Oqýshylardyń ǵylymı-shyǵarmashylyq, zertteýshilik izdenisin qalyptastyrý
Aqtóbe oblysy, Alǵa aýdany,
№3 Alǵa qazaq orta mektebiniń
matematıka páni muǵalimi
Týrebekova Jańylsyn Barsaevna
Oqýshylardyń ǵylymı - shyǵarmashylyq, zertteýshilik izdenisin qalyptastyrý.
Balaǵa óz betimen zertteýge múmkindik týǵyzǵan saıyn odan ári jaqsy oqı túsedi.
Pıter Klaın.
“Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynyń “ basty maqsaty oqýshylardyń taldaý, sıntezdeý, ári logıkalyq oılaý qabiletterin damytý, ıaǵnı oqýshylardyń sabaq boıy oı eńbegimen shuǵyldanýyn qamtamasyz etý, oqýshyny izdenýge, óz betimen qorytyndy jasaýǵa úıretý bolyp otyr.
Bilim - el qazynasy, halqymyzdyń bilimdiligi elimizdiń baılyǵynyń eń mańyzdy bóligi desek, bilimniń negizi mektepte, ıaǵnı bar ǵylymnyń bastaýy – mektep, «Eldiń keleshegi búgingi jastardyń qolynda, al jas urpaqtyń taǵdyry – ustazdyń qolynda» dep Elbasy bizge úlken mindet artyp otyr. Egemen elimizdiń bolashaǵy, onyń álemdik órkenıettegi óz orny, eń aldymen bilim men tárbıeniń bastaýy bolatyn – ustaz qolynda, sondyqtan da bizdiń basty maqsatymyz – bilim sapasyn jaqsartý.
Qazirgi tańda bilim berýdiń áleýmettik qurylymy mańyzdy elementterdiń birine aınalyp otyr. Dúnıe júzinde bilimniń róli artyp, ár eldiń ózindik bilim berý júıesi taǵaıyndalǵan. Biraq, ol álem halyqtarynyń bilim berýdegi tájirıbesimen, baǵyt - baǵdarymen deńgeıles bolýy qajet. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy úlken ózgeristerdiń bilim berý salasynda qamtylýy mańyzdy is - shara bolyp tabylady. Osy oraıda bilim berýdi damytý tujyrymdamasy Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesin damytýdaǵy mańyzdy qujat ekendigi sózsiz.
Bilim berý júıesiniń basty mindeti - ulttyq jáne adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men praktıka jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa, damytýǵa jáne kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, oqytýdyń jańa tehnologıasyn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý. Qazirgi kezeńde bilim berý júıelerinde qaıta qurý júrip jatyr, bilim berý júıeleriniń jańa ulttyq modeli qurylýda.
Osy baǵytta júrgizilip jatqan jumystardyń negizgileriniń biri jalpy bilim beretin orta mektepte matematıka ǵylymy negizinen beriletin bilimdi qaıta jańartý bolyp tabylady.
Mine, osyndaı mańyzdy máselelerdi sheshýde jas urpaqty sapaly da sanaly oı eńbegine tárbıeleýde matematıkanyń alatyn orny erekshe. Qazirgi zaman - matematıka ǵylymynyń óte keń, jan - jaqty taraǵan kezeńi. Al talapqa saı matematıkalyq bilim berýdiń basty sharty - matematıkalyq mádenıettiliktiń deńgeıin kóterý bolyp tabylady.
Matematıka sóziniń ózi grek tilinde bilim, ǵylym degen maǵynany bildiredi. Olaı bolsa ejelgi zamannan - aq matematıkalyq bilimdi ǵylymdyqtyń joǵary dárejesi retinde qabyldaǵan.
Matematıka barlyq ǵylymdardyń logıkalyq negizi - kúre tamyry. Matematıka eń aldymen oqýshylardyń durys oılaý mádenıetin qalyptastyrady, damytady jáne shyńdaı túsedi. Matematıkalyq tilde tildesý qabiletin, sóz komýnıkasıasyn damytady. Matematıka álemde bolyp jatqan túrli qubylystardy, jańalyqtardy durys qabyldap, túsinýge kómektesedi.
Bilim berý júıesiniń qaıta jańartylýy balanyń shyǵarmashylyq daryndylyǵyn tanýǵa jáne boljam jasaýǵa jańa kózqarasty talap etýde. Daryndy balalardy taný – naqtyly bir balanyń damýyn taldaýmen baılanysty uzaq úrdis. Daryndylyqty qandaı da bir ádispen anyqtaý múmkin emes (mysaly synaqtan ótkizý). Daryndy balany tárbıe berý men oqytý barysynda birtindep, satylap anyqtaý qajet.
Daryndylyqtyń tabıǵaty sheksiz. Osy daryndylyq pen shyǵarmashylyqty damytýdyń túrli joldarynyń ishinde balanyń ózindik zertteý tájirıbesi eń tıimdi bolyp esepteledi.
