InfoHub Logo

Jıyrma jasynda ultyn oıatyp, uran salǵan Mirjaqyp Dýlatovtyń týylǵanyna bıyl 135 jyl tolyp otyr. Elim dep, jerim dep halqy úshin janyn aıamaǵan  atamyzdyń bul jasyn atap ótý biz úshin úlken mártebe.

Alash qozǵalysynyń kórnekti qaıratkeri Mirjaqyp Dýlatovtyń ulty úshin jasaǵan qyzmetteri, eńbekteri qazirgi tańda ár qazaqqa aıan jáne maqtanysh. Nebári jıyrma tórt jasynda «Oıan, qazaq!», – dep ultyna uran salǵan Mirjaqyp Dýlatov Alash qozǵalysynyń basynda turǵan edi.  Bul jolda ol kisi kóp eńbek etti.  

M.Dýlatov jastyǵyna qaramastan, ultyna aıanbastan qyzmet etken uly tulǵa! Jastaıynan ata-anasynan aıyrylsada saǵy synbaı alǵa umtyldy. Halqynyń muńyn muńdap,  joǵyn joqtaýǵa sert berip, halyq isine bar bolmysymen, ynta-jigerimen aralasady. Osy jolda qaıratker 1904 jyly Omby qalasyna keldi. Osynda qany bólek bolsada halqyna degen qyzmeti bir, aǵasyndaı  bolǵan Alash ardaqtysy Ahmet Baıtursynovpen tanysty. Sol kezden bastap biri-ustaz, biri-shákirit bolyp ajyramady.

1905 jyly A.Baıtursynovpen birge ol Qarqaralydaǵy buqaralyq jumystarǵa qatysady. Sol jyly Qoıandy jármeńkesinde jazylyp, 14500 adam qol qoıǵan «Qarqaraly petısıasyn» jazǵandardyń biri boldy. 1907 jyly M.Dýlatov Konstıtýtsıalyq demokrattar partıasy delegattary qatarynda Sankt-Peterbýrgke Búkilreseılik sezge bardy. Sol jyly Sankt-Peterbýrgte jalǵyz ǵana nómiri shyqqan «Serke» gazetinde «Jastarǵa óleńi» basylyp shyqty.

Mirjaqyp Dýlatuly — ádebıettiń ár túrli janryna qalam tartqan qalamger. Alǵashqy kitaby — "Oıan, qazaq!" degen atpen Peterbýrg qalasyndaǵy jaryq kórgen óleń jınaǵy. Odan keıin 1913 jyly Ornborda "Azamat", al 1915 jyly "Terme" atty óleńder kitaptary basylyp shyǵady. Aqyn óleńderiniń basty takyryby—el taǵdyry boldy. Alǵashqy kitaby "Oıan, qazaq!" jurtshylyq arasynda aýyzdan-aýyzǵa, qoldan-qolǵa tez tarap ketedi. Qaıta basylady. Kitaptyń nerizgi mazmuny halyqty oıatýǵa, ádiletsizdikpen kúresýge shaqyrǵan óleńder qurady. Sol sebepti de kitap tutqyndalyp, avtory qýǵynǵa ushyraıdy.

Mirjaqyp Dýlatulynyń 135 jyldyǵyna oraı «Aq jol» demokratıalyq partıasy «Oıan, qazaq!» atty onlaın konferensıa ótkizdi. Saıası qurylym aldaǵy saılaýda Táýelsizdik jáne Alash ulttyq ıdeıasyna basymdyq bermek. «Bul rette keshegi ult qaıratkeriniń saıası tájirıbesin, memleketti damytý baǵytyndaǵy ustanymyn jáne rýhanı murasyn zerdeleý men nasıhattaý asa mańyzdy», - deıdi partıa basshylyǵy.

Álıhan Bókeıhanovtyń  A.Baıtursynov  pen M.Dýlatovqa aıtqan bir sózin eske alsaq deımiz: «Shyraǵym Ahmet, Mirjaqyp, senderdiń tańdaǵan joldaryń abaqty jol, azapty jol. Biraq bir nárseni túsinińder. Baıaǵyda dońyz ben aqqý dos bolypty. Sonda bir kúni dońyz aqqýdkan: «Eı, aqqý, sen kún bar deısiń, sol kúndi men ne úshin kórmeımin, –depti. Sonda aqqý bylaı til qatqan eken. «Eı, dońyz, seni Alla tómen qaratyp jaratqan, sondyqtan sen aspandaǵy kúndi kóre almaısyń, – depti. Osy oıdy aıta kelip, Álıhan Bókeıhanov  mynadaı tujyrym jasaıdy: – Shyraǵym Ahmet, Mirjaqyp, senderden keıin kúndi kóre biletin urpaq keledi. Sol kúndi kóretin urpaq senderdi úlken qurmetpen eske alatyn bolady. Ókinbeńder! Kúres jolyna túskenderińe eshqashan ókinbeńder, – deıdi. 

Qoryta aıtqanda, «Er esimi – el esinde» – demekshi  Alash ardaqtysy bolǵan M.Dýlatov halqynyń jadynda máńgi saqtalady. Alash qaıratkerleri ańsap, murat etken táýelsiz memlekette bul qaıratkerlerdiń eren eńbegin urpaqtary eshqashan umytpaıdy.  Mirjaqyp Dýlatov qazaq eli tarıhynda óshpes bir iz qaldyrdy.

Ý.M.Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

N.M.Tasteev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Geografıa jáne tabıǵatty paıdalaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---