InfoHub Logo

Tárbıe saǵaty «Myń bir maqal, júz bir jumbaq»
Maqsaty: maqal – mátel, jumbaqtar aıtý arqyly oqýshylardy kórkem, utymdy sóıleýge, qıynnan qıystyra bilýge úıretý.
Tárbıelik máni: adamgershilikke, adaldyqqa tárbıeleý. Ata – babalarymyzdyń ósıetin qadyr tutýǵa, maqal - mátel, jumbaq, sheshendik óner arqyly óz eliniń tarıhı shejiresin bilýge, ádet – ǵuryp, salt - dástúrdi syılaýǵa baýlý.
Damytýshylyq: Sózdik qoryn damytý, óz oılaryn keń, mazmundy jetkize bilýge úıretý.
Qurmetti ustazdar, oqýshylar, «1001 maqal, 101 jumbaq» atty tanymdyq oıynǵa jınalyp otyrsyzdar. Maqal – mátel, jumbaq, sheshendik óner ata – babamyzdan qalǵan óshpes mura. Kólemi jaǵynan shaǵyn bolǵanymen, mazmuny tereń, quny artyp, qymbat qazynaǵa aınalyp keledi. Maqal – mátel, sheshendik sózderdiń tárbıelik máni zor, rýhanı baılyq. Al, jumbaqtar oılaý qabiletin shyndaıdy.
«Talaptaryna nur jaýsyn» dep oqýshylarǵa sóz bereıik.

Dıma: Saýyq keshke kelińder,
Sózden marjan tereıik,
Myna bir ánge erińder,
Maqal aıtyp kóreıik.

Anna: Aıtqan ata - babam da
Arpa bıdaı as eken,
As bolmaıtyn adamǵa,
Altyn kúmis tas eken.

Aıdar: Súısindirer qaýymdy,
Óleńshiniń sózi altyn,
Ónerli kisi qadirli,
Ónerliniń qoly altyn.

Karına: Qaıtip kirer esikti,
Qatty jappa tegindi,
Eki eli qaqpaq desipti,
Eli tolmas eringe.
Alekseı: Alǵys sóz kóp halyqta,
İle júrer qulaqqa,
İzdengen jeter muratqa,
İzdenýden jalyqpa.
Oıyndy bastamas buryn, «Shashý» ánin qabyl alyńyzdar.
«1001 maqal, 101 jumbaq» oıymyzdy bastaımyz. Oıynnyń shartymen tańystyryp keteıin. Ortaǵa úsh maqalshy shyǵyp, úıden daıyndaǵan maqaldardy aıtady.

1 týr. 1 - aınalym.
Júrgizýshiniń maqalyn jalǵastyrady. Eń az upaı alǵandary oıynnan shyǵady.

1. Oqý bilim bulaǵy..... (bilim ómir shyraǵy)
2. Jańbyr bir jaýsa,.... (terek eki jaýady)
3. Ónerliniń qoly altyn,.... (óleńshiniń sózi altyn)
4. Eńbek etsen erinbeı,... (toıady qarnyń tilenbeı)
5. Otan - qýat... (Otbasy - shýaq)
6. Ulany bar eldiń... (urany bar)
7. Bolat qaınaýda shynyǵady... (batyr maıdanda shynyǵady)
8. Bilgen kisi taýyp aıtady,... (bilmegen kisi qaýyp aıtady)
9. Myń malyn bolǵansha,... (bir balan ǵalym bolsyn)

2 - aınalym.
Eki maqalshy qalady. Biriniń maqalyndaǵy sózge ekinshisi maqal aıtady. Mysaly: Otan otbasynan bastalady. Osyndaǵy Otan, ot, bas degen sózderdi qatystyryp, maqal aıtady. Mysaly, Otan ottanda ystyq. Eki maqalshy tórt – tórtten aıtady. Ekinshi aınalymnan keıin qatesiz aıtqan maqalshy jeńimpaz bolady.

Kórermender kórimdigi. Kórermenderge maqaldyń bir jolyn aıtady, olar ekinshi jolyn tabady, kóp tapqany jeńimpaz atanyp, syılyqtar alady.
1. Er jigit el úshin týady... (el úshin óledi)
2. Ádepti bala – arly bala,... (ádepsiz bala sorly bala)
3. Bilekti birdi jyǵady,... (bilimdi myńdy jyǵady)
4. Atańnyń balasy bolma,.. (adamnyń balasy bol)
5. Ádeptilik belgisi... (ıilip sálem bergeni)
6. Qyz ósse eldiń kórki,... (gúl ósse jerdiń kórki)
7. Jeri baıdyń... (eli baı)
8. Jaqsydan úıren,....(jamannan jıren)
9. Erdiń atyn... (eńbek shyǵarady)

Endigi kezek 6 a synyp oqýshylarynyń ónerpazdaryna beriledi.
1. Bı «Qamajaı»
2. Ózbek bıi.

