InfoHub Logo

Qazaqstannyń fızıkalyq geografıasy 8 synyp
Taqyryby: Qazaqstannyń paıdaly qazbalary
Sabaqtyń maqsaty: Qazaqstannyń paıdaly qazbalary, olardyń ornalasqan aýmaqtaryn, ataýlaryn bilýdiń mańyzdylyǵyn túsiný.
Qazaqstannyń paıdaly qazbalarymen tanysa otyryp, ádeptilikke, uqyptylyq, ekologıalyq tálim alý.
Alǵan bilimdi ómirde durys paıdalana bilý, oılaý qabiletin shyńdap, oıyn erkin jetkize alý.
Mindetteri: 1. Oqýshylardyń taqyrypty ashýyna yqpal etý.
2. Qazaqstannyń paıdaly qazbalary, olardyń ataýlary, geografıalyq orny týraly uǵymnyń qalyptasýyna jáne sıpattama jasaı alýyna múmkindik berý. Oqýshylardyń este saqtaý qabiletterin damytý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn oıatý, kartamen jumysty, shyǵarmashylyq jumys isteýge daǵdylandyrý.
3. Oqýshylardy ádeptilikke, uqyptylyqqa, ekologıalyq tálim arqyly adamgershilikke, elin - jerin súıý arqyly patrıottyqqa tárbıeleý
Kútiletin nátıje: Qazaqstannyń paıdaly qazbalary týraly biletin bolady.
Qazaqstannyń paıdaly qazbalary ornalasqan aımaqtardy biledi, kartadan kórsete alady.
Oqýshylardyń týǵan jerge degen súıispenshiligi artady.
Sabaqtyń túri: jańa taqyrypty ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: oqytýdaǵy jańa tásilder, STO, dıalog, OB, OJE, DT, OBK.
Pánaralyq baılanys: bıologıa, tarıh, aǵylshyn jáne orys tili, hımıa.
Kórnekilikter: Oqýlyq (oqý quraldary), úlestirmeli materıaldar,

Jumbaqtar:
1. Qyzýyn aıamaıdy,
Kólikke azyq jasaıdy. /Munaı/neft/oıl

2. Qara tústi, otyn,
Janady jarqyn. /Kómir/ýgol/

3. Móldir, ári tússiz,
Ózi tabıǵı otyn. /Gaz/gaz/

Mátin jáne kartamen jumys. (10 mın)
1. Paıdaly qazbalar — tehnıkanyń qazirgi jaǵdaıynda halyq sharýashylyǵyna tabıǵı kúıinde nemese baıytqannan keıin paıdalanǵanda jetkilikti ekonomıkalyq nátıje bere alatyn jer qoınynda kezdesetin tabıǵı mıneraldyq zattar. Óziniń fızıkalyq qasıeti boıynsha paıdaly qazyndylar qatty, suıyq jáne gaz tárizdes bolyp úshke bólinedi. Paıdalanylýyna baılanysty olar mynadaı toptarǵa bólinedi: janǵysh — kómir, munaı, janǵysh gazdar men taqtatastar; qurylystyq — granıt, mramor, ýtas, qum taǵy basqalar.; hımıalyq shıkizat — kúkirt, kalıı tuzy, apatıt, grafıt taǵy basqalar.; otqa tózgish shıkizat — qara, tústi jáne sırek metal kenderi taǵy basqalar. Ornalasý jaǵdaıy boıynsha bul qabattyń, jelilik taǵy basqalar. bolyp bólinedi.
Tapsyrma:
1. Paıdaly qazbalardyń halyq sharýashylyǵynda alatyn ornyn kórset.
2. Kómir, temir, munaı ken oryndaryn kartadan kórset.

2. Janatyn paıdaly qazbalar munaı men gaz - Atyraý, Mańǵystaý, Qyzylorda, Aqtóbe jáne batys Qazaqstan oblystarynda shoǵyrlanǵan. 1899 j. Qarashúńgilde Ámbi ken ornynda birinshi ret munaı atqylady. 1911 j. Dossor, 1915 j. Maqat ken orny paıdalanýǵa berildi. 1960 j. Ózen men Jetibaı qosyldy. Keıinnen Qarajambas pen Qalamqas, Teńiz ( Atyraý oblysy), Keńqıaq jáne Jańajol
( Aqtóbe oblysy), Qarashyǵanaq ( Batys Qazaqstan oblysy) pen Qumkól ( Qyzylorda oblysy) ken oryndary ashyldy. Qazaqstanda munaı men gaz shoǵyrlanǵan 14 alap jáne 207 ken orny bar.

Tapsyrma:
1. Munaı men gazdyń el ekonomıkasyna tıgizetin áseri qandaı?
2. Atalǵan ken oryndaryn kartadan kórset.

3. Qazaqstanda kómir qory mol. Munda tas kómir men qońyr kómirdiń 10 alaby, 300 ken orny bar. Qazaqstannyń jalpy kómir qory 164 mlrd tonnaǵa jetti. Respýblıka 90 - jyldardyń aıaǵyna qaraı jylyna 90 mln t. kómir óndiredi. Ǵalymdardyń jobalaýy boıynsha jylyna 140 mln t. óndirilse elimizdegi kómir qory 250 jylǵa jetedi. Kómir ken oryndarynyń basym bóligi Qaraǵandy, Pavlodar jáne Qostanaı oblystarynda ornalasqan. Qazirgi kezde Qaraǵandy alaby 3600 km2 jerdi alyp jatyr. Bul Qazaqstannyń negizgi kómir bazasy. Qaraǵandy kómiri koksteletindikten sapasy óte joǵary. Tas kómirdiń 80 qabaty anyqtalǵan, olardyń jalpy qalyńdyǵy 120 m. Kómirdiń barlanǵan jalpy qory 60 mlrd.
Mańyzy jaǵynan ekinshi oryndy Ekibastuz kómir alaby alady. Bul alap Saryarqa men Ertis mańy jazyǵy aralyǵynda ornalasqan. Pavlodar oblysynda aýdany 160 km2, qazyp alynatyn kómir qabatynyń qalyńdyǵy 150 m. ashyq ádispen óndiriletin bolǵandyqtan, elimizdegi kómirdiń eń arzany bolyp tabylady. Dúnıe júzindegi eń iri «Alyp» kenishinde jylyna 36 mln t. kómir óndiriledi. Sońǵy kezde Maıkúbi (Pavlodar oblysy) jáne Torǵaı (Obaǵan) kómir alaptaryn ıgerý bastalyp, sondaı - aq Ekibastuz kómir alabynyń «Alyp», «Soltústik» jáne «Shyǵys» kenishterinde kaıta qurý, kaıta jabdyqtaý jumystary júrgizilýde.

Tapsyrma:
1. Qaraǵandy jáne Ekibastuz kómir alaptaryn salystyr.
2. Keskin kartaǵa atalǵan ken oryndaryn túsir.

4. Qanysh Sátbaevtyń sýreti
- Otanymyzǵa, elimizge, halqymyzǵa, tabıǵı baılyqtarymyzǵa tireý de, súıeý de, qorǵan da bola bilgen akademık, ǵalym, qoǵam qaıratkeri, Jezqazǵan mys rýdasyn ashýǵa kóp eńbek sińirgen osy Qanysh Imantaıuly Sátbaev bolatyn.

Tapsyrma:
1. Qanysh Sátbaevtyń Qazaqstannyń paıdaly qazbalaryn ıgerýge qosqan eńbekteri jaıly baıanda.
2. Kartadan Qanysh Satpaevtyń zerttegen aýmaqtaryn kórset.