Ónegeli tárbıe – qudiretti tilimde
Ónegeli tárbıe – qudiretti tilimde
Maqsaty - ana tiliniń asa mańyzdy tárbıe quraly ekenin bilgizý, tilge taǵzym, til baılyǵy árbir eldiń ulttyq maqtanyshy, til-ádep, til-tárbıe, til-qýat, til-medet ekenin bilgizý.
Kórnekiligi:
Ana tili... júrektiń tereń syrlaryn, basynan keshken dáýirlerin, qysqasy jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtan-urpaqqa jetkizip, saqtap otyratyn asyl qazyna. (J. Aımaýytov)
Tárbıe basy – til. (M. Qashqarı)
Halyqtyń máńgi ǵumyry - onyń tilinde. Árbir til óziniń halqy úshin uly. (Sh. Aıtmatov)
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. J. N. Nyǵmet. Qazaq tili hrestomatıasy.
2. J. Aımaýytov. Shyǵarmalar jınaǵy.
3. «Ana tili», «Qazaqstan áıelderi» jýrnaldary.
Sharanyń júrisi:
1-júrgizýshi: Qazaq tili men ádebıeti aptalyǵyna oraı, 7a qazaq synyby oqýshylarynyń kúshimen daıyndalǵan «Ónegeli tárbıe – qudiretti tilimde» atty tárbıe saǵatymyzdy bastaımyz.
Til qaı halyq úshin de uly nárse, qasıetti qazyna.
Ana tili - qaı elde, qaı ultta bolsa da qasıetti, qasterli. Ol árbir adamnyń boıyna ana sútimen birge enip, qalyptasady. Ol atadan balaǵa mıras bolyp qalyp otyratyn baǵa jetpes mura.
2-júrgizýshi: Ár adam ana tilin kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaýǵa, ony orynsyz shubarlanýynyń qandaıyna bolsa da qarsy turýǵa tıis. Amal ne, týǵan tilimizdi shubarlap, basqa tildi aralastyra
sóıleıtinderdi jıi kezdestiremiz. Tipti týǵan tilinen bezetin soraqylar da kezdesedi. Osyndaıda Paýstovskııdiń «Týǵan tiline jany ashymaǵan adam –jándik» degeni oryndy aıtylǵan-aý dep oılaısyń.
1-júrgizýshi: Tól tilińde sóıleýden bezý – aq sútin berip asyraǵan anańdy umytýmen birdeı. Ana tili - ar ólshemi! Olaı bolsa, tildi shubarlaý-ardy shubarlaý, kóńil tunyǵyn laılaý.
Qadirmendi aqynymyz Qadyr Myrzalıevtiń:
«Ana tiliń – aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil, -
Óz tilińdi qurmette!» degen tujyrymy jastarmen qatar úlkenderge de qoıylatyn talap.
2-júrgizýshi: Dana halqymyz «Til – qylyshtan ótkir», «Óner aldy – qyzyl til» dep baǵalaǵan oqýshylar, sizder, til týraly qandaı maqal bilesizder?
1-oqýshy: Ana tilińdi anańdaı ardaqta,
Júrgen jerińde ádet-ǵurpyńdy madaqta.
2-oqýshy: Týǵan tilińde sóılemegeniń - tálim-tárbıe kórmegeniń.
3-oqýshy: Til – jaqyndy alystatady, alysty jaqyndatady.
4-oqýshy: Ana tilińdi jasyńnan úıren,
Basqa tildi artynan úıren.
5-oqýshy: Ana tilińdi bilem deý – qymbat, Bilmeımin - deý uıat.
6-oqýshy: Ana tilińdi shubarlaǵanyń,
Til qadirin uǵa almaǵanyń.
7-oqýshy: Týra sóz - ashshy.
8-oqýshy: Ana tilimiz – ata-babamyzdyń murasy,
Jaqsy sóz jaraly júrektiń daýasy.
9-oqýshy: Ana tiliń – tiregiń, Ómirge qajet keregiń.
10-oqýshy: Sózdi sóz tyıady.
11-oqýshy: Bulbuldyń beıneti tilinen.
12-oqýshy: Ádil sóz ýdan ashshy.
13-oqýshy: Ashshy sóz - basqa pále,
Tátti sóz - dertke daýa.
14-oqýshy: Tilmen túıindelgen tispen sheshilmeıdi.
