InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda Hasen  degen patshanyń jalǵyz uly bolypty. Balasy Ydyrys el aralap júrip, Sátbaı degen bir dıqannyń sulý qyzyna ǵashyq bolǵan eken. Qyzdyń aty Dúrıa eken. Bir kúni Ydyrys qyzdyń ákesine sóz salyp, kisi jiberipti. Sátbaı:

         — Qyzym barsa da, barmasa da ózi biledi depti.

Sonan soń Ydyrys Sátbaı qarttyń úıine ózi kelip, Dúrıa qyzǵa óziniń oıyn aıtypty. Sonda Dúrıa:

          — Sen bolsań patshanyń ulysyń, men bolsam dıqannyń qyzymyn, ony oıladyń ba? – depti.

         — Nege oılanbaıyn, Dúrıa, oılandym. On oılanyp, júz tolǵanyp kelip otyrmyn aldyńa,– deıdi Ydyrys.

         Dúrıa   oılanyp:

         — Qandaı óneriń bar edi? – dep suraıdy.

         — Eshqandaı ónerim joq, – deıdi Ydyrys.

         — Ónersizge úmit artý qıyn, úmitińdi úz de, jolyńdy tap, jigitim, – depti. Sonda Ydyrys turyp:

         — Dúrıajan, nege olaı deısiń, men jaqynda patsha bolamyn ǵoı, patsha bolǵan adamǵa ónerdiń qansha keregi bar?! – deıdi.

         — Joq, jigitim, olaı deme, búgin patshasyń, erteń kim bolaryńa kóziń jete me? Ónersizdiń ókinishi - kóp, ónerli órmelep órge shyǵady,  ónersizdik oıǵa opyq, boıǵa qorlyq emes pe?

Qyz sózine namystanǵan Ydyrys patsha saraıyna kelip, ákesine bolǵan jaıdy aıtady. Hasen patsha qol astyndaǵy barlyq sheberlerdi shaqyrtyp alyp, osy balama bir óner úıretip bergenderińe qansha ýaqyt kerek? – dep surapty. Ónershilerdiń árqaısysy ár túrli jaýap beripti. Bireýleri bir jyl kerek, endi bireýleri alty aı kerek, úsh aı kerek dep shýlasyp turǵanda, basyna júnnen qalpaq kıgen Toqtybaı degen bir ónershi shal:

         — Balaǵa on bes kúnde óner úıretip shyǵarýǵa bolady, – deıdi. Patsha balasyn Toqtybaıǵa tapsyrady. On bes kúnniń ishinde Ydyrys Toqtybaıdan qalpaq basýdy úırenip shyǵady. Hasen patsha balasyna:

         — Qasyńa birneshe kisi ertip, Sátbaı qarttyń úıine baryp, quda túsip, qyzǵa ónerińdi kórsetip qaıt, kóńili hosh bolsyn, – deıdi. Ydyrys dıqan Sátbaı qartqa baryp, kelisip, qyzy Dúrıany alyp, úlken toı jasaıdy. Dúrıa sulý da, zeıindi edi. Patshanyń úıine kelin bolyp túsken soń, Ydyrysqa:      

         — Endi ónerińdi kórset? – deıdi. Ydyrys saıman-ábzelderin taýyp alyp, júnnen bir jaqsy qalpaq basyp, Dúrıaǵa ákep kórsetedi.

         — Munyń da jaqsy óner eken, endi ekeýimiz eshkim bilmeıtin bir qosymsha jasaıyq, – depti.

         Sonda Ydyrys:

         — Ol ne qosymsha? – dep suraıdy.

         — Qalpaqty basqanda jıegine basqa júnnen áripke uksas órnekter shegemiz, bir árip bir sózdiń balaýy bolsyn, ony ekeýmizden basqa eshbir jan bilmeıtin bolsyn, «Saqtyqta qorlyq joq» degen, túbi – bul bizge kerek oqý, – deıdi Dúrıa. Sóıtip, olar ekeýine ortaq óner tapty.

         Úsh aı aýyrǵannan keıin Hasen patsha dúnıe saldy. Ydyrys ákesiniń ornyna taqqa otyrdy. Ata-enesin bala-shaǵasymen qasyna kóshirip aldy. Ol halyqqa tynysh, jaǵymdy patsha bolypty. Kúnderde bir kún halyqtyń hal-jaǵdaıyn bilmek bolyp, patsha ústine jaman kıim kıip, el aralapty.

         Bir qalany aralap kele jatsa, tútin shyqqan shetki úıden bir qońyrsyǵan ıis murnyna kele beripti. Táýir tamaq pisirip jatsa kerek, nede bolsa kireıin dep, sol úıge qaraı burylǵan eken. Úıge kirip kelse beldemshe kıingen tórt adam otyr. Ydyrys sálem bergennen keıin tórteýi bir-birine qarap, onyń kózinshe qyryn turǵan bir adamdy zyndanǵa salyp, syrtynan tars bekitipti. Baıqasa, adamdy soıyp, etinen túrli tamaq jasap, bazarǵa satady eken. Jańaǵy tórteýi qaıta kelip, ózara sóılesedi de zyndanǵa qaraı Ydyrysty súırep ala jóneledi. Zyndanǵa kirse ózinen basqa eki adam bar eken, olarda záre joq.