Zertteýshilik, izdenýshilik – bala tabıǵatyna tán qubylys. Bilýge degen qushtarlyq, baqylaýǵa tyrysýshylyq tájirıbeden ótkizýge daıyn turý, álem týraly jańa málimet jınaýǵa talpynýshylyq qasıetter balaǵa tán dástúrli minez.
Pedagogıkalyq úrdiste balalardyń darynyn ashýda oqýshy men muǵalimniń yntymaqtastyǵy qajet. Zertteý biligi men daǵdysy tek ǵylymmen aınalysatyn adamǵa ǵana emes, sondaı - aq ár adamnyń túrli saladaǵy qyzmetine qajet.
Oqýshynyń ózindik zertteý áreketi onyń ózindik talabyn qanaǵattandyrýǵa yqpal etedi. Oqýshylar qorshaǵan ortamen tanysa otyryp ózindik zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıde emes, ózi ashady.
Psıhologtar «zertteý tártibin» tulǵanyń damýy men ózin - ózi damytýda mańyzdy dep kórsetedi. Shynynda da izdenýshilik belsendiligi tómendegen saıyn adam qolynan esh nárse kelmeıtin sıaqty úreı týǵyzatyn jaǵdaıǵa tap bolýy múmkin. Sóıtip, bilimge degen yntasy basylyp, nátıjesinde óziniń qabiletin, múmkindigin áldeqaıda tómendetip alýy ǵajap emes.
Zertteý isi qazirgi kezde ǵylymı qyzmetkerlerdiń belgili toptaryna ǵana tán emes, sondaı - aq búgingi zaman adamynyń ómir súrý tásiline engen, kásibı sheberligin tanytýda ózindik kózqarasyna sáıkes qyzmet bolyp tabylady.
Bul pikirdi Abaıdyń jetinshi qara sózindegi « Jas bala anadan týǵanda eki túrli minezben týady. Birinshisi – ishsem, jesem, uıyqtasam dep turady. Ekinshisi – kórsem, bilsem dep, er jetińkiregende ıt úrse de, mal shýlasa da, «ol nege óıtedi?», « bul nege búıtedi?» dep kózi kórgen, qulaǵy estigenniń bárin surap, tynyshtyq kórmeıdi», - degen oı - tujyrymy rastaıdy. Bıik tanymdyq qabilet, turmys - tirshiliktiń syryn uǵýǵa talpynys balanyń erte jasynan týyndaıdy eken. Sondyqtan oqýshyny izdenýshilikke baýlý bastaýysh klastan bastalýy tıis.
Óıtkeni bastaýysh klass oqýshysynyń túrli sózdikter men qyzyqty ádebıetterdi izdep tabýǵa, oqyp tanysýǵa degen qushtarlyǵyn basym bolady. Balany izdenýshilikke baýlý, oǵan zertteý daǵdysy men biligin ıgertý búgingi bilim berý salasynyń mańyzdy mindeti bolyp sanalady.
Daryndy bala qoıylǵan problemany tutastaı kóre bilip, oǵan baılanysty bolmys syrlaryn kóptep sheshýge, belgisiz nárselerge zer salyp, qyzyǵady, túsiniksiz nárseni bilýge yntazarlyq, túrli suraqtarǵa jaýap izdep, oı áreketimen shuǵyldanýǵa beıim keledi.
№3 Alǵa qazaq orta mektebiniń de negizgi maqsaty – oqýshynyń jeke tulǵa retinde qalyptasýyna jaǵdaı jasaý, bilimdi óz betinshe meńgertý, oqýshylardyń ómirge degen kózqarasyn qalyptastyrý jáne ıntelektýaldyq is - áreketke ázirleý. Sonymen birge, jańasha oqytý joldaryn taýyp, ony damytý men qalyptastyrýdyń alǵy sharttaryn iske asyrý.
Mektebimizde ádisteme salasyndaǵy ǵylymı jańalyqtar men ozyq tájirıbelerdi jetik ıgerý, oqý prosesin tehnologıalandyrý baǵytynda shyǵarmashylyq toptar jumys isteıdi: damyta oqytý tehnologıasy,
ınteraktıvti oqytý tehnologıasy, modýldik oqytý tehnologıasy,
deńgeılep oqytý tehnologıasy. Shyǵarmashylyq toptardyń basty maqsaty oqý prosesinde oqýshylardyń oqýǵa qyzyǵýyn arttyrý, ózdiginen bilim alýǵa qushtarlyǵyn damytý, oqýshynyń múmkinshilikteriniń ashylýyna qolaıly jaǵdaılar jasaý jumystaryn sheber, tıimdi uıymdastyrýǵa muǵalimderge baǵyt - baǵdar berip, kómektesý.
Oqýshyny shyǵarmashylyqqa baýlý úshin onyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrý baǵytynda edáýir jumystar júrgizilýde. Ony tómendegi syzbadan kórýge bolady:
Daryndy oqýshynyń izdenýshilik qasıetin qalyptastyrý oqytýdyń túrli formalary men ádisteri arqyly júzege asyrylady. Solardyń ishindegi eń tıimdisi (zertteýge oqytý)- oqýshylardyń ǵylymı qoǵamyn uıymdastyrý.