15-oqýshy: Til júırigi aıyrady, At júırigi qaıyrady.
1-júrgizýshi: «Batamenen er kógerer» deıdi dana halqymyz. Endeshe bata týraly oı kezegin Baqtıarov Dastanǵa beremiz.
Aq bata, ósıet, alǵys sıaqty ulaǵatty sózder halqymyzdyń atadan balaǵa jalǵasyp kele jatqan óshpes murasy.
Halqymyz bataǵa erekshe mán bergen. «Kóp tileýi – kól» degen oı-pikirdi ýaǵyzdap, aq nıetpen bata berýdi dástúrge aınaldyrǵan. Qazaq halqynyń salt-dástúrlerin zerttep, V. V. Radlov, A. V. Vasılev, Á. Dıvaev sıaqty fólklorshy-etnograf ǵalymdar bata-tilektiń shyǵý tegi jóninde ǵylymı tujyrym jasaǵan.
Bata berý aýyldyń úlken aqsaqaldarynyń úlesine tıgen nemese qudaıy qonaqtyń alǵys-tilegi bolyp sanalǵan. Bata – tilekte halyqtyń optımısik oı-armany, úmiti jatyr. Kemeńger bıler, sheshender, kóregen kósemder árbir bas qosý, as-toılardy batamen qorytyndylap otyrǵan.
Qasıetti aq bata jolymen elin, halqyn dostyqqa, yntymaqqa shaqyrady, árkimniń otbasyna tynyshtyq, bereke tileıdi, el men eldiń, ult pen ulttyń arasynda tatýlyq nyǵaıyp, beıbit ómir bolsyn dep armandaıdy. Batamen jetkinshek urpaqty ádepti, sanaly, sabyrly, parasatty, arly bolyp ósýge baýlıdy.
Bata náreste dúnıege kelgende, ony besikke salǵanda, tusaýyn keskende, bala alǵash mektep esigin ashqanda, áskerı paryzyn óteýge attanǵanda, alys saparǵa jolǵa shyqqanda, qyz uzatyp, ul úılenip, kelin túskende, múshel toılarǵa, ulystyń uly kúni Naýryzda, kez kelgen jańa isti bastarda aıtylady. Bul qasıetti dástúrsiz isti bastamaǵan, is te bitpegen.
2-júrgizýshi: Batanyń máni men mazmuny jan-jaqty bolǵan. Kezekti bata túrlerine beremiz.
Jastarǵa beriletin bata úlgisi. Oqıtyn Qoshahanov. A:
Bir úıdiń balasy bolma,
Kóp úıdiń sanasy bol!
Bir eldiń atasy bolma,
Kóp eldiń danasy bol!
Bir tonǵa jaǵa bolma,
Kóp qoldyń aǵasy bol!
Aqty aq dep baǵala,
Qarany qara dep baǵala!
Ózegiń talsa ózen boıyn jaǵala!
Basyńa is tússe kópshilikti saǵala!
Ózińe-óziń kámil bol!
Jaýyńa qatal bol!
Dosyńa adal bol!
Áýmın!
Estige kónbes eserden saqta!
1-júrgizýshi: Quttyqtaý tilektiń qandaı túrleri bar?
1-oqýshy. Sábıdiń baýy berik bolsyn!
2-oqýshy: Ómir jasy uzaq bolsyn!
3-oqýshy: Jortqanda joly bolsyn!
Joldasy Qydyr ata bolsyn!
4-oqýshy: Perishteler qoldasyn!
5-oqýshy: Bilim álemine attaǵan qadamy qutty bolsyn!
6-oqýshy: Týǵan kúniń qutty, ár kúniń sátti bolsyn!
7-oqýshy: Mektep bitirýińmen quttyqtap, bolashaǵyńa dańǵyl jol tileımin!
8-oqýshy: Ómirdiń shyńynan, tabystyń tyńynan kórin!
9-oqýshy: Eńbegiń jana bersin, jemisin kór! 1-júrgizýshi: Batadaǵy nıet pen tilek mazmuny alýan túrli. Kelesi bata úlgisin oqıtyn Saǵıdýllaev A. Oqıdy: Ýa, úıińe bereke bersin,
Kúnde Qydyr kelsin!
İshken-jegenimizdiń saýaby
Arýaqtarǵa tıe bersin!
Kúniń shýaqty bolsyn,
Kóliń sýatty bolsyn!
