InfoHub Logo

Qaraǵandy oblysy, Sátbaev qalasy
"№3 jalpy orta bilim beretin mektebi" KMM - niń
bıologıa páni muǵalimi Adamánova Sholpan Sovetovna

ÓSİMDİKTER ÁLEMİNDE (slaıd)

Tabıǵat sen tirshilik tunyp turǵan,
Sen kúnsiń, kóterilgen kúlip qyrdan.
Sen kólsiń, sen ormansyń, sen bulbulsyń,
Adamǵa sulýlyqty shyn uqtyrǵan –
deı kele, «Ósimdikter áleminde» atty synyptan tys is - sharamyzdy bastaımyz.

Maqsaty: Oqýshylardyń ósimdikter álemi týraly bilimderin nyǵaıta otyryp, tabıǵatty súıýge, berekeli tirshiligin qorǵaýǵa, otan súıgishtikke tárbıeleı otyra, oqýshylardy toppen jumys júrgizý arqyly birlikke tárbıeleý.
Bul synyptan tys is - shara saıys túrinde ótiledi. Saıysqa úsh top qatysyp otyr. Birinshi top «Qyzǵaldaqtar» toby, ekinshi – «Báısheshek» toby, úshinshi – «ıtmuryn» toby. Saıys bolǵan soń ádilqazylarsyz bolmaıdy. Endi ádilqazylarmen tanystyryp óteıin:
-----------------------
Bul toptardyń arasyndaǵy saıys mynandaı bólimderden turady:
1. Sergitý (suraq - jaýap, árbir suraq 1 bal)
2. Kim jyldam? (5 bal)
3. Ol kim? Bul ne? (1 bal)
4. Jemis terý (1 bal)
5. Sózjumbaq (1 bal)
6. Ósimdik – ómir kilti (5 bal)
7. Aǵash egip, gúl egip, qamqor bolyp júrelik (5 bal)

Saıysymyzdy bastamas buryn
Tabıǵattyń ajary kórkemi bir
Shejiresi sekildi ertegi - jyr
Al tyńdańdar gúlderge sóz beremiz
Ózi jaıly ózderi shertedi syr.

«Qyzǵaldaq»
Kim bilmes qyz arýy qyzǵaldaqty
Óń berip kórkeıtemiz árbir baqty
Sáni dep ómirińniń kóńilińniń
Syı etip bizdi jigit qyzǵa arnapty.

«Báısheshek»
Men bolam qyrlarynda tekemettiń
Kóktemde alǵash kórik áperetin
Báısheshekpin kómektesem qar astynda
Qys yzǵaryn qaımyqpaı kóteretin.

«Itmuryn»
Men bolam qyrlarynda jaırańdaǵan
Aınalama shýaq kórik áperetin
Itmuryndy emge sen paıdalansań
Jadyrap jazdaı kúlip, aýyrmassyń.