Sondyqtan mektep oqýshylarynyń daryndylyǵyn damytý jumystaryn júıeli uıymdastyrý basty maqsat, ǵylymı problema bolyp tabylady.
Jeke tulǵany damytyp qalyptastyrý úshin olardyń ózgermeli áreketterin aınaladaǵy naqty qubylystar men tanys obektilerdi zertteýmen baılanystyrýdyń mańyzy zor.
Taqyrypty tańdaǵanda «meni ne qyzyqtyrady?»- degen suraqqa jaýap berý kerek.
Tek muǵalim oqýshyǵa joba jaza alatynyn jáne jaqsy ıdeıalardyń barlyǵy da jazý kezinde bolatynyn túsindirip, oqýshynyń jazýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrsa sonda bala zertteý jumysyn jazýǵa talpynady.
Zertteý jumysymen aınalysý, shyǵarmashylyq joba jazý oqýshynyń analıtıkalyq oılaý qabiletin damytady, sheshim qabyldaı alý qabiletin qalyptastyrady. Oqýshyny izdenýshilikke baýlı otyryp, ǵylym men tehnıkanyń jetistigine sáıkes armandaryna jetýge, óz joldaryn dál tabýǵa kómektesedi.
Oqýshyny ǵylymı - zertteý jumysyna qatystyrý úshin aldymen, ony qyzyqtyra otyryp, zertteý talabyn qalyptastyrý kerek. Iaǵnı oqýshy aqparatty ala bilýge, ony basqalarǵa habarlaı bilýge talpynýy tıis. Eń aldymen oqýshyny ózdiginen sheshim qabyldaýǵa, aqparattar alýǵa, ony basqalarǵa jetkize bilýge úıretý qajet.
Qazirgi bilim men tárbıeniń negizgi baǵyty - jan - jaqty damyǵan tulǵa qalyptastyrý, tulǵanyń «Men» mentalıtetin qalyptastyrý, ózin - ózi taný, ózin - ózi damytý máselesiniń aınalasynda bolyp otyr.
Rasynda da, tulǵaǵa durys baǵyt berý, damý, qalyptasý aımaǵyna engizý, óz belsendilikterin týǵyzý, ózin - ózi tárbıeleý is - áreketterin yqpal etý - ustazdar aldyndaǵy jaýapty mindet.
Osy úrdistegi muǵalimniń rolin tómendegishe saralaýǵa bolady:
- dıagnostıkalyq jumystar arqyly psıhologpen birlese otyryp, ǵylymǵa ıkemdi, daryndy balalardy anyqtaý;
- tárbıe jumystary arqyly oqýshylardyń ǵylymǵa degen jaǵymdy kózqarasyn qalyptastyrýǵa túrtki jasaý;
- tanymdyq belsendilikterin damytý úrdisinen izdený. Oqýshylardyń tanymdyq belsendilikterin qalyptastyrý – olardy ǵylymı - izdenis aımaǵyna engizýdiń basty joly.
Oqýshylardyń ǵylymı qoǵamy muǵalimdermen birlese otyryp, balalardyń yntasy, qabiletterin eskerip, óz qalaýlaryna jol ashyp, izdený, zertteý taqyryptaryn alýdy uıymdastyrý, ǵalymdarmen tikeleı baılanysa otyryp, uıymdastyrý jumystaryn júrgizýi kerek.
Oqýshylardy ǵylymı izdeniske baýlý maqsatynda «Men - zertteýshimin», «Men - jobalaýshymyn» degen dápter arnatý. Dápterge oqýshylar ǵylym álemine enýdiń túrli joldaryn jazady, uly ǵalymdar eńbegi, ómirinen málimetter beredi. Onyń mańyzy oqýshylarǵa praktıkalyq ta, teorıalyq ta kómek bere alatynynda. Ol ár balanyń aldynda jatady. «Men - zertteýshimin» taqyrybynda oqýshylarmen «dóńgelek stol», áńgimeler ótkizýge bolady. Alǵashqy áńgimelerde «ǵylymı jumystardyń túrleri» sóz bolady. Bul jumystyń tıimdiligi oqýshylardyń ǵylym týraly uǵymdaryn keńeıtýge yqpal etip, izdený, zertteý jumystarynyń túrlerimen tanystyrady.
Jalpy aıtqanda, pedagogıkalyq ujym derbes oılap, kez kelgen jaǵdaıda sheshim qabyldaı alatyn, dúnıetanymy tereń, jan - jaqty damyǵan shákirtter tárbıeleýdi kózdeıdi.
Mektebimizde daryndy balamen jumys júrgizýge erekshe nazar aýdarylýda. Balalardy ǵylymı - izdeniske, ǵylymı joba qorǵaýǵa baýlý arqyly bilimderin tereńdetý isi júrip jatyr. Ony - álemdik bilim keńistigine ený jolyndaǵy tulǵany damytý aımaǵyna kirgizý maqsatyndaǵy bir qadam dep esepteýge bolady.
