InfoHub Logo

Minez – adam aınasy
Maqsattary:
Bilimdilik: Oqýshylardyń minez - qulyq týraly túsinikterin keńeıtý.
Damytýshylyq: Minezdegi jetistikter men minderdi ajyrata bilýge úıretý, syn turǵysynan oılaýdy damytý.
Tárbıelik: Jaqsylyqqa, sypaıylyqqa, adamgershilikke tárbıeleý.
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, qanatty sózder, trenıńter.
Pánaralyq baılanys: ózin - ózi taný, psıhologıa

Barysy: İ. Uıymdastyrý. Sergitý sáti:
İİ. Negizgi bólim.
1. Kirispe. Adam boıyndaǵy jaqsy - jaman qasıetter bolady eken. Mine, osyndaǵy aqyldylyqty, adaldyqty, qarapaıymdylyqty, kishipeıildilikti, ınabattylyqty, shynshyldyqty ata - analarymyz, ata - babalarymyz, ustazdarymyz úıretedi. Al osyndaı jaqsy qasıetterdi ananyń aq sútimen, bal tilinen boıymyzǵa sińiremiz. Jaqsy bala osy qasıetterdi úırenip, jaman minez, ádetterden, unamsyz qylyqtardan aýlaq bolýǵa tyrysady.
Adam minezi san alýan. Bul adamnyń is - áreketinen aıqyn kórinedi: bireýdiń qımyly - shapshań, ekinshisi asyqpaıdy, úshinshisi – iske oılanbastan kirise salady. Adam boıynda kórinetin mundaı erekshelikter MİNEZ dep atalady.

«Adamnyń jeti jetekshisi bar: basshysy – aqyl, Jetekshisi – talap,
Jolaýshysy – oı, Joldasy – kásip, qorǵany – sabyr, qorǵaýshysy - MİNEZ, Synaýshysy – halyq» (Saqqulyq bı).

Olaı bolsa, búgingi bizdiń tárbıe saǵatymyz taqyryby «Minez – adam aınasy»

2. Minez týraly túsinik berý. Ár adamnyń psıhıkasy men tulǵasyna qaıtalanbastyq tán. Bul adamnyń daralyǵy kórsetedi. Minez daralyqtyń negizgi quraýshy bóligi.

«Minez» sózi ómirde jáne kórkem ádebıette keńinen qoldanylady. Basqa adamdarmen qatynasa otyryp, ár adam óz minezin tanytady jáne ózgenikin baǵalaıdy.

Ara qatynasymyz buzylǵan jaǵdaıda, ádette «Minezimiz kelispedi» - dep jaýap beremiz. Túrlishe minez ıeleri uqsas jaǵdaılarda ár túrli áreket etedi, kúızeledi. Eger biz kelesi adamnyń minezin jetik biletin bolsaq, onda bizge onyń áreketterin túsiný de ońaıǵa soǵady, endeshe ol adammen qatynasýdyń tıimdi stılin tańdap, belgili jaǵdaılardaǵy áreket qylyqtaryn boljaı alamyz.

Minez týraly alǵashqy ǵylymı túsinikter erte zamannan keledi, ol ár adamnyń ózindik adamgershilik qasıetteri men oılarynyń bolaryn sıpattaǵan Arıstoteldiń esimimen baılanysty. Onyń shákirti, ejelgi grek fılosofy Teofrast (b. e. d. 372 - 287) adamı erekshelikterdi júıelep, onyń 30qasıetin kórsetken, mysaly: saıqal, jasampaz, sózsheń t. b. Teofrast óziniń «Etıcheskıe haraktery» trakty arqyly ǵylymǵa «minez» (grek chapaster - qasıet, sapa) termınin engizgen. K. K. Platonov minez sapalarynyń úsh basty ereksheligin anyqtaǵan: olar aıqyn kórinýi kerek, basqa qasıetterimen tyǵyz baılanysta bolýy tıis jáne árekettiń ár túrinde júıeli kórinip otyrýy qajet.

Uqsas jaǵdaılarda, bir ortada ómir súretin adamdar úshin tıptik minez bitisteri tán. Máselen, burynyraqta elimizdegi adamdarǵa nusqaýmen júrý, enjarlyq, tártiptilik tán bolsa, qazirde ózbetti, táýelsiz bastamashyl adamdar jıi kezigedi. Osyǵan qosa, qoǵamnyń ár múshesi basqa naqty bir toptyń múshesi bolyp tabylady, ol: otbasy, oqý toby, óndiris ujymy, túrlishe resmı emes toptar. Olardyń árqaısysy adamnyń minezinde ózindik reń qaldyrady. Minezdiń máni – daralyq jáne tıptik erekshelikterdiń birliginde. Kez - kelgen qatynas minez qalyptastyrýshy bola almaıdy.