2 – týr. 1 - aınalym.
Ortaǵa úsh jumbaqshy shyǵady.
1. Ózderi daıarlap kelgen jumbaqtaryn bir — birine jasyrady.
2. Júrgizýshiniń jumbaǵyn sheshý.
Eń as upaı jınaǵan bir ogqýshy oıynnan shyǵady.
1. Jerdi kórdim qalasy bar
Úıleri joq mekendeıtin,
Kóldi kórdńm, ózen kórdim
Sýlary joq tereń deıtin (karta)
2. Jumbaq sheshkish kim eken?
Syrtqa shyqsam tún eken
Monshaqtaryn shashyp ap,
Bir sary qyz tur eken (aı, juldyzdar)
3. Qabat – qabat qaptama,
Aqylyń bolsa attama (Kitap)
4. Jezge uqsas sabaǵy,
Dáni halyq taǵamy (Bıdaı)
5. Eki aıaqty, bir basty,
Júgiredi tym qatty (Velosıped)
6. Kúndiz bilinbeıdi,
Túnde kúlimdeıdi (Juldyzdar)
7. Balalar sýǵa salǵan jip
Tereńnen ilip alar júk (Qarmaq)
8. Shómishi joq teńizdi sapyrady
Kebisi joq egindi japyrady. (Daýyl)
9. Burap qoıǵan saǵattaı,
Aıǵaılaıdy tań atpaı (Átesh)

2 - aınalym
Eki adam bir – birine jumbaq jasyrady. Upaıy kóp jeńimpaz atanady.
Kórermender kórimdigi.
Uıqasyn tap.
1. Ózinshe noıan, qorqaq (qoıan)
2. Tumsyǵymen shymshyp, qurt teredi (shymshyq)
3. Kezip júrgen shandaqty, kórdim jana (qańbaqty)
4. Almastan tynym, shabady (qulyn)
5. Aq jibek asyl kórpedeı,
Qys bolsa jerdi jabady,
Jazǵyturym bolǵanda
Sý bolyp saıǵa aǵady. (Qar)
6. Qalyń kıimdi unatady,
Sheshindirsen jylatady (Pıaz)
7. Asty tas, ústi tas,
Ortasyndy jandy bas (Tasbaqa)
8. Tiriden óli týady,
Óliden tiri týady. (Jumyrtqa)
9. Tal basyndy túndiksiz otaý (Uıa)

3 - týr.
Jeńimpaz jumbaqshy men maqalshy shyǵady.
Júrgizýshi jumbaq jasyrady, ony jumbaqshy sheshedi, sonyń jaýabyna maqalshy maqal aıtady. Upaıy azy jeńiledi.
1. Otyz ek batyr,
Ekige bólinip jatyr (tis)

Otyz eki tisten shyqqan sóz,
Otyz rýly elge taraıdy.

2. Bir betkeıde eki kól. (kóz)

Kóziń aýyrsa – qolyńdy tyı,
İshiń aýyrsa – aýyzyńdy tyı.

3. Esh tesikke turmaıdy,
Ol joqta jer qurǵaıdy. (sý)

Taý men tasty sý buzar,
Adamzatty sóz buzar.

4. Bilimniń dánin teredi,
Balaǵa tálim beredi (ustaz)

Astazy jaqsynyń ustamy jaqsy.

5. Aspannan domalap,
Kóp monshaq tógildi.
Býsanyp jon alap,
Terledi kerildi. (jańbyr)

Jańbyr bir jaýsa, terek eki jaýady.

6. Uzyn turtty sarylar,
Qoınynda tolǵan nany bar (bıdaı)

Arpa, bıdaı as eken,
Altyn, kúmis tas eken.

4 – týr.
Upaıy kóp alǵan qalady. Eger ol oıyndy ary qaraı jalǵasytyrsy kelse, sheshendik sózderge qatysady. Jalǵasytyrǵysy kelmese syılyqty alady. Oıyn aıaqtalady.
Sheshendik sózder.
- Ómirde ne jetim?
- Ómirde ata – anasy joq bala jetim.
Toǵyz jetim bar. Halqyna senimsiz bolsa – han jetim.
Han aqylsyz bolsa – halqy jetim.
Keńesshisi aqylsyz bolsa – ákim jetim.
Sýy joq – qudyq jetim,
Uly joq – áke jetim.
Qyzy jetesiz bolsa – ana jetim,
Dosy joq – jigit jetim,
Shákirtsiz – ustaz jetim,
- Úıde kim, eldi kim qadirli?
- Úıde qonaq, bala qadirli,
Elde han, ustaz qadirli
Qonaqty qadirleýdi bári biledi.
Bala úıdiń patshasy
Balaly úı – bazar, balasyz úı – qý mazar
Osylaısha órbigen oıyn qorytyndysynyń jeńimpazy marapattalady.
Oıynymyzdy «Atameken» ónerimen aıaqtaımyz.

Ibraeva Botakoz Sýıýndýkovna