Mektep oqýshylaryn ǵylymı - izdeniske baýlý 2000 - 2001 oqý jylynan beri júrgizilip keledi. Jyl ótken saıyn ár túrli pánnen ǵylymı joba jarysyna qatysýshylar sany kóbeıýde. 2009 - 2010 oqý jylynda matematıka páninen 2 oqýshy ǵylymı joba jarysyna qatysty. Sońǵy jyldary mektebimizde de ǵylymı - praktıkalyq konferensıa ótkizilip júr.
Ótken oqý jylynda mektebimizde ótkizilgen İİ ǵylymı - praktıkalyq konferensıaǵa ár túrli pánderden ózderi tańdaǵan taqyryptary boıynsha 10 oqýshy ǵylymı jobalaryn qorǵap aýdandyq ǵylymı - praktıkalyq konferensıaǵa joldama alǵan bolatyn, odan ári Kishi ǵylym Akademıasy Aqtóbe fılıalynyń HİV ǵylymı - praktıkalyq konferensıasynda ózderiniń
ǵylymı jobalaryn qorǵap shyqty. «Júzden júırik, myńnan tulpar» degendeı qatynasqan 773 oqýshynyń ishinen, mektebimizdiń 10 klass oqýshysy D. Smaǵulova (bıologıa páninen) júldeli İİİ oryndy ıelenip, matematıka páninen
«Sandardyń bólingishtigi» taqyrybyna 7 klass oqýshysy A. Jolamanova men «Úshburyshtyń tańǵajaıyp núkteleriniń qasıetterin zerttep, praktıkalyq esepterge qoldaný múmkindikteri» taqyrybyna 8 klass oqýshysy A. Ahmethanovalar óz jumystaryn oıdaǵydaı qorǵap, «Qurmet gramotasymen» marapattaldy. Mekteptiń pedagogıkalyq ujymy úshin maqtanysh 10 klass oqýshysy D. Smaǵulova (bıologıa páninen) Respýblıkalyq ǵylymı - praktıkalyq konferensıada júldeli İ orynǵa ıe boldy.
Oqýshymen shyǵarmashylyq jumys bastamas buryn muǵalim ózine tómendegideı talap qoıǵany durys:
1. Daryndy balany anyqtaýda psıhologpen birlesken jumys jasaý;
2. Ata - anasymen pedagog retinde sóılese bilý;
3. Daryndy balalarǵa arnaıy baǵdarlamalar jasaý;
4. Daryndy balaǵa shyǵarmashylyqpen jumys isteý úshin jańa, tyń tapsyrmalar berý, oryndalýyna talap qoıý;
5. Jańa tehnologıa elementterin sabaqta paıdalaný;
6. Tapsyrmanyń oryndalý nátıjesin qadaǵalaý.
Oqýshylardy ǵylymı joba jarystaryna daıyndaýda mynadaı máselelerge erekshe kóńil bólý qajet:
- Taqyryptyń ǵylymı qundylylyǵy;
- Tańdaǵan taqyrypty ashýdaǵy oqýshy eńbeginiń sıpaty, qosqan úlesi;
- Kórnekiligi men usynylǵan materıaldyń sapalylyǵy;
- Oıyn utymdy, jaǵymdy jetkize alýy, sóıleý máneri, ózin ustaýy, aýdıtorıany tartýy;
- Jumystyń kórkem bezendirilýi.
Oqýshylardyń boıynda daryndylyq qasıetterin, izdenimpazdyǵyn qalyptastyrýda klastan tys, jeke, ujymdyq jumystar uıymdastyrýda shyǵarmashylyq oı, pándik aptalyqtar men úıirmeler, fakúltatıvtik sabaqtardyń mańyzy zor. Barlyq jumystarda oqýshylardyń qalaýy, tańdaýy men usynystaryn eskerý qajet. Mekteptegi pándik saıystar, túrli shyǵarmashylyq keshter oqýshylardyń izdenis qabiletin ushtap, oń nátıjege jetýge yqpal etedi.
Mektebimizdiń oqýshylary halyqaralyq ıntellektýaldyq oıyn saıystaryna da qatysyp, jaqsy jetistikter kórsete bildi.
«Bulaq kórseń, kózin ash» degen ulaǵatty sózge súıenip, bar múmkindikti paıdalanyp, balanyń qabiletin, darynyn ashý jáne árbir oqýshynyń óz múmkindikterin, qabilet jáne ıkemdiligin tanyta bilýine jaǵdaı jasaý – muǵalimniń basty mindetteriniń biri. Endeshe mektepte oqýshyny izdenýshilikke baýlı otyryp ǵylym men tehnıkanyń jetistigine sáıkes armandaryna jetýge, óz joldaryn dál tabýǵa, ǵylymǵa jeteleý arqyly ózderiniń qabiletterin ashýlaryna kómektesýimiz qajet.
Jańa ǵasyrǵa qadam basqan jas jetkinshekterdiń qazirgi ómirge beıimdiligi bolý kerek. Ol ómirdiń ár tetigine úńilip, tyǵyryqtan shyǵar jolǵa daıar bolýy qajet. Daryndy da, qabiletti oqýshylardy ǵylymǵa baýlyp, ǵylym arqyly egemendigimizdi nyǵaıtýǵa úles qosaıyq qurmetti áriptester!
