InfoHub Logo

Maılyqoja Sultanqojauly (1835-1898) — qazaqtyń halyq aqyny (sýyryp salma aqyn). Qazirgi Ońtústik Qazaqstan oblysy Otyrar aýdanynyń Qojatoǵaı aýylynda dúnıege kelgen.

Aýyl mollasynan saýat ashyp, eskishe hat tanyǵan. 14 jasynda ákesinen aıyrylǵan aqyn taǵdyr taýqymetin kóp kórip, terme-tolǵaýlar shyǵaryp aıtys ónerine bet burady. Uldary Asan, Jolbarys, Isabek áke jolyn qýǵan sóz sheberi apaıtós aqyndar bolyp ómirden ótken.
Maılyqoja Sultanqojauly XIX ǵasyrda ómir súrgen aqyn-jyraýlardyń ishinde ózindik orny erekshe, artyna mol mura qaldyryp, halyqtyń yqylasyna bólengen aqyn. Ataqty Jambyl aqynnyń ózi onyń aqyndyǵyna, ǵıbraty mol óleń-termelerine «Maılyqoja, Súıinbaı, pirim edi sıynǵan» dep baǵasyn da berip ketken.

Maılyqoja Sultanqojauly óleńderin aýyzsha shyǵarǵan, ózi jazyp qaldyrǵan muralary da kezdesedi. Maılyqojanyń ádebı murasyn janry men mazmunyna qaraı birneshe taqyryptarǵa bólýge bolady: ǵıbrat, naqyldar («Er kógerer duǵamen», «Joldas bolsań jaqsymen», «Jaqsy adam qartaısa»), arnaý óleńder («Ahmet tórege», «Turlybekke», taǵy basqalar), dastan-mysaldar («Qasqyr», «Totynama», «Ańqaý men qý», «Shora batyr», «Úsh jigit»), aıtystar.

Maılyqoja aqynnyń Súıinbaı, Mádelqoja Júsipqojauly, Kúderiqoja, Qulynshaq, Aıman-Gúlhanym, Ulbıke, qyrǵyz aqyny Janystarmen sóz saıystyrýy aqyn atamyzdyń tereń oıly shyndyqty tý etken bilimdi shaıyr ekenine kóz jetkizemiz. Mysaly, zamandasy Qulynshaq aqynnyń:

«Maıly, Maıly degenmen maı bolmadyń,
Jurttan alyp jegenmen baı bolmadyń» — degenine lezde sóz taýyp:
Sen Qulynshaq bolǵaly talaı boldy.
Ne qulyn, ne jabaǵy taı bolmadyń.

Nemese Gúlhanym arýdyń:

Kedeısiń qyzdy jylqysy kóp baı alady-degen áziline:
Bıbimiz tegin qyzdy kúndemeıdi,
Aldyń dep muny qaıdan úndemeıdi.
Batyr bir oq, baı bir jurt bári beker,
Dúnıeniń baılyǵy tilde deıdi, — dep ornyqty, oıly jaýap berdi.

Qyrǵyzdyń Asyl degen baıynyń toıynda qazaq aqyndary bet qaratpaǵan Janysty tarıh jolymen jipsiz baılap:

Moldalar kitap oqyp mán aıtady.
Bilmese beker sózdi nege aıtady.

«Qys-asyl ámbıeniń» kitabynda Qyrǵyzdyń ata tegin ıt dep aıtady — dep ıtteı qapqan Janyc aqyndy Jolbarystaı talaýy Maılynyń myqtylyǵy Buhara — Samarqanda bilim alǵandyǵynyń septigi.

Birde Qasymbek bolystyń báıbishesi aqynnyń tartpa jeldigin qoıyp «Úsh kún kúttik bizdi bir maqtamadyń tartpa jeldigińmen quryp ketkir

Maılyqoja» degenine sóz súleıi:
Qazaqtyń oza shapqan maılysy edim,
Bul óleńim bolmasa qaı kisi edim,
Bes-alty aýyz óleńdi aıtyp berip,
Kóńilin qosh qylaıyn báıbisheniń
Joǵalmasa qurysyn tartpa jeldik
Buryn qaı er-toqymy saı kisi edim, — dep eldi rıza etipti.

Maılyqoja aqynnyń bir top óleńderi Ia.Lútıshtiń qurastyrýymen 1883 jyly Tashkentte basylyp shyqqan «Qyrǵyz hrestomatıasy» kitabyna engen. Maılyqoja Sultanqojauly aýyz ádebıetin jaqsy bilgen, fólklorshy Á.Dıvaev mol derekterdi Maılyqojadan alǵan. Kóptegen óleńderi «Úsh ǵasyr jyrlaıdy» (1964), «Bes ǵasyr jyrlaıdy» (1964), «Aı, zaman-aı, zaman-aı» (1991) kitaptarynda jáne «Naqyl» (1972) atty jeke jınaǵynda jarıalanǵan. «Aıtys» jınaǵyna (2 tom, 1988) aqynnyń birqatar aıtystary engen.

Shymkent qalasynda Maılyqoja Sultanqojaulyna eskertkish músin ornatylyp, bir kóshege esimi berilgen. 2009 jyly Túrkistan qalasyndaǵy Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıversıtetiniń mádenıet ortalyǵynda aqyn Maılyqoja Sultanqojaulynyń 175-jyldyq mereıtoıyna arnalǵan «Qazaq ádebıetindegi kitabı aqyndar dástúri» taqyrybynda ǵylymı-teorıalyq konferensıa bolyp ótti.

Oqýǵa keńes beremiz:

Maılyqoja Sultanqojaulynyń óleńderi

Maılyqoja Sultanqojaulynyń naqyl sózderi

---