InfoHub Logo

Qazaq tili – ǵajap til.

Onyń bolashaǵy da ǵajap.

N.Á.Nazarbaev

 Til qaı elde, qaı ultta bolsyn - qasterli, qasıetti, qudiretti uǵym. Til árbir adamǵa ana sútimen beriledi. Ana sútimen boıǵa sińgen qasıetter týǵan tildiń arqasynda damıdy. Týǵan tilge degen qurmet pen súıispenshilik bala kezden bastalýy kerek. Aınalada adamdarǵa, ózińniń ósken ortańa, Otanǵa degen erekshe sezim men kózqaras ta týǵan tilińdi bilýden bastalady.Til – halyqtyń rýhanı, mádenı  sapalyq, baılyǵynyń damýynyń quraly.

Ana tildiń qasıeti, sapasy týraly qansha aıtsaq ta taýsylmaıdy. Adamnyń qolyndaǵy barlyq asyl zattary tozady, joǵalady, al til – tozbaıtyn eń qymbat muralardyń biri. Qazaqtyń birtýar aqyny M.Jumabaev: «Ultqa tilinen qymbat nárse bolmaq emes, bir ulttyń tilinde sol ulttyń syry, tarıhy, turmys tirshiligi, minezi aıqyn kórinip turady» - degen. Til baılyǵy - árbir ulttyń maqtanyshy. Búkil álemge belgili Shekspır shyǵarmashylyq ómirinde on úsh myń sóz qoldanǵan bolsa, al ózimizdiń qazaq halqynyń jazýshysy uly Muhtar Áýezov bir ǵana «Abaı joly» romanynda on alty myń sózdi kerek etken. Mine, osydan qazaq tiliniń qasıetti de qasterli, asyl til ekenin uǵamyz. Uly aqyn Muqaǵalı Maqataev: «Al ekinshi baqytym – tilim meniń, Tas júrekti tilimmen tilimdedim. Keı-keıde dúnıeden túńilsem de, Qasıetti tilimnen túńilmedim,»-dep jyrlasa, Maǵjan Jumabaev: «Erlik, eldik, birlik, qaırat, baq, ardyń, Jaýyz taǵdyr joıdy bárin ne bardyń. Altyn kúnnen baǵasyz bir belgi bop, Nurly juldyz, babam tili sen qaldyń», - dep tolǵanady. Osy eki aqyn da sol kezderi tek tilderine ǵana úmit artqan edi. Sol úmittiń ar jaǵynda bizge degen senim de jatyr.

 Amal ne, týǵan tilimizdi shubarlap, aralas sóıleıtinderdi jıi kezdestiremiz. Basqa halyqty aıtpaǵanda, óz ishimizdegi shala qazaqtardy taza qazaq qylatyn kez boldy. Búginde  keıbireýlerdiń qazaq tilin bilmeýi, bilse de sóılemeýi qazaq tilin jaqsartyp, bıik belesterge kótermeýimizdiń qaterli derti bolyp tabylady.Týǵan tilden bezingen azamattardy kórgende Paýstovskııdiń «Týǵan tiline jany ashymaǵan adam jándik», - dep ashyna aıtqany oıǵa oralady. Eliniń bolashaǵyn oılaǵan ár azamat ana tiliniń bolashaǵyna qolynan kelgen kómegin aıamaýy tıis. Ókinishke qaraı, sońǵy kezde kóptegen qazaq jastary óz ana tilin burmalap sóıleýdi ádetke aınaldyrǵan. Ata-anany qadirleý qalaı kerek bolsa, óz ana tilimizdi qadirleýdi, qasterleýdi, aıalaýdy qolǵa alaıyq. Tól tilinde sóıleýden bezý – ana sútin berip ósirgen anańdy umytýmen birdeı. Ár azamat óziniń ana tilin kóziniń qarashyǵyndaı saqtap, ana tiliniń orynsyz shubarlanýyna qarsy turýǵa tıisti.

Bizdiń ultta da til ózekti másele bolyp otyr. Solardyń biri ana tilimizdiń aýdarma tili bolyp otyrǵandyǵy meni qatty alańdatady. Qazaq tiliniń janashyry bolǵan satırık aqyn Sh. Smahanulynyń bir shýmaq óleńinde osyndaı jaǵdaıdy sıpattaıdy: Qazirginiń balasy, Kóp bilem dep kókıdi. Ákesiniń jazǵanyn, Aýdarmadan oqıdy. Qazirgi shyndyq – osy.

Qoryta aıtqanda, tilin joǵaltqan halyqtyń jeke memleket bolyp basqa eldermen terezesi teń dárejede tura almaıtyndyǵy tarıhtan belgili. Sondyqtan san ǵasyrlar boıy arman bolǵan táýelsizdigimizge qol jetkizip, egemen el bolyp jatqan syndarly kezeńde memleketimizdiń nyshany ana tilimizdi búkil tirshiligimizdiń túpqazyǵyna aınaldyrý – árbir ultjandy azamattyń basty mindeti. Ata-babamyzdan qalǵan asyl qazyna tilimizdi saqtaýdyń tıimdi joly  otbasynda ana tilinde sóılep, aınaladaǵy dúnıe týraly sol tilde aıtyp, sol tilde qýanysh-renishińdi bólisip, ózińdi, ózgeni jubatý bolyp tabylady. Bul - ana tiliniń qadir-qasıetin arttyra túseri daýsyz.

«Memlekettik til salasynda jetken  jetistikterimizge toqtala kelip, endi eshkim ózgerte almaıtyn bir aqıqat bar! Ana tilimiz Máńgilik Elimizben birge Máńgilik til boldy. Ony daýdyń taqyryby emes, ulttyń uıytqysy ete bilgenimiz jón»- dep aıtqandaı mende osylaı dep oı túıdim. Olaı bolsa, ana tilimizdi máńgilik til etip, sapasyn kóterý óz qolymyzda. Alǵa qoıǵan uly maqsattary bar, erteńine senimmen qaraıtyn, jastary alǵyr, jańalyqqa jany qushtar, rýhy bıik el ǵana máńgilik el bolyp ǵasyrlar boıy jasaıdy. Endeshe Elbasy salǵan sara joldan taımaıyq, eldigimiz ben týǵan tilimiz máńgilik jasaı bersin!

Hromtaý aýdany Bógetsaı mektep – gımnazıasynyń
11-synyp oqýshysy Nuralına Ásemgúl Abatqyzy
Jetekshisi qazaq tili men ádebıeti: Baıbaktına Nazgýl Ýsenovna

---