№3 Alǵa qazaq orta mektebiniń
matematıka páni muǵalimi
Týrebekova Jańylsyn Barsaevna
Oqýshylardyń ǵylymı - shyǵarmashylyq, zertteýshilik izdenisin qalyptastyrý.
Balaǵa óz betimen zertteýge múmkindik týǵyzǵan saıyn odan ári jaqsy oqı túsedi.
Pıter Klaın.
“Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynyń “ basty maqsaty oqýshylardyń taldaý, sıntezdeý, ári logıkalyq oılaý qabiletterin damytý, ıaǵnı oqýshylardyń sabaq boıy oı eńbegimen shuǵyldanýyn qamtamasyz etý, oqýshyny izdenýge, óz betimen qorytyndy jasaýǵa úıretý bolyp otyr.
Bilim - el qazynasy, halqymyzdyń bilimdiligi elimizdiń baılyǵynyń eń mańyzdy bóligi desek, bilimniń negizi mektepte, ıaǵnı bar ǵylymnyń bastaýy – mektep, «Eldiń keleshegi búgingi jastardyń qolynda, al jas urpaqtyń taǵdyry – ustazdyń qolynda» dep Elbasy bizge úlken mindet artyp otyr. Egemen elimizdiń bolashaǵy, onyń álemdik órkenıettegi óz orny, eń aldymen bilim men tárbıeniń bastaýy bolatyn – ustaz qolynda, sondyqtan da bizdiń basty maqsatymyz – bilim sapasyn jaqsartý.
Qazirgi tańda bilim berýdiń áleýmettik qurylymy mańyzdy elementterdiń birine aınalyp otyr. Dúnıe júzinde bilimniń róli artyp, ár eldiń ózindik bilim berý júıesi taǵaıyndalǵan. Biraq, ol álem halyqtarynyń bilim berýdegi tájirıbesimen, baǵyt - baǵdarymen deńgeıles bolýy qajet. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy úlken ózgeristerdiń bilim berý salasynda qamtylýy mańyzdy is - shara bolyp tabylady. Osy oraıda bilim berýdi damytý tujyrymdamasy Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesin damytýdaǵy mańyzdy qujat ekendigi sózsiz.
Bilim berý júıesiniń basty mindeti - ulttyq jáne adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men praktıka jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa, damytýǵa jáne kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, oqytýdyń jańa tehnologıasyn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý. Qazirgi kezeńde bilim berý júıelerinde qaıta qurý júrip jatyr, bilim berý júıeleriniń jańa ulttyq modeli qurylýda.
Osy baǵytta júrgizilip jatqan jumystardyń negizgileriniń biri jalpy bilim beretin orta mektepte matematıka ǵylymy negizinen beriletin bilimdi qaıta jańartý bolyp tabylady.
Mine, osyndaı mańyzdy máselelerdi sheshýde jas urpaqty sapaly da sanaly oı eńbegine tárbıeleýde matematıkanyń alatyn orny erekshe. Qazirgi zaman - matematıka ǵylymynyń óte keń, jan - jaqty taraǵan kezeńi. Al talapqa saı matematıkalyq bilim berýdiń basty sharty - matematıkalyq mádenıettiliktiń deńgeıin kóterý bolyp tabylady.
Matematıka sóziniń ózi grek tilinde bilim, ǵylym degen maǵynany bildiredi. Olaı bolsa ejelgi zamannan - aq matematıkalyq bilimdi ǵylymdyqtyń joǵary dárejesi retinde qabyldaǵan.
Matematıka barlyq ǵylymdardyń logıkalyq negizi - kúre tamyry. Matematıka eń aldymen oqýshylardyń durys oılaý mádenıetin qalyptastyrady, damytady jáne shyńdaı túsedi. Matematıkalyq tilde tildesý qabiletin, sóz komýnıkasıasyn damytady. Matematıka álemde bolyp jatqan túrli qubylystardy, jańalyqtardy durys qabyldap, túsinýge kómektesedi.
Bilim berý júıesiniń qaıta jańartylýy balanyń shyǵarmashylyq daryndylyǵyn tanýǵa jáne boljam jasaýǵa jańa kózqarasty talap etýde. Daryndy balalardy taný – naqtyly bir balanyń damýyn taldaýmen baılanysty uzaq úrdis. Daryndylyqty qandaı da bir ádispen anyqtaý múmkin emes (mysaly synaqtan ótkizý). Daryndy balany tárbıe berý men oqytý barysynda birtindep, satylap anyqtaý qajet.
Daryndylyqtyń tabıǵaty sheksiz. Osy daryndylyq pen shyǵarmashylyqty damytýdyń túrli joldarynyń ishinde balanyń ózindik zertteý tájirıbesi eń tıimdi bolyp esepteledi.
Zertteýshilik, izdenýshilik – bala tabıǵatyna tán qubylys. Bilýge degen qushtarlyq, baqylaýǵa tyrysýshylyq tájirıbeden ótkizýge daıyn turý, álem týraly jańa málimet jınaýǵa talpynýshylyq qasıetter balaǵa tán dástúrli minez.