Qonysyń óristi bolsyn!
Aǵashyń jemisti bolsyn!
Óneriń órleı bersin!
Ómiriń tórleı bersin!
Áýmın!
2-júrgizýshi: Kópshilikke arnalǵan bata oqıtyn Qanqojıev A:
A, Qudaı jaratqan!
Qaldyra kórme sanattan.
İzdegenim - ádilet,
Tilegimdi qabyl et!
Qalshyldaǵan qansyzdan saqta,
Arsyldaǵan arsyzdan saqta!
Parasatsyz káriden saqta!
Ádiletsizdiń kárinen saqta!
Tegi – tentek teksizden saqta,
Eńbek bilmes epsizden saqta!
Daýasyz dert pen keselden saqta!
Óńeshi tolmas obyrdan saqta!
Tıanaǵy joq tobyrdan saqta!
Sózinde turmas syrǵaqtan saqta!
Qyzyqqa toımas bulǵaqtan saqta!
Tarshylyq pen joqtyqtan saqta!
Táýbasy joq toqtyqtan saqta!
Erlik, eldik saltymdy saqta!
Meniń dana halqymdy saqta!
Áýmın!
10-oqýshy: Saparyń sátti bolsyn!
11-oqýshy: Mereıli jasyń qutty bolsyn!
12-oqýshy: Jańa jylyń qutty bolsyn!
13-oqýshy: Jyl baqyt ákelsin!
2-júrgizýshi: «Rızashylyq bildirý - ádeptiliktiń belgisi»
bul jóninde sózdi Ótemis Ámınaǵa beremiz:
Ómirde adamdardyń bir-birine degen ystyq yqylasy, aq peıili rızashylyq bildirýden bastalady. Halyq arasynda rızashylyq alǵys, bata túrinde beriledi. Bireýdiń kórsetken eńbegine, kómegine, kishipeıildiligine, azamattyǵyna alǵys bildirý - ádeptilik, mádenıettilik.
Alǵys sózder adamdardyń jas erekshelikterine, berilý sebepterine baılanysty ár túrli aıtylady. Adamdar rızashylyǵyn erekshe iltıpatpen, ádeptilikpen bildirýge tyrysqan. Belgili qoǵam qaıratkeri, iri ǵalym, aǵartýshy A. Baıtursynov «Rızashylyq - ádeptiń álippesi» degen eken.
Halyq danalyǵynda «Aldyn oılaǵan azamat – eldiń alǵysyn alar», «Alǵys alǵan jigittiń aty báıgeden keledi», «Ata-anańnyń rızashylyǵyn alsań, azamat bolasyń», «Alǵys almaǵannan aýlaq júr» sıaqty maqaldar saqtalǵan.
1-júrgizýshi: «Alǵyspenen er kógerer» deıdi babalarymyz. Endeshe sizder biletin alǵystyń qandaı túrleri bar?
1-oqýshy: - Bárekeldi!
2-oqýshy: - Órkeniń óssin!
3-oqýshy: - Kóp jasa!
4-oqýshy: - Jaǵyń túspeı, jamandyq kórme!
5-oqýshy: - Qudaıym pále-jaladan saqtasyn!
6-oqýshy: - Tilegen muratyńa jet!
7-oqýshy: - Imandy, yrysty bol!
8-oqýshy: - Allanyń nury jaýsyn!
10-oqýshy: - Basyńnan baq taımasyn!
11-oqýshy: - Qazanyń ortaımasyn!
12-oqýshy: - Qataryńnyń aldy bol!
13-oqýshy: - Qudaıym til-kózden saqtasyn!
2-júrgizýshi: Tyıym sózder týraly Edil Áıgerim aıtady:
Qazaqtyń úlgi, tárbıe quraldarynyń biri - tyıym sózder. Esi kirgen balalarǵa jaman ádet, jat pıǵyl, orynsyz qylyq, teris minezden saqtandyryp otyrǵan. «Qoldy tóbege qoıý»- el-jurttan beziný, «Úlkenniń jolyn kesý»- ádepsizdiktiń, «Asty tógý»- ysyraptyń belgisi dep tanyǵan dana halqymyz ondaı teris isterge qatań tyıym salǵan. Kúndelikti ómirimizde, turmysta jıi qoldanylatyn tyıym sózder el ishinde óte kóp.
