Qalıjan Bekqojın «Aqsaq Temir men aqyn» balladasy
Astana qalasy,
S.Máýlenov atyndaǵy №37 orta mektep
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Djýsýpova Jaına Janatqyzy
Qazaq ádebıeti 7 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: Q. Bekqojın «Aqsaq Temir men aqyn» balladasy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: – Q. Bekqojınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıynda oqýshylarǵa aqparat berý, teorıalyq uǵymdarmen tanystyrý jáne shyǵarmaǵa ádebı taldaý jasaý.
Tárbıeliligi: Ballada arqyly halqymyzdyń baǵa jetpes qazynasy - sóz ónerin baǵalaı bilýge, ónerdi súıýge, adamgershilik qasıetin bıik ustaýǵa úıretý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń tanymdyq dúnıesin, oı júıesin arttyrý, áýezdi oqý sheberlikterin, izdempazdyqtyń qabiletin shyńdaý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, taldaý, toptaý, salystyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: plakattar, qıma qaǵazdar, shyǵarmalar jınaǵy
Pánaralyq baılanys: tarıh, ózin - ózi taný.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
Sálemdesý, oqýshylardyń sabaqqa qatysýyn tekserý, sabaqqa nazaryn aýdartý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Q. Amanjolovtyń «Dúnıege jar» óleńi jattaý.
2. S. Shaımerdenovtiń «It ashýy» povesinen shaǵyn debat «Marǵaýdyń áreketi durys pa, álde burys pa?»
Lezbaıdy qorǵaýshy: «Marǵaýdyń áreketi durys»
Qarǵabekti qorǵaýshy: «Marǵaýdyń áreketi durys emes»
1) Menińshe, Marǵaýdyń Qarǵabekke istegeni durys. Sebebi ár adam óziniń jasaǵan aram pıǵyly úshin jazasyn alýy qajet. Lezbaıdyń úıinen adal asyn iship, aram áreket jasaǵan Qarǵabek óz jazasyn alýy qajet.
2) Meniń oıymsha, Abyrdy oıyn balasy dep onyń sózin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy, bile bilsek «balaly úıde urlyq jatpaıdy» degen sóz bar, kez - kelgen bala kórgenin aıtady.
3) Lezbaı óziniń tóbetin jaqsy biledi jáne oǵan senedi. Al Marǵaý óte batyl tóbet. Sebebi ol óz basyna qaterdiń tónetinine qaramastan ıesine jamandyq jasaǵandardy jazalady.
4) Jan - janýarlar tilsiz bolǵandyqtan, olardy sóıleı almaıdy eken dep jazalaı berýge bolmaıdy. Sebebi Marǵaý kúshik kezinen sol úıdiń tabaldyryǵyndaǵy kúndelikti kúıbeń tirshilikti kórip ósken. Onyń ondaı áreketke barýyna adamdardyń aram pıǵyly sebep boldy. Bárimizge belgili, jan - janýarlar adamǵa qaraǵanda jamandyqty birinshi sezedi. Olardy tabıǵat sezimtal etip jaratqan. 1) Menińshe, Marǵaýdyń jasaǵan áreketi durys emes. Sebebi Marǵaý tilsiz janýar. Ol qansha jerden jamandyqpen kúresse de keıbir adamdar onyń nıetin durys túsinbeıdi. Sebebi qazaqta «ıt ıttigin isteıdi» degen sóz bar.
2) Ol Qarǵabek pen Umsyndyqty jazalaımyn dep ıesi Lezbaıdyń basyna pále taýyp berdi, al ózi «qutyrǵan ıt» atandy. Marǵaýdy eshkim aqtap ala almaıdy, sebebi ol jamandyq áreketke ózi ǵana kýá boldy, Adyrdyń sózine eshkim senbeıdi, sebebi ol oıyn balasy, al Dabyr esi kirgen bala mundaı árekettiń bolǵanyn rastamady.
3) Lezbaı shopan óziniń ıtiniń adamdardy birneshe ret balaǵyna jabysqanyn bile tura, Umsyndyqtyń sózine qulaq aspady. Aqyry Marǵaý ıt Qarǵabekti talap tastady.