Pedagogıkalyq úrdiste balalardyń darynyn ashýda oqýshy men muǵalimniń yntymaqtastyǵy qajet. Zertteý biligi men daǵdysy tek ǵylymmen aınalysatyn adamǵa ǵana emes, sondaı - aq ár adamnyń túrli saladaǵy qyzmetine qajet.
Oqýshynyń ózindik zertteý áreketi onyń ózindik talabyn qanaǵattandyrýǵa yqpal etedi. Oqýshylar qorshaǵan ortamen tanysa otyryp ózindik zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıde emes, ózi ashady.
Psıhologtar «zertteý tártibin» tulǵanyń damýy men ózin - ózi damytýda mańyzdy dep kórsetedi. Shynynda da izdenýshilik belsendiligi tómendegen saıyn adam qolynan esh nárse kelmeıtin sıaqty úreı týǵyzatyn jaǵdaıǵa tap bolýy múmkin. Sóıtip, bilimge degen yntasy basylyp, nátıjesinde óziniń qabiletin, múmkindigin áldeqaıda tómendetip alýy ǵajap emes.
Zertteý isi qazirgi kezde ǵylymı qyzmetkerlerdiń belgili toptaryna ǵana tán emes, sondaı - aq búgingi zaman adamynyń ómir súrý tásiline engen, kásibı sheberligin tanytýda ózindik kózqarasyna sáıkes qyzmet bolyp tabylady.
Bul pikirdi Abaıdyń jetinshi qara sózindegi « Jas bala anadan týǵanda eki túrli minezben týady. Birinshisi – ishsem, jesem, uıyqtasam dep turady. Ekinshisi – kórsem, bilsem dep, er jetińkiregende ıt úrse de, mal shýlasa da, «ol nege óıtedi?», « bul nege búıtedi?» dep kózi kórgen, qulaǵy estigenniń bárin surap, tynyshtyq kórmeıdi», - degen oı - tujyrymy rastaıdy. Bıik tanymdyq qabilet, turmys - tirshiliktiń syryn uǵýǵa talpynys balanyń erte jasynan týyndaıdy eken. Sondyqtan oqýshyny izdenýshilikke baýlý bastaýysh klastan bastalýy tıis.
Óıtkeni bastaýysh klass oqýshysynyń túrli sózdikter men qyzyqty ádebıetterdi izdep tabýǵa, oqyp tanysýǵa degen qushtarlyǵyn basym bolady. Balany izdenýshilikke baýlý, oǵan zertteý daǵdysy men biligin ıgertý búgingi bilim berý salasynyń mańyzdy mindeti bolyp sanalady.
Daryndy bala qoıylǵan problemany tutastaı kóre bilip, oǵan baılanysty bolmys syrlaryn kóptep sheshýge, belgisiz nárselerge zer salyp, qyzyǵady, túsiniksiz nárseni bilýge yntazarlyq, túrli suraqtarǵa jaýap izdep, oı áreketimen shuǵyldanýǵa beıim keledi.
№3 Alǵa qazaq orta mektebiniń de negizgi maqsaty – oqýshynyń jeke tulǵa retinde qalyptasýyna jaǵdaı jasaý, bilimdi óz betinshe meńgertý, oqýshylardyń ómirge degen kózqarasyn qalyptastyrý jáne ıntelektýaldyq is - áreketke ázirleý. Sonymen birge, jańasha oqytý joldaryn taýyp, ony damytý men qalyptastyrýdyń alǵy sharttaryn iske asyrý.
Mektebimizde ádisteme salasyndaǵy ǵylymı jańalyqtar men ozyq tájirıbelerdi jetik ıgerý, oqý prosesin tehnologıalandyrý baǵytynda shyǵarmashylyq toptar jumys isteıdi: damyta oqytý tehnologıasy,
ınteraktıvti oqytý tehnologıasy, modýldik oqytý tehnologıasy,
deńgeılep oqytý tehnologıasy. Shyǵarmashylyq toptardyń basty maqsaty oqý prosesinde oqýshylardyń oqýǵa qyzyǵýyn arttyrý, ózdiginen bilim alýǵa qushtarlyǵyn damytý, oqýshynyń múmkinshilikteriniń ashylýyna qolaıly jaǵdaılar jasaý jumystaryn sheber, tıimdi uıymdastyrýǵa muǵalimderge baǵyt - baǵdar berip, kómektesý.
Oqýshyny shyǵarmashylyqqa baýlý úshin onyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrý baǵytynda edáýir jumystar júrgizilýde. Ony tómendegi syzbadan kórýge bolady:
Daryndy oqýshynyń izdenýshilik qasıetin qalyptastyrý oqytýdyń túrli formalary men ádisteri arqyly júzege asyrylady. Solardyń ishindegi eń tıimdisi (zertteýge oqytý)- oqýshylardyń ǵylymı qoǵamyn uıymdastyrý.
Sondyqtan mektep oqýshylarynyń daryndylyǵyn damytý jumystaryn júıeli uıymdastyrý basty maqsat, ǵylymı problema bolyp tabylady.
