InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: §11. Otynnyń energıasy. Otynnyń menshikti janý jylýy (slaıdymen)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Otyn tolyq janǵanda bólip shyǵaratyn jylý mólsherin esepteýdi úıretý.
Damytýshylyq: Árbir jeke tulǵanyń aqyl - oıynyń damýyn, shyǵarmashylyq damý múmkindigine jaǵdaı jasaý.
Tárbıelik: Oqýshyny alǵyrlyqqa, jaýapkershilikke, sanalylyqqa tárbıeleý.
Sabaq túri: jańa sabaq.
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, túsindirý.
Kórnekiligi: plakat, slaıd, kartochkalar
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, oqýshylardy túgendeý, synypty jańa sabaq ótýge daıarlaý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
«Toptastyrý ádisi»

İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Ertedegi adamdar ózderiniń úılerin jylytý úshin nemese tamaq daıyndaý úshin nemese tamaq daıyndaý úshin aǵash, kómir, shymtezek energıasyn paıdalanǵan. Qazirgi zamanda otyn retinde tabıǵı gaz, munaı jáne munaı ónimderi qoldanylady.

Denelerdi qyzdyrý úshin energıa qajet. Energıa kóbinese otynnan alynady, ol úshin, mysaly, aǵash, tas kómir, benzın jaǵylady. Sonda neniń esebinen energıa bólinip shyǵady?
Molekýlalardyń atomdardan quralatyny belgili. Mysaly, sýdyń molekýlasy otteginiń bir atomy men sýteginiń eki atomynan quralady. Molekýlany atomdarǵa bólýge bolady. Molekýlalardyń osylaısha bólinýin hımıalyq aırylý reaksıasy dep ataıdy. Molekýlany atomdarǵa bólý úshin atomdardyń bir - birine tartylý kúshin jeńip, jumys isteý kerek, ıaǵnı energıa jumsaý kerek. Tájirıbeler, kerisinshe, atomdar birigip molekýla qurǵanda (otyn janǵanda), energıanyń bólinip shyǵatynyn kórsetedi.

Otyndy paıdalaný osy atomdar qosylyp molekýla quraǵanda energıa bólinip shyǵatynyna negizdelgen. Ádetki otyndardyń (kómir, munaı, benzın t. b.) quramynda kómirtegi bar. Otyn janǵanda, ondaǵy kómirteginiń atomy otteginiń eki atomymen qosylady. Osy molekýla túzilgende energıa bólinip shyǵady.

Otynnyń ár túrli bolady: kómir, shym tezek, aǵash otyn, munaı jáne tabıǵı gaz. Otyn janǵan kezde onyń ishki energıasy jumys atqarýǵa nemese jylý almasý jolymen basqa denelerdi qyzdyrýǵa jumsalady. Otynnyń barlyq túrleri úshin 1 kg otyn tolyq janǵanda qandaı mólsherde jylý bólinip shyǵatynyn tájirıbe jasap anyqtaý kerek.
Massasy 1 kg otyn túgel janǵanda qandaı jylý mólsheri bólinip shyǵatynyn kórsetetin fızıkalyq shama otynnyń menshikti janý jylýy dep atalady.
Otynnyń menshikti janý jylýyn q árpimen belgileıdi, onyń ólshem birligi 1Dj/kg.

Kez kelgen massasy m otyn tolyq janǵanda bólinetin Q jylý mólsherin esepteý úshin q menshikti janý jylýyn janǵan otynnyń massasyna kóbeıtý kerek:
Q=qm.
Munda q - otynnyń menshikti janý jylýy, m – otynnyń massasy.
İV. Jańa sabaqty bekitý.
Fızıkalyq dıktant.

V. Qorytyndylaý.
Kespe qaǵazy boıynsha oqýshylarǵa jańa sabaq boıynsha suraqtar berý.
№1
Otyn janǵanda energıanyń bólinýin qalaı túsindirýge bolady?
№2
Otynnyń menshikti janý jylýy neni kórsetedi? Ony qandaı árippen belgileıdi? Qandaı birlikpen ólsheıdi?
№3
Otynnyń menshikti janý jylýy degenimiz ne?
№4
Massasy 15 kg tas kómir tolyq janǵanda qansha jylý mólsheri bólinedi?
№5
5 kg antrasıt tolyq janǵanda qaısysynan kóp jylý bólinip shyǵady?
№6
Qurǵaq aǵash túgel janǵanda 50 000 kDj energıa bólinip shyqqan. Massasy qandaı?
№7
Kólemi 2 l kerosın túgel janǵanda qansha jylý bólinip shyǵady?
№8
210•108 Dj jylý alý úshin qansha tas kómir otynyn jaǵý kerek?
№9
Kólemi 4 l benzın tolyq janǵanda qansha jylý mólsheri bólinedi?
№10
Eger massasy 10 kg aǵash kómir janǵanda 340 MDj energıa bólinetin bolsa, onda menshikti janý jylýy nege teń?
Vİ. Úıge tapsyrma berý
Vİ. Baǵalaý