InfoHub Logo

Qaraǵandy oblysy, Sátbaev qalasy
"№3 jalpy orta bilim beretin mektebi" KMM - niń
bıologıa páni muǵalimi Adamánova Sholpan Sovetovna

Taqyryby: Ókpeniń tirshilik syıymdylyǵy. Tynys alý músheleriniń aýrýlary jáne olardyń aldyn alý.

Maqsaty: 1. Ókpeniń tirshilik syıymdylyǵy, juqpaly aýrýlar
olardyń belgileri men saqtandyrý sharalary týraly túsinik berý.
2. Salaýatty ómir negizinde bólimderin jetildirý, gıgıenalyq talaptardy oryndaýǵa sanıtarlyq sharalardy saqtaýǵa baýlý.
3. Oqýshylarǵa adam qundylyǵynyń dúnıetanymdyq kózqarastaryn qalyptastyra otyryp, oqýshylardy izdenimpazdyqqa baýlý.
Ádisi: Baıandaý, suraq - jaýap.
Kórnekiligi: Ókpeniń sýreti, syzba nusqalar.

Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
1. Amandasý
2. Túgeldeý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
Test
III. Jańa materıaldy túsindirý
Ókpeniń tirshilik syıymdylyǵy degenimiz – adam tereń dem alyp, tereń dem shyǵarǵandyǵy aýanyń eń kóp mólsherin aıtady.
ÓTS 3 bólikten turady.
Adam tynyshtyq qalypta árbir dem alǵanda jáne dem shyǵarǵanda 500 ml aýa jutady, ári shyǵarady. Bul tynys alý kólemi dep atalady. Adam sonymen qatar tereń tynys alǵanda 1500 ml aýa jutylady. Bul qosymsha tynys alý kólemi dep atalady. Adam tereń dem shyǵarǵanda 1500 ml aýa shyǵarylady. Bul tynys shyǵarýdyń qosymsha kólemi dep atalady. Osy quramdy bólikten ókpeniń tirshilik syıymdylyǵy shyǵady. Tynys alý kólemi 500+ qosymsha tynys alý kólemi 1500+ tynys shyǵarýdyń qosymsha kólemi 1500=ÓTS 3500 ml. ÓTS arnaıy spıromert degen quralmen ólsheıdi.
Týberkýlez juqpaly aýrý. Týberkýlezdi týdyrýshy bakterıa. Bul bakterıany nemis ǵalymy Robert Koh ashqan. Bul bakterıany Kohtyń taıaqshasy dep ataıdy. Bul aýrýmen kóbinese áleýmettik jaǵdaıy nashar, aýyr eńbekpen aınalysatyn adamdar aýyrady. Týberkýlezdiń eki túri bolady:
Ashyq túri – juqpaly
Jabyq túri – juqpaıtyn.
Týberkýlez taıaqshasy sýyqqa tózimdi. Las jerlerde 4 aıǵa deıin, qarańǵy jerde 1 aıǵa deıin ólmeıdi. Tiri organızmderde jaqsy ósip - ónedi. Qazaqstan dúnıejúzi boıynsha aldyńǵy orynda. Bul aýrý qazirgi kezdegi ózekti másele. Qaraǵandy oblysy boıynsha Jezqazǵan I orynda. Bizdiń óńirimizdegi adamdardyń 90 - 95% ókpe týberkýlezimen aýyrady eken. Týberkýlez aýa arqyly adamnyń paıdalanǵan zattary arqyly, jótelgende, sóıleskende juǵady.

Týberkýlez aýrýy
↓
Týdyrýshy – bakterıa. Bul bakterıany ashqan 1882 jyly R. Koh. Sondyqtan bul bakterıany Kohtyń taıaqshasy dep ataıdy.
↓
Týberkýlez taıaqshasy óte tózimdik – las sýlarda, aýrý adamnyń paıdalanǵan zattarynda, las jerlerde uzaq ýaqyt saqtalady.
Kún kózine, qaınatqanda, hloramın eritindisinen tez joıylady.
↓
Juǵý joldary:
- aýa arqyly;
- aýrý adamnyń paıdalanǵan zattary arqyly, jótelgende;
- sóıleskende, t. b;

Zaqymdanatyn múshe – ókpe
↓
- Álsiz organızmde:
- súıek, býyn;
- as qorytý múshesi;
- teri, kóz, mı zaqymdanýy múmkin;

Aýrýdyń belgisi:
- temperatýranyń kóterilýi, túnde terleý;
- álsizdiktiń paıda bolýy, jótel;
- qaqyryqta qannyń paıda bolýy.

Saqtaný joldary:
- jeke bas gıgıenasyn saqtaý;
- aýrý adammen baılanys jasaǵanda saq bolý;
- Bólme, úı aınalasyn t. b. taza ustaý;
- Durys tamaqtaný;
- Eger aýrý belgisi baıqalsa, erte rentgenge túsip, dárigerge qaralý.

Emdelý joly: dárigerlik jolmen emdeledi.

Aýrýdan keıingi saqtaıtyn erejeler:
- dáriger nusqaýlaryn qatań oryndaý;
- organızmniń qorǵanysh kúshin joǵarlatý;
- durys tamaqtaný;
- taza aýada kóp bolý;

Temekiniń tútininde óte ýly zat – nıkotın bar. Shylym shekkende adam aýamen birgi temekiniń de tútinin jutady. Bul tútinniń ishinde ýly gaz, shań jáne kúıe bolady. Shylymnyń kúnine jıyrmasyn tartqan adam 90 mıllıgram shamasynda nıkotın jutady. Alǵashqy ret temeki tartqanda adam ýlanady: basy aınalady, júregi qaǵady, qusady, qol - aıaǵy dirildeıdi. Temeki tynysalý músheleriniń bárine zıandy áser etedi. Nıkotın tynys alý joldarynyń silemeıli qabyqshasyn titirkendirip, ony qabyndyrady. Sóıtip, qorǵanysh qasıeti nasharlaǵan silemeıli qabyqsha arqyly aýrý týǵyzatyn mıkrobtar enedi.

Tolyq nusqasyn júkteý