1-júrgizýshi: Oqýshylar, sizder qandaı tyıym sózderdi bilesizder?
1-oqýshy: - Ata-anańa qarsy kelme!
2-oqýshy: - Nandy bir qolmen úzbe!
3-oqýshy: - Dinińdi, ultyńdy, aryńdy satpa!
4-oqýshy: - Betińdi syzba!
5-oqýshy: - Qumyrsqanyń ıleýin buzba!
6-oqýshy: - Úıge júgirip kirme!
7-oqýshy: - Aqty tókpe!
8-oqýshy: - Adamdy aınalma!
9-oqýshy: - Kisige saýsaǵyńdy shoshaıtpa!
10-oqýshy: - Kóp ishinde qatty sóıleme, qatty kúlme!
11-oqýshy: - Úlkennen buryn sóıleme!
12-oqýshy: - Dastarqandy, tamaqty, ydysty attama!
13-oqýshy: - Tańerteńgi asty tastama!
2-júrgizýshi: Synyp saǵatyn «Minezdi bola bil» degen túıinmen aıaqtaǵymyz keledi. Túıindi oqıtyn Esenova Raıgúl: Ár adamnyń minezinen halyqtyń minezi quralady. Halyqtyq minez sol halyqtyń rýhanı jan dúnıesin, kózqarasyn, qarym-qatynasyn aıqyndap turady.
Halyqtar da adamdar sıaqty bir-birinen erekshelenip turady. Olardyń dástúr, turmys, minez aıyrmashylyqtaryn kórý qıyn emes. Qazaq halqynyń halyqtyq minez qyrlaryn atap óter bolsaq: sabyrly, ónerli, dana, oıshyl, sheshen, sheber, qarapaıym, batyr, aqynjandy, jalqaý, kúnshil, batyr, sylbyr, tózimdi, t. b. Halqymyzdyń «Jaman halyq joq, jaman adamdar bar» degen tamasha sózi bar. Bul durys aıtylǵan, oryndy pikir.
1-júrgizýshi: Osymen «Ónegeli tárbıe - qudiretti tilimde» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.
Atyraý oblysy, Jyloı aýdany,
№9 jalpy orta bilim beretin mekteptiń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Nurǵanova Hadısha Edresqyzy
Maqsaty - ana tiliniń asa mańyzdy tárbıe quraly ekenin bilgizý, tilge taǵzym, til baılyǵy árbir eldiń ulttyq maqtanyshy, til-ádep, til-tárbıe, til-qýat, til-medet ekenin bilgizý.
Kórnekiligi:
Ana tili... júrektiń tereń syrlaryn, basynan keshken dáýirlerin, qysqasy jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtan-urpaqqa jetkizip, saqtap otyratyn asyl qazyna. (J. Aımaýytov)
Tárbıe basy – til. (M. Qashqarı)
Halyqtyń máńgi ǵumyry - onyń tilinde. Árbir til óziniń halqy úshin uly. (Sh. Aıtmatov)
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. J. N. Nyǵmet. Qazaq tili hrestomatıasy.
2. J. Aımaýytov. Shyǵarmalar jınaǵy.
3. «Ana tili», «Qazaqstan áıelderi» jýrnaldary.
Sharanyń júrisi:
1-júrgizýshi: Qazaq tili men ádebıeti aptalyǵyna oraı, 7a qazaq synyby oqýshylarynyń kúshimen daıyndalǵan «Ónegeli tárbıe – qudiretti tilimde» atty tárbıe saǵatymyzdy bastaımyz.
Til qaı halyq úshin de uly nárse, qasıetti qazyna.
Ana tili - qaı elde, qaı ultta bolsa da qasıetti, qasterli. Ol árbir adamnyń boıyna ana sútimen birge enip, qalyptasady. Ol atadan balaǵa mıras bolyp qalyp otyratyn baǵa jetpes mura.
2-júrgizýshi: Ár adam ana tilin kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaýǵa, ony orynsyz shubarlanýynyń qandaıyna bolsa da qarsy turýǵa tıis. Amal ne, týǵan tilimizdi shubarlap, basqa tildi aralastyra
sóıleıtinderdi jıi kezdestiremiz. Tipti týǵan tilinen bezetin soraqylar da kezdesedi. Osyndaıda Paýstovskııdiń «Týǵan tiline jany ashymaǵan adam –jándik» degeni oryndy aıtylǵan-aý dep oılaısyń.