Qoǵamǵa jáne ózge adamdarǵa qatynas adamgershilik qasıetterdi qalyptastyrady. İzgiliktilik, shynshyldyq, ádilettilik - adamgershilik damýdyń joǵary satysyn sıpattaıdy. Ózimshildik, qatigezdik, jalǵandyq, kerisinshe, minezdegi adamgershiliktiń taıazdyǵyna kórsetkish. Basqa adamdarmen qatynasta kommýnıkatıvti qatynastar erekshe oryn alady: meıirbandylyq, elgezektik, sezimtaldyq, ashyqtyq, shynshyldyq, sypaıylyq. Mundaı minez sapalarynyń ıegeri túrlishe jaǵdaılarda tıimdi qarym - qatynasta bola alady: otbasynda, jumysta, áriptesterimen, dostarymen. Olar áleýmettik - mádenı aıyrmashylyqtarǵa qatysty týyndaıtyn psıhologıalyq bógetterdi, ne qarym – qatynas barysynda paıda bolǵan
negatıvti sezimderdi
qyzǵanysh,
senimsizdik
jaratpaýshylyqty
ońaı jeńedi.

Minez - sanaly ómir júıesinde názik bolmyspen qabattas daryǵan, adamnyń tabıǵı qalpy, oı jete bermeıtin, sanalylyǵynyń, danalyǵynyń, qabilettiliginiń shegi, teńi men telisi joq. Kıeli de asa keńistikte jasampaz tirshilik ıesi – adamzat, bıoáleýmettik sheńberde jeke tulǵa. Sezimtal, paıymdy, boljamdy. Amaly men tásili myń san. Búgingisin erteń tańdaı biletin, joǵyn taba, baryn jańarta, jasandyra, jetildire beretin jahandaǵy balamasyz, ishki jan - dúnıesiniń tylsymdy rýhanı kúshi men syry jer tanymdyq qýat kózi, naǵyz adamdyqtyń negizi názik bolmys - aqyl, es oı - óris, jad, túısik jáne sezim ómirde qabattas daryǵan, adamnyń tabıǵı qalpy, syr - sıpat, is - áreket, bet - baǵdar erekshelikteriniń psıhologıalyq jıyntyǵy. Aqyl men minez kisiliktiń parqyny men qabilettiligin anyqtaýshy, sondaı - aq birin - biri tolyqtyrýshy, jetildirýshi sanalyq kategorıa.
Beti búlk etpeı kóz oınatý, syrt aınala berip mysqyldy keıipte myrs - myrs kúlý. Bul jalǵan, nadandyq uıattyń jymysqylanyp, ashyqtan ashyq ómirindegi retteýshi kúsh. Aǵattyqtan qorǵan, izettikke pana. Oǵashtyqqa jol bermes tejeý. Opyqty is - áreketke bógeý.

«Minez – qulyq – árkim óziniń keıipin kórsetetin aına» (I. Gete)

3.«Minez» beınerolıgi
Adamnyń minezine neler jatady:
Eser, óktem, aıar, jaltaq, kónbis, tabandy, uıań.

1. ESER: Orynsyz lepiretin nemese aıaq astynan ashýlanatyn shapshań, shodyr minezdi, basqalarǵa uqsamaıtyn ózgeshe qylyqty adam. Onyń kútpegen jerden lyp shyǵa keletin shaıpaý minezi jurtshylyqty tań qaldyrady. Ol keıde Qojanasyrǵa da uqsap ketedi. Boıyndaǵy oǵash minezden týǵan is - áreketteri qısynsyz, retsiz ári aqylǵa qonymsyz. Bolmysy: shabarman.