         — Bul ne pále? – dep surap edi, Ydyrys otyrǵan adamnyń biri jylaıdy, biri kúledi. Bularǵa tań qalǵan Ydyrys:

         — Sen nege jylaısyń, sen nege kúlesiń? – deıdi.

         Jylaǵan adam aıtady:

         — Meni búgin túnde soımaqshy edi, ajal saǵatym taqaǵan saıyn júrek dir-dir etedi, soǵan qoryqqanymnan jylaımyn, – depti.

         Kúlgen adam:

         — Meniń az da bolsa bir kúndik ómirim bar, soǵan qýanǵanymnan kúlemin. Bizden góri semizdeý ekensiń, múmkin, bizdi taǵy bir kún qoıa turyp, seni soıar, – deıdi. Muny estigen Ydyrysta záre-qut qalmaıdy. Úreılengen Ydyrys bul páleden qalaı qutylýdyń amalyn taba almaı, kóp oılanyp, dal bolady. Sol mezette onyń oıyna Dúrıanyń úıretken óneri túsedi.

         Sóıtip turǵanda, tórt aspaz kelip, Ydyrysty zyndannan shyǵaryp alyp:

         — Seni búgin soıamyz, – deıdi. Júregi ushyp, dirildegen Ydyrys:

         — Sender meni soımańdar, men senderge kóp paıda keltiremin.

         — Ne paıda keltiresiń, aıt!

         — Meniń aıtqanymdy istep, kerekti ábzelderimdi keshiktirmeı taýyp beresińder, sonan soń meniń sheber qolymnan órnektelip tigilgen ádemi bórikti patshanyń áıeline usynasyńdar, ol sózge kelmeı eki myń dilda beredi. Aspazshylar Ydyrystyń aıtqanyn qylyp, júni men ábzelderin túgel taýyp ákep beredi. Úsh-tórt kún ótkennen keıin bórik te daıyn bolady. Bóriktiń jıegine Ydyrys Dúrıa úıretken áripterden órnek salǵan edi. Qalypqa basqan ádemi bórikti qýana-qýana alǵan eki aspazshy atqa minip, patshanyń saraıyna barady. Saraıǵa attaryn baılap, ýázirlerden ruqsat alyp, patshanyń áıeline bórikti usynady. Dúrıa bórikti qolyna alyp, aınaldyra qarap órnektelgen áripterin ishinen oqyp shyqty da:

         — Bul bóriktiń baǵasyna ne suraısyńdar? – deıdi.

         — Eki myń dilda, – deıdi aspazdyń bireýi.

         — Jaraıdy men dilda alyp kelgenshe kidire turyńyzdar, – deıdi de Dúrıa dalaǵa shyǵyp:

         — 40 nóker qarý-jaraǵymen daıyn tursyn! – dep jarlyq etedi ýázirlerine. Dúrıa eki myń dildany alyp, úıge kirip, eki adamnyń qolyna beredi. Olar dildany alyp, bek qýanyp, attaryna minip úılerine qaıtady. Dúrıa da atqa minip, nókerlerimen ketken eki adamnyń sońynan qarasyn úzbeı júrip otyrady. Eki adam qoraǵa kelip kirisimen, nókerler qorany aınala qorshap alady. Dúrıa birneshe adamdarymen ishke kirip: «Bul úıde tiri jan bolsa, túgel shyqsyn!» – dep aıǵaı salady. İshindegilerdiń bári de tysqa shyǵady. Qora mańyna jınalǵan qala adamdary da tamashalap qarap turady. Aspazdyń ekeýi sol arada ózine-ózi pyshaq salyp óledi, qalǵan ekeýin nókerler tirideı qolǵa túsiredi. Ydyrys shyqpaǵan soń, Dúrıa zyndannyń kiltiń taýyp alyp, bir-eki nókerin ertip, zyndanda jatqan Ydyrysty aman-esen shyǵaryp alady. Esin jıǵan Ydyrys patsha Dúrıany kórip qýanyp, aıaǵyna bas ıedi. Sonda Dúrıa kúlip, Ydyrysqa: «Ónerdiń kúshi degen mine osy, bul ónerdi úırenbeseń, osy úıde ólimge tap bolatyn ediń», – deıdi.

         Úıdiń ishin túgel aralap, tintip shyqqan nókerler soıylǵan adamdardyń kıimderi men aspazdar tyqqan aqshalaryn taýyp alady. Jınalǵan jurttyń tilegi boıynsha Ydyrys patsha tiri qalǵan eki aspazdy kóp aldynda darǵa asqyzyp óltirtipti. Tabylǵan nárselerdi jurtqa úlestirip, Ydyrys patsha, Dúrıa, nókerlerimen aman-esen úıine qaıtady.

---