1-júrgizýshi: Tól tilińde sóıleýden bezý – aq sútin berip asyraǵan anańdy umytýmen birdeı. Ana tili - ar ólshemi! Olaı bolsa, tildi shubarlaý-ardy shubarlaý, kóńil tunyǵyn laılaý.
Qadirmendi aqynymyz Qadyr Myrzalıevtiń:
«Ana tiliń – aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil, -
Óz tilińdi qurmette!» degen tujyrymy jastarmen qatar úlkenderge de qoıylatyn talap.
2-júrgizýshi: Dana halqymyz «Til – qylyshtan ótkir», «Óner aldy – qyzyl til» dep baǵalaǵan oqýshylar, sizder, til týraly qandaı maqal bilesizder?
1-oqýshy: Ana tilińdi anańdaı ardaqta,
Júrgen jerińde ádet-ǵurpyńdy madaqta.
2-oqýshy: Týǵan tilińde sóılemegeniń - tálim-tárbıe kórmegeniń.
3-oqýshy: Til – jaqyndy alystatady, alysty jaqyndatady.
4-oqýshy: Ana tilińdi jasyńnan úıren,
Basqa tildi artynan úıren.
5-oqýshy: Ana tilińdi bilem deý – qymbat, Bilmeımin - deý uıat.
6-oqýshy: Ana tilińdi shubarlaǵanyń,
Til qadirin uǵa almaǵanyń.
7-oqýshy: Týra sóz - ashshy.
8-oqýshy: Ana tilimiz – ata-babamyzdyń murasy,
Jaqsy sóz jaraly júrektiń daýasy.
9-oqýshy: Ana tiliń – tiregiń, Ómirge qajet keregiń.
10-oqýshy: Sózdi sóz tyıady.
11-oqýshy: Bulbuldyń beıneti tilinen.
12-oqýshy: Ádil sóz ýdan ashshy.
13-oqýshy: Ashshy sóz - basqa pále,
Tátti sóz - dertke daýa.
14-oqýshy: Tilmen túıindelgen tispen sheshilmeıdi.
15-oqýshy: Til júırigi aıyrady, At júırigi qaıyrady.
1-júrgizýshi: «Batamenen er kógerer» deıdi dana halqymyz. Endeshe bata týraly oı kezegin Baqtıarov Dastanǵa beremiz.
Aq bata, ósıet, alǵys sıaqty ulaǵatty sózder halqymyzdyń atadan balaǵa jalǵasyp kele jatqan óshpes murasy.
Halqymyz bataǵa erekshe mán bergen. «Kóp tileýi – kól» degen oı-pikirdi ýaǵyzdap, aq nıetpen bata berýdi dástúrge aınaldyrǵan. Qazaq halqynyń salt-dástúrlerin zerttep, V. V. Radlov, A. V. Vasılev, Á. Dıvaev sıaqty fólklorshy-etnograf ǵalymdar bata-tilektiń shyǵý tegi jóninde ǵylymı tujyrym jasaǵan.
Bata berý aýyldyń úlken aqsaqaldarynyń úlesine tıgen nemese qudaıy qonaqtyń alǵys-tilegi bolyp sanalǵan. Bata – tilekte halyqtyń optımısik oı-armany, úmiti jatyr. Kemeńger bıler, sheshender, kóregen kósemder árbir bas qosý, as-toılardy batamen qorytyndylap otyrǵan.
Qasıetti aq bata jolymen elin, halqyn dostyqqa, yntymaqqa shaqyrady, árkimniń otbasyna tynyshtyq, bereke tileıdi, el men eldiń, ult pen ulttyń arasynda tatýlyq nyǵaıyp, beıbit ómir bolsyn dep armandaıdy. Batamen jetkinshek urpaqty ádepti, sanaly, sabyrly, parasatty, arly bolyp ósýge baýlıdy.
Bata náreste dúnıege kelgende, ony besikke salǵanda, tusaýyn keskende, bala alǵash mektep esigin ashqanda, áskerı paryzyn óteýge attanǵanda, alys saparǵa jolǵa shyqqanda, qyz uzatyp, ul úılenip, kelin túskende, múshel toılarǵa, ulystyń uly kúni Naýryzda, kez kelgen jańa isti bastarda aıtylady. Bul qasıetti dástúrsiz isti bastamaǵan, is te bitpegen.
