqytqan metaldy paıdalanyp, oǵan tehnıka, shıkizat (mysaly, metal synyǵy) jetkizedi. Mashına jasaý úshin kóp mólsherde hımıalyq taýarlar (plasmassa, sıntetıkalyq talshyq pen kaýchýk, boıaý) jumsalady. Olardy óndirý, kerisinshe, mashına jasaý ónerkásibinsiz múmkin emes. Mashına jasaý kesheni men agroónerkásiptik jáne kólik keshenderiniń arasynda qandaı baılanystar bar?

Ornalasý faktorlary men geografıasy
Mashına jasaý zaýyttary ár túrli faktorlardyń áserimen ornalasady. Mamandaný men kooperatıvtendirýdiń damýynyń nátıjesinde kóliktik faktordyń róli artady. Ol ásirese ónimderi barlyq jerlerde qajet bolatyndar úshin (mysaly, avtomobılder men metal kesetin stanoktar shyǵaratyn) mańyzy zor. Temir joldyń bolýy Almatyda metal qural-jabdyqtary men metal kesetin stanoktar shyǵaratyn, al Shymkentte - alyp pres-avtomattar shyǵaratyn zaýyttardy ornalastyrýǵa múmkindik berdi. Daıyn ónimderdi tasymaldaýǵa ketetin shyǵyn (qural-jabdyq, traktor) olardy shyǵaratyn metaldy tasymaldaý shyǵynynan joǵary. Sondyqtan aýyr, tasymaldaýǵa qolaısyz mashınalardy tikeleı paıdalanatyn jerlerde shyǵarýǵa tyrysady. Endeshe, myndaı faktor - tutyný faktory dep atalady. Mysaly, munaı mashınalaryn jasaý zaýyty munaı óndiriletin jerde (Atyraýda) ornalasqan. Shahtalyq ken óndirý qural-jabdyqtaryn kómir óndiretin jerde (Qaraǵandyda), al metalýrgıalyq qural-jabdyq pen mashınalardy metal qorytý ortalyqtarynda (Óskemen) ornalastyrady. Traktor jáne aýyl sharýashylyq mashınalary zaýyttary eginshilik (Pavlodar, Astana, Qyzylorda) pen mal sharýashylyǵy damyǵan aýdandarda ornalastyrylady. Túrli kólikterdi shyǵarý úshin ónim birligine kóp eńbek shyǵyny qajet bolady. Bular - eńbekti kóp qajet etetin salalar. Eńbekti kóp qajet etetin mashına jasaý zaýyttaryn ornalastyrǵan kezde, eńbek qorlarymen qamtamasyz etilý, ıaǵnı eńbek faktory esepke alynady. Mysaly, áıelderdi jumyspen qamtamasyz etý maqsatynda metalýrgter qalasy - Óskemende kondensator men aspap shyǵaratyn zaýyttardy ornalastyrǵan. Keıbir mashına jasaý salalary, mysaly, aspap jasaý, radıoelektronıka, esepteý tehnıkalary ónerkásibi eńbekti kep qajet etýimen birge kúrdeli tehnologıasymen de erekshelenedi. Olarǵa ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen, ýnıversıtetterimen birigip jumys isteý qajet. Bul salalar óri eńbekti, ári ǵylymdy kóp qajet etetin salalar bolyp tabylady. Olar iri qalalardaǵy ǵylymı ortalyqtarǵa jaqyn ornalasady. Osy faktorlardy esepke ala otyryp, teledıdarlar qurastyrýǵa, kompúterler men basqa da kúrdeli tehnıkalardy shyǵarýǵa («Alataý Sıtı») arnalǵan tehnopark Almaty men Almaty oblysynda uıymdastyrylǵan. Metaldy kóp qajet etetin ónimder (iri kólemdi) shyǵaratyn zaýyttar metalýrgıa zaýyttaryna taıaý, ıaǵnı shıkizat faktoryn esepke ala otyryp ornalastyrylady. Qazaqstandaǵy mashına jasaý ónimderin óndirý geografıasyna shoǵyrlanýdyń joǵary deńgeıi tán bolyp keledi. Olardyń 1/2 bóligi Almaty, Pavlodar jáne Aqmolaoblystarynda shoǵyrlanǵan.

 Paıdalanǵan ádebıetter:
-  Qazaqstannyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik geografıasy: Jalpy bilim beretin mekteptiń 9-synybyna arnalǵan oqýlyq /V. Ýsıkov, T. Kazanovskaıa, A. sıkova, G. Zóbenova. 2-basylymy, óńdelgen. - Almaty: Atamura, 2009. ISBN 9965-34-934-7
- https://kk.wikipedia.org/wiki/Mashına_jasaý_kesheni

---