Jańa sabaq
Q. Bekqojın «Aqsaq Temir men aqyn»
Q. Bekqojınniń ómirbaıany oqylyp, aqyn týraly qysqasha málimet suraqtar arqyly bekitiledi:
1. Aqyn qaı jerde dúnıege kelgen? 1913 jyly 25 qarashada Pavlodar oblysynda týǵan;
2. Qaı jerde bilim alǵan? 1942 jyly QazMý - dyń jýrnalısıka bólimin bitirgen;
3. Qandaı án - óleńderdiń avtory? «Beıbitshilik jyry», «Kel, bizdiń aýylǵa»
4. Aqynnyń qandaı shyǵarmalary bar?
Teorıalyq uǵymdar:
Ballada - Orta ǵasyrda Fransýz, Ispan, Italán elderiniń poezıasynda paıda bolǵan lırıkanyń bir túri. Tarıhı shyndyqty, erlik áreketterdi sıpattaıtyn shaǵyn sújetti óleń.
Ámir Temir - mońǵoldyń túrkilengen barlas taıpasynan shyqqan Taraǵaı bektiń balasy. Ol 1336 - 1405 jj arasynda ómir súrgen. 35 jyl boıy - 1405 jyldary jeke - dara bılik júrgizgen. Ol Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵyna - Shyǵys Deshti Qypshaqqa, Jetisý men Tán - Shanǵa basqynshylyq maqsatyn asqan qatigezdikpen júzege asyrady. Ámir Temirdiń Qazaqstan jerine uzaq jyldar boıy jasaǵan joryqtary onyń 1405 j. Otyrar qalasynda qaza bolýymen aıaqtalady. Bul joryqtyń Qazaqstanda ómir súrgen taıpalar úshin aýyr zardaptary boldy. 1 - den halyqtardyń sharýashylyǵy múlde kúıredi. Elder arasynda baılanys úzildi. Halyq qyrǵynǵa ushyrap, quldyqqa aınaldy, Orta Azıa qolyndaǵy bazarlarda satýǵa tústi. Qalalar qırady, órteldi. Ámir Temir shapqynshylyǵy qazaq jeriniń ekonomıkasynyń, mádenıetiniń damýyna kóp zardabyn tıgizdi.
Balladanyń negizgi oqıǵasy - Ámir Temirdiń kezekti Úndistan joryǵynan kelip, túrik sultanyna qarsy joryqqa attanbaq bolǵan shaqta túrik qyzyna ǵashyq Hafız shaıyrmen aradaǵy kezdesýi.
Balladanyń negizgi ıdeıasy: álem bıleýshisi atanǵan Ámir Temirdiń sóz qudiretin baǵalaı biletin danyshpan ekendigin tanytý.
Jańa sabaqty bekitý kezeńi.
Shyǵarmany daýystap mánerlep oqý arqyly ony sújettik qurylysyna qaraı taldaý.
Shyǵarmanyń sújettik qurylysy:
Shyǵarmanyń kirispesi: Aqsaq Temir ordasyndaǵy saltanat
Sújettik baılanys: Hafızdiń ordaǵa kelýi
Shyǵarmanyń shıelenisýi: Hafız aqynnyń Temirmen tildesýi
Sharyqtaý shegi: Aqynnyń Ámir Temirge bergen baǵasy
Shyǵarmanyń sheshimi: Aqsaq Temirdiń sóz qudiretine bas ıýi
Shyǵarma keıipkerlerine taldaý:
● Aqsaq Temir
1. Bıleýshi;
2. qolbasshy;
3. batyr;
4. qatigez;
● Ortaq qasıetteri:
1. Orta ǵasyrlarda ómir súrgen
2. tarıhta esimderi qalǵan;
3. qaısar
4. ójet minezdi;
5. sóz qudiretin túsinedi
● Hafız aqyn
1. Aqyn;
2. parsy;
3. dastandar men óleńderdiń avtory
4. aqkóńil
Shyǵarmanyń tildik kórkemdik ereksheligine qaraı taldaý:
Alıterasıa
Teńizdeı tebirendi Jeıhýn búgin,
Temirdiń jyr etkendeı joıqyndyǵyn.
Keıipteý
Tajal ǵyp Azıaǵa bergen Táńir,
Talqandap talaı jurtty, kelgen Temir.
Metafora
Temir - ashynǵan arystan, jolbarys, barys, qara bult, aıdahar
Hafız - kıik, sózi - músápir (ý)
Epıtetter
Aq shatyrlar, kók oraı, sary qymyz, doly sóz, samal tań
Teńeýler:
Samarqandaı, tańdaı t. b
Jańa sabaqty qorytyndylaý kezeńi.
1) Shyǵarmadaǵy eń basty keıipker kim?
2) Shyǵarmada aty atalǵan Shyǵystan shyqqan Hafız, Nızamı shaıyrlar jaıynda ne bilesińder?
3) Shyǵarmada Aqsaq Temirdiń soıqandy joryqtary, qatal ámirshi ekendigi qalaı sýretteledi?