Óte jaqsy, sonymen saıysymyzdyń 1 bólimi «Sergitýdi» bastaımyz.
1. Dúnıedegi eń bıik aǵash (Evkalıpt)
2. Japyraǵynan kóbeıetin qandaı ósimdikter (fıkýs, begonıa)
3. Barometr - gúl (akasıa)
4. Sýyqtan da, bıikten de qoryqpaı, taýdyń ushar basynda ósetin qaı ósimdik (edelveıs)
5. Óte ertede barlyq gúlderden buryn belgili bolǵan qandaı gúl (hrızantema)
6. Dúnıedegi eń alyp gúl (rafflezıa Arnold 10 kg)
7. Ósimdiktiń qaı múshesi «jasyl asqana» dep atalady (japyraq)
8. Aǵash neshe jyl jasaıdy (300 - 500 jyl)
9. Qar astynda qandaı gúlder qystaıdy (qoǵajaı, shytyr)
10. Eń tez ósetin ósimdik (bambýk)
11. Qazaqstannyń ósimdikterge arnalǵan «Qyzyl kitaby» neshinshi jyly shyqty (1981 j.)
12. T2K2+2A∞J∞ (kóknár)
13. T(5) K5A20J1 (alhory)
14. T(5) K5A∞J(5) (alma)
15. T(5) K5A∞J (ıtmuryn)
Endi, ekinshi saıysymyzdy bastaımyz. Ol «Kim jyldam?» dep atalady. Qazir úsh topqa ósimdikterdiń attary jazylǵan úlestirmelerdi taratamyn. Sonymen birge belgili bir ósimdik tuqymdastary jazylǵan konvertke taratylǵan úlestirmelerdi qaısysy qaı tuqymdasqa jatatynyń shatyspaı salý kerek. Oǵan 50 sekýnd beriledi. Jyldam jáne durys salyp bolǵan soń ádilqazylar alqasyna beresizder. Al endeshe bastaıyq.
Kelesi saıysymyz «Ol kim? Bul ne?». Senderge jaratylystaný ǵylymyna eńbegi sińgen adamdardyń aty - jónin aıtyp, «Ol kim?» degen suraq qoıam. Sender qysqasha ol adamnyń kim ekenin ashyp aıtasyzdar eki aýyz sóılemmen. Odan keıin ósimdiktiń sýretin kórsetip, «Ol ne?» degen suraq qoıamyn. Sender sýrettegi qandaı ósimdik ekenin aıtyp, sol ósimdik týraly eki - aq sóılemmen qysqasha túsinik beresizder.
1. Kúderın Jumaqan – ol kim? (ol qazaqtan shyqqan tuńǵysh bıolog ǵalym)
2. Ybyraı Jaqaev – ol kim? (ol – aq kúrishtiń atasy)
3. V. Vavılov – ol kim? (ol – mádenı ósimdikterdi júıelep, toptarǵa bóldi)
4. Bokarev Denıs – ol kim? (ol kúnbaǵystan alǵash ret ósimdik maıyn alǵan orys sharýasy)
5. Musaqulov Tálip – ol kim? (ol bıologıa termınderiniń oryssha - qazaqsha sózdiginiń avtory)
6. Tarabaeva Gúlbahram – ol kim? (ol dármene ósimdiginiń dárilik qasıetin ashqan qazaqtan shyqqan alǵashqy ǵylym doktory)
7. Teofrast – ol kim? (ol grek ǵalymy, ósimdiktiń 500 túrin alǵash ret ǵylymı túrde anyqtaǵan)
Endi «Bul ne?» degen suraqqa kóshemiz.
1. Bul ne? – Búldirgen (elimizde barlyq jerde taraǵan kóp jyldyq ósimdik, mamyr aıynda gúldeıdi)
2. Bul ne? – Shyrǵanaq (Orta Azıada, Batys jáne Shyǵys Sibirde, qazaqstanda kezdesedi, V, E dárýmenderine baı)
3. Bul ne? – Órik (órik Orta Azıada, Qazaqstannyń ońtústik - shyǵysynda kezdesedi, dánderinen maı alady)
4. Bul ne? – Qyzyl qaraqat (Qazaqstannyń barlyq jerinde kezdesedi, japyraqtaryn emdik maqsatta paıdalanady)
5. Bul ne? – Dolana (Orta Azıa men Qazaqstannyń taýly jerlerinde kezdesedi, gúlin emge paıdalanady)
6. Bul ne? – Almurt (raýshangúl tuqymdasqa jatady, quramynda A, V dárýmeni bar)
Jaraısyńdar! Saıysty jalǵastyrmaq buryn
Tabıǵattyń kórkimen talantymdy ashamyn
Ásem sulý jerimdi ánime men qosamyn –
dep tabıǵat sulýlyǵyn jyrlaı kele kelesi kezekti ánge beremiz. Án «Sarjaılaýym» oryndaıtyn Kóshkinbaeva Gúlmıra.
Endi ádilqazylardan úsh saıystyń baldarymen tanystyryp ketseńizder.

Endi tórtinshi saıys «Jemis terý» dep atalady. Munda oqýshylar kárzeńkege salynǵan jemis - jıdekterdiń sýretterin alyp, sýrettiń artqy betindegi jumbaqtardy sheshedi.
1. «Qyzǵaldaq» tobynyń bir múshesin shaqyramyz.
2. «Báısheshek» tobynyń bir múshesin shaqyramyz.
3. «Itmuryn» tobynyń bir múshesin shaqyramyz.

1. Qar astynda qystaıdy, aqpen bórkin tystaıdy (báısheshek)
2. Ózine shap - shaq, kıgen qalpaǵy appaq, balalar tur qaptap (baq - baq)
3. Bek turǵan belin býyp tek turǵan (bıdaı)
4. Baýyzdasań qan ornyna sý aǵar (qaýyn)
5. Arbıǵan ákesi bar, tarbıǵan sheshesi bar (shıe aǵashy)
6. Túsi bar aqty - kókti qyzylala,
Paıdasy adamzatqa tıgen jańa,
Qoıypty ortasyna qazyq qaǵyp,
Súıkimdi kóredi eken bala - shaǵa (alma aǵashy)
7. Bir aǵashta qyryq butaq,
Qyryq butaqta qyryq uıa,
Qyryq uıada qyryq jumyrtqa,
Qyryq jumyrtqada qyryq balapan (bıdaıdyń masaǵy)
8. Sýsyz pisken as kórdim, domalanǵan bas kórdim (qaýyn)
9. Kók laǵym kógende turyp semirgen (qarbyz)
10. Pishini bar domalaq, kórip qoıdym syǵalap, jaqsy bolsa turmysy, shyǵady eken qoǵalap, bes aı ýaqyt ótkende qaptap aldym qumalaq (kartop)