2. ÓKTEM: Qaımyqpaıtyn da tyl, táýekelshil, degenine jetpeı tynbaıtyn adýyńdy jan, onyń ashyq minezi, tez til tabysa alý qasıeti, qoly ashyq jomarttyǵy kóbinese óktemdik pen bılikqumarlyqtyń quralyna aınalady. Ol sondaı - aq top jaratyn sheshen, kóńildi, jurttyń ystyq yqylasyn tek ózine aýdarý maqsatynda qoǵamnyń uıtqysy bola júrip, basqalardyń mysyn basýǵa umtylady. Negizinen qyzyl sózge beıim, onysymen qoımaı iske aralasa ketetin qyzbalaý adam. Ol «qulasa nardan qulaıtyn» úlken áreketke qumar. Ýysyna túskendi urshyqsha úıiredi. Kóshbasshy bolýǵa degen umtylys onyń tabıǵatynda bar qasıet. Óıtkeni onyń boıyna uıymdastyrý men basqalardy sońynan erte jóneletin qabileti daryǵan. Degenmen, olardyń basty ereksheligi parsy poezıasynda kórsetilgendeı «Menmensigen jeztyrnaq, azýly arystan, japyraǵy úlbiregen gúldeı ókpeshil». Óktem tulǵalardyń mańaıyn únemi jábirlep júrýiniń bir sebebi osynda. Bolmysy - qolbasshy.

4. Adamdardyń kóp minez - qulyǵy óz boıyndaǵy temperamentine de qatysty.
Erte zamannan - aq ony mynadaı tórt túrge bólgen:
1. Holerık
2. Sangvınıg
3. Melanholık
4. Flegmatık

Oqýshylardyń minez - qulqy týraly TEST.
«Minez - adam aınasy» óleńi oqylady
Minez mór dep atalady. Minezi jaman adamnyń boıynda jaqsy qasıet bola ma? / oqýshy pikiri/

Abaıdyń sózimen aıtqanda nıet bolsa, minezdi ózgertýge bolady. Bizge deıin ǵulamalardyń aıtýy boıynsha ekinshi qasıetteri keremet damyǵan. Mysaly: bilimdi, ónerli, sheber........

«Ózgermeıtin, túzelmeıtin minez bolmaıdy. Sondyqtan bir jaramsyz qylyqty aqtap, arshyp alý úshin minezdegi kemistikti syltaý etý bos sóz. Adam óz minezine ózi jaýapty». B. M. Teplov.

Adamnyń qadir - qasıeti, kópshilik jaǵdaıda, minez-qulqyna qaraı baǵalanady. Talaı taǵdyrǵa da ońdy – soldy áser etedi. Kelisti minez ómir keńistiginiń tórine shyǵarady, teriskeıligi qazan - oshaq basynan asyramaıdy. Demek, minezdi erkinsitpeı, ámánda aqylǵa júgindirý kerek.

5. Endeshe, balalar, adam boıyndaǵy kórkemdik, ádeptilik, uıattylyq degen sózderdi qalaı túsinesińder?

Durys aıtasyńdar balalar,
Namys bir syrly, kóp qyrly

Jeke bastyq namys, quqyqtyq, kásiptik, azamattyq, ulttyq

Atalýy ár túrli bolaǵanymen ár adamnyń qasıeti men minez - qulqyna baılanysty aıtylyp, abyroı men bedeldi qorǵaıdy.

6.«Meniń beınem» trenıń

7.«Dúken» oıyny / gúlder mýzykasy/
Adamgershilik qasıetter óz boıyńdaǵy jaqsy minez - qulyq, ádep, ádetten quralady. Ol ananyń aq sútimen, ákeniń úlgi ónegesimen, ata - ájeniń úlkendik, aq saqaldyq tárbıelerimen boıyńa sińedi.
/bul adam boıyndaǵy jaqsy qasıetter. Al, balalar, ashýlanǵanda ózderińe qalaı toqtaý qoıasyńdar?/

8.«Syzat» beınerolıgi

9. «Men qandaımyn?» trenıń
«Abý Hýraıra (Alla oǵan razy bolsyn) aıtady: Paıǵambarymyz:
/Allanyń oǵan ıgiligi men sálemi bolsyn/ jannatqa kirgizetin amal jaıynda suralǵanda «Taqýalyq jáne kórkem minez» - dep jaýap berdi. Kórkem sóıleý, adamdarmen jaqsy qarym qatynasta bolý, adamdarǵa sabyrly bolyp, olarǵa járdem berý sıaqty unamdy bolǵan minez - qulyqtardyń Islamda úlken oryn bar.

Endeshe, balalar, eshkimge janynda máńgilik jattalyp, syzat bolyp qalatyndaı aýyr, qatty sózder aıtýdan aýlaq bolaıyq!
Osynaý keń baıtaq jerimizde bir - birimizdi renjitpeı, kórkem sózben, kórkem minezimizben janymyzdaǵy adamdardy jadyratyp júreıik!

Aqtóbe oblysy, Baıǵanın aýdany,
Barshaqum orta mektebiniń 9 - synyp jetekshisi
Shambaeva Elmıra Boranbaıqyzy