Jeke tulǵany damytyp qalyptastyrý úshin olardyń ózgermeli áreketterin aınaladaǵy naqty qubylystar men tanys obektilerdi zertteýmen baılanystyrýdyń mańyzy zor.
Taqyrypty tańdaǵanda «meni ne qyzyqtyrady?»- degen suraqqa jaýap berý kerek.
Tek muǵalim oqýshyǵa joba jaza alatynyn jáne jaqsy ıdeıalardyń barlyǵy da jazý kezinde bolatynyn túsindirip, oqýshynyń jazýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrsa sonda bala zertteý jumysyn jazýǵa talpynady.
Zertteý jumysymen aınalysý, shyǵarmashylyq joba jazý oqýshynyń analıtıkalyq oılaý qabiletin damytady, sheshim qabyldaı alý qabiletin qalyptastyrady. Oqýshyny izdenýshilikke baýlı otyryp, ǵylym men tehnıkanyń jetistigine sáıkes armandaryna jetýge, óz joldaryn dál tabýǵa kómektesedi.
Oqýshyny ǵylymı - zertteý jumysyna qatystyrý úshin aldymen, ony qyzyqtyra otyryp, zertteý talabyn qalyptastyrý kerek. Iaǵnı oqýshy aqparatty ala bilýge, ony basqalarǵa habarlaı bilýge talpynýy tıis. Eń aldymen oqýshyny ózdiginen sheshim qabyldaýǵa, aqparattar alýǵa, ony basqalarǵa jetkize bilýge úıretý qajet.
Qazirgi bilim men tárbıeniń negizgi baǵyty - jan - jaqty damyǵan tulǵa qalyptastyrý, tulǵanyń «Men» mentalıtetin qalyptastyrý, ózin - ózi taný, ózin - ózi damytý máselesiniń aınalasynda bolyp otyr.
Rasynda da, tulǵaǵa durys baǵyt berý, damý, qalyptasý aımaǵyna engizý, óz belsendilikterin týǵyzý, ózin - ózi tárbıeleý is - áreketterin yqpal etý - ustazdar aldyndaǵy jaýapty mindet.
Osy úrdistegi muǵalimniń rolin tómendegishe saralaýǵa bolady:
- dıagnostıkalyq jumystar arqyly psıhologpen birlese otyryp, ǵylymǵa ıkemdi, daryndy balalardy anyqtaý;
- tárbıe jumystary arqyly oqýshylardyń ǵylymǵa degen jaǵymdy kózqarasyn qalyptastyrýǵa túrtki jasaý;
- tanymdyq belsendilikterin damytý úrdisinen izdený. Oqýshylardyń tanymdyq belsendilikterin qalyptastyrý – olardy ǵylymı - izdenis aımaǵyna engizýdiń basty joly.
Oqýshylardyń ǵylymı qoǵamy muǵalimdermen birlese otyryp, balalardyń yntasy, qabiletterin eskerip, óz qalaýlaryna jol ashyp, izdený, zertteý taqyryptaryn alýdy uıymdastyrý, ǵalymdarmen tikeleı baılanysa otyryp, uıymdastyrý jumystaryn júrgizýi kerek.
Oqýshylardy ǵylymı izdeniske baýlý maqsatynda «Men - zertteýshimin», «Men - jobalaýshymyn» degen dápter arnatý. Dápterge oqýshylar ǵylym álemine enýdiń túrli joldaryn jazady, uly ǵalymdar eńbegi, ómirinen málimetter beredi. Onyń mańyzy oqýshylarǵa praktıkalyq ta, teorıalyq ta kómek bere alatynynda. Ol ár balanyń aldynda jatady. «Men - zertteýshimin» taqyrybynda oqýshylarmen «dóńgelek stol», áńgimeler ótkizýge bolady. Alǵashqy áńgimelerde «ǵylymı jumystardyń túrleri» sóz bolady. Bul jumystyń tıimdiligi oqýshylardyń ǵylym týraly uǵymdaryn keńeıtýge yqpal etip, izdený, zertteý jumystarynyń túrlerimen tanystyrady.
Jalpy aıtqanda, pedagogıkalyq ujym derbes oılap, kez kelgen jaǵdaıda sheshim qabyldaı alatyn, dúnıetanymy tereń, jan - jaqty damyǵan shákirtter tárbıeleýdi kózdeıdi.
Mektebimizde daryndy balamen jumys júrgizýge erekshe nazar aýdarylýda. Balalardy ǵylymı - izdeniske, ǵylymı joba qorǵaýǵa baýlý arqyly bilimderin tereńdetý isi júrip jatyr. Ony - álemdik bilim keńistigine ený jolyndaǵy tulǵany damytý aımaǵyna kirgizý maqsatyndaǵy bir qadam dep esepteýge bolady.