2-júrgizýshi: Batanyń máni men mazmuny jan-jaqty bolǵan. Kezekti bata túrlerine beremiz.
Jastarǵa beriletin bata úlgisi. Oqıtyn Qoshahanov. A:
Bir úıdiń balasy bolma,
Kóp úıdiń sanasy bol!
Bir eldiń atasy bolma,
Kóp eldiń danasy bol!
Bir tonǵa jaǵa bolma,
Kóp qoldyń aǵasy bol!
Aqty aq dep baǵala,
Qarany qara dep baǵala!
Ózegiń talsa ózen boıyn jaǵala!
Basyńa is tússe kópshilikti saǵala!
Ózińe-óziń kámil bol!
Jaýyńa qatal bol!
Dosyńa adal bol!
Áýmın!
Estige kónbes eserden saqta!
1-júrgizýshi: Quttyqtaý tilektiń qandaı túrleri bar?
1-oqýshy. Sábıdiń baýy berik bolsyn!
2-oqýshy: Ómir jasy uzaq bolsyn!
3-oqýshy: Jortqanda joly bolsyn!
Joldasy Qydyr ata bolsyn!
4-oqýshy: Perishteler qoldasyn!
5-oqýshy: Bilim álemine attaǵan qadamy qutty bolsyn!
6-oqýshy: Týǵan kúniń qutty, ár kúniń sátti bolsyn!
7-oqýshy: Mektep bitirýińmen quttyqtap, bolashaǵyńa dańǵyl jol tileımin!
8-oqýshy: Ómirdiń shyńynan, tabystyń tyńynan kórin!
9-oqýshy: Eńbegiń jana bersin, jemisin kór! 1-júrgizýshi: Batadaǵy nıet pen tilek mazmuny alýan túrli. Kelesi bata úlgisin oqıtyn Saǵıdýllaev A. Oqıdy: Ýa, úıińe bereke bersin,
Kúnde Qydyr kelsin!
İshken-jegenimizdiń saýaby
Arýaqtarǵa tıe bersin!
Kúniń shýaqty bolsyn,
Kóliń sýatty bolsyn!
Qonysyń óristi bolsyn!
Aǵashyń jemisti bolsyn!
Óneriń órleı bersin!
Ómiriń tórleı bersin!
Áýmın!
2-júrgizýshi: Kópshilikke arnalǵan bata oqıtyn Qanqojıev A:
A, Qudaı jaratqan!
Qaldyra kórme sanattan.
İzdegenim - ádilet,
Tilegimdi qabyl et!
Qalshyldaǵan qansyzdan saqta,
Arsyldaǵan arsyzdan saqta!
Parasatsyz káriden saqta!
Ádiletsizdiń kárinen saqta!
Tegi – tentek teksizden saqta,
Eńbek bilmes epsizden saqta!
Daýasyz dert pen keselden saqta!
Óńeshi tolmas obyrdan saqta!
Tıanaǵy joq tobyrdan saqta!
Sózinde turmas syrǵaqtan saqta!
Qyzyqqa toımas bulǵaqtan saqta!
Tarshylyq pen joqtyqtan saqta!
Táýbasy joq toqtyqtan saqta!
Erlik, eldik saltymdy saqta!
Meniń dana halqymdy saqta!
Áýmın!
10-oqýshy: Saparyń sátti bolsyn!
11-oqýshy: Mereıli jasyń qutty bolsyn!
12-oqýshy: Jańa jylyń qutty bolsyn!
13-oqýshy: Jyl baqyt ákelsin!
2-júrgizýshi: «Rızashylyq bildirý - ádeptiliktiń belgisi»
bul jóninde sózdi Ótemis Ámınaǵa beremiz:
Ómirde adamdardyń bir-birine degen ystyq yqylasy, aq peıili rızashylyq bildirýden bastalady. Halyq arasynda rızashylyq alǵys, bata túrinde beriledi. Bireýdiń kórsetken eńbegine, kómegine, kishipeıildiligine, azamattyǵyna alǵys bildirý - ádeptilik, mádenıettilik.
Alǵys sózder adamdardyń jas erekshelikterine, berilý sebepterine baılanysty ár túrli aıtylady. Adamdar rızashylyǵyn erekshe iltıpatpen, ádeptilikpen bildirýge tyrysqan. Belgili qoǵam qaıratkeri, iri ǵalym, aǵartýshy A. Baıtursynov «Rızashylyq - ádeptiń álippesi» degen eken.
Halyq danalyǵynda «Aldyn oılaǵan azamat – eldiń alǵysyn alar», «Alǵys alǵan jigittiń aty báıgeden keledi», «Ata-anańnyń rızashylyǵyn alsań, azamat bolasyń», «Alǵys almaǵannan aýlaq júr» sıaqty maqaldar saqtalǵan.
1-júrgizýshi: «Alǵyspenen er kógerer» deıdi babalarymyz. Endeshe sizder biletin alǵystyń qandaı túrleri bar?
1-oqýshy: - Bárekeldi!
2-oqýshy: - Órkeniń óssin!
3-oqýshy: - Kóp jasa!
4-oqýshy: - Jaǵyń túspeı, jamandyq kórme!
5-oqýshy: - Qudaıym pále-jaladan saqtasyn!
6-oqýshy: - Tilegen muratyńa jet!
7-oqýshy: - Imandy, yrysty bol!
8-oqýshy: - Allanyń nury jaýsyn!
10-oqýshy: - Basyńnan baq taımasyn!
11-oqýshy: - Qazanyń ortaımasyn!
12-oqýshy: - Qataryńnyń aldy bol!
13-oqýshy: - Qudaıym til-kózden saqtasyn!
2-júrgizýshi: Tyıym sózder týraly Edil Áıgerim aıtady:
Qazaqtyń úlgi, tárbıe quraldarynyń biri - tyıym sózder. Esi kirgen balalarǵa jaman ádet, jat pıǵyl, orynsyz qylyq, teris minezden saqtandyryp otyrǵan. «Qoldy tóbege qoıý»- el-jurttan beziný, «Úlkenniń jolyn kesý»- ádepsizdiktiń, «Asty tógý»- ysyraptyń belgisi dep tanyǵan dana halqymyz ondaı teris isterge qatań tyıym salǵan. Kúndelikti ómirimizde, turmysta jıi qoldanylatyn tyıym sózder el ishinde óte kóp.
1-júrgizýshi: Oqýshylar, sizder qandaı tyıym sózderdi bilesizder?
1-oqýshy: - Ata-anańa qarsy kelme!
2-oqýshy: - Nandy bir qolmen úzbe!
3-oqýshy: - Dinińdi, ultyńdy, aryńdy satpa!
4-oqýshy: - Betińdi syzba!
5-oqýshy: - Qumyrsqanyń ıleýin buzba!
6-oqýshy: - Úıge júgirip kirme!
7-oqýshy: - Aqty tókpe!
8-oqýshy: - Adamdy aınalma!
9-oqýshy: - Kisige saýsaǵyńdy shoshaıtpa!
10-oqýshy: - Kóp ishinde qatty sóıleme, qatty kúlme!
11-oqýshy: - Úlkennen buryn sóıleme!
12-oqýshy: - Dastarqandy, tamaqty, ydysty attama!
13-oqýshy: - Tańerteńgi asty tastama!
2-júrgizýshi: Synyp saǵatyn «Minezdi bola bil» degen túıinmen aıaqtaǵymyz keledi. Túıindi oqıtyn Esenova Raıgúl: Ár adamnyń minezinen halyqtyń minezi quralady. Halyqtyq minez sol halyqtyń rýhanı jan dúnıesin, kózqarasyn, qarym-qatynasyn aıqyndap turady.
Halyqtar da adamdar sıaqty bir-birinen erekshelenip turady. Olardyń dástúr, turmys, minez aıyrmashylyqtaryn kórý qıyn emes. Qazaq halqynyń halyqtyq minez qyrlaryn atap óter bolsaq: sabyrly, ónerli, dana, oıshyl, sheshen, sheber, qarapaıym, batyr, aqynjandy, jalqaý, kúnshil, batyr, sylbyr, tózimdi, t. b. Halqymyzdyń «Jaman halyq joq, jaman adamdar bar» degen tamasha sózi bar. Bul durys aıtylǵan, oryndy pikir.
1-júrgizýshi: Osymen «Ónegeli tárbıe - qudiretti tilimde» atty tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.
Atyraý oblysy, Jyloı aýdany,
№9 jalpy orta bilim beretin mekteptiń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Nurǵanova Hadısha Edresqyzy
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