Mektep oqýshylaryn ǵylymı - izdeniske baýlý 2000 - 2001 oqý jylynan beri júrgizilip keledi. Jyl ótken saıyn ár túrli pánnen ǵylymı joba jarysyna qatysýshylar sany kóbeıýde. 2009 - 2010 oqý jylynda matematıka páninen 2 oqýshy ǵylymı joba jarysyna qatysty. Sońǵy jyldary mektebimizde de ǵylymı - praktıkalyq konferensıa ótkizilip júr.
Ótken oqý jylynda mektebimizde ótkizilgen İİ ǵylymı - praktıkalyq konferensıaǵa ár túrli pánderden ózderi tańdaǵan taqyryptary boıynsha 10 oqýshy ǵylymı jobalaryn qorǵap aýdandyq ǵylymı - praktıkalyq konferensıaǵa joldama alǵan bolatyn, odan ári Kishi ǵylym Akademıasy Aqtóbe fılıalynyń HİV ǵylymı - praktıkalyq konferensıasynda ózderiniń
ǵylymı jobalaryn qorǵap shyqty. «Júzden júırik, myńnan tulpar» degendeı qatynasqan 773 oqýshynyń ishinen, mektebimizdiń 10 klass oqýshysy D. Smaǵulova (bıologıa páninen) júldeli İİİ oryndy ıelenip, matematıka páninen
«Sandardyń bólingishtigi» taqyrybyna 7 klass oqýshysy A. Jolamanova men «Úshburyshtyń tańǵajaıyp núkteleriniń qasıetterin zerttep, praktıkalyq esepterge qoldaný múmkindikteri» taqyrybyna 8 klass oqýshysy A. Ahmethanovalar óz jumystaryn oıdaǵydaı qorǵap, «Qurmet gramotasymen» marapattaldy. Mekteptiń pedagogıkalyq ujymy úshin maqtanysh 10 klass oqýshysy D. Smaǵulova (bıologıa páninen) Respýblıkalyq ǵylymı - praktıkalyq konferensıada júldeli İ orynǵa ıe boldy.
Oqýshymen shyǵarmashylyq jumys bastamas buryn muǵalim ózine tómendegideı talap qoıǵany durys:
1. Daryndy balany anyqtaýda psıhologpen birlesken jumys jasaý;
2. Ata - anasymen pedagog retinde sóılese bilý;
3. Daryndy balalarǵa arnaıy baǵdarlamalar jasaý;
4. Daryndy balaǵa shyǵarmashylyqpen jumys isteý úshin jańa, tyń tapsyrmalar berý, oryndalýyna talap qoıý;
5. Jańa tehnologıa elementterin sabaqta paıdalaný;
6. Tapsyrmanyń oryndalý nátıjesin qadaǵalaý.
Oqýshylardy ǵylymı joba jarystaryna daıyndaýda mynadaı máselelerge erekshe kóńil bólý qajet:
- Taqyryptyń ǵylymı qundylylyǵy;
- Tańdaǵan taqyrypty ashýdaǵy oqýshy eńbeginiń sıpaty, qosqan úlesi;
- Kórnekiligi men usynylǵan materıaldyń sapalylyǵy;
- Oıyn utymdy, jaǵymdy jetkize alýy, sóıleý máneri, ózin ustaýy, aýdıtorıany tartýy;
- Jumystyń kórkem bezendirilýi.
Oqýshylardyń boıynda daryndylyq qasıetterin, izdenimpazdyǵyn qalyptastyrýda klastan tys, jeke, ujymdyq jumystar uıymdastyrýda shyǵarmashylyq oı, pándik aptalyqtar men úıirmeler, fakúltatıvtik sabaqtardyń mańyzy zor. Barlyq jumystarda oqýshylardyń qalaýy, tańdaýy men usynystaryn eskerý qajet. Mekteptegi pándik saıystar, túrli shyǵarmashylyq keshter oqýshylardyń izdenis qabiletin ushtap, oń nátıjege jetýge yqpal etedi.
Mektebimizdiń oqýshylary halyqaralyq ıntellektýaldyq oıyn saıystaryna da qatysyp, jaqsy jetistikter kórsete bildi.
«Bulaq kórseń, kózin ash» degen ulaǵatty sózge súıenip, bar múmkindikti paıdalanyp, balanyń qabiletin, darynyn ashý jáne árbir oqýshynyń óz múmkindikterin, qabilet jáne ıkemdiligin tanyta bilýine jaǵdaı jasaý – muǵalimniń basty mindetteriniń biri. Endeshe mektepte oqýshyny izdenýshilikke baýlı otyryp ǵylym men tehnıkanyń jetistigine sáıkes armandaryna jetýge, óz joldaryn dál tabýǵa, ǵylymǵa jeteleý arqyly ózderiniń qabiletterin ashýlaryna kómektesýimiz qajet.
Jańa ǵasyrǵa qadam basqan jas jetkinshekterdiń qazirgi ómirge beıimdiligi bolý kerek. Ol ómirdiń ár tetigine úńilip, tyǵyryqtan shyǵar jolǵa daıar bolýy qajet. Daryndy da, qabiletti oqýshylardy ǵylymǵa baýlyp, ǵylym arqyly egemendigimizdi nyǵaıtýǵa úles qosaıyq qurmetti áriptester!
You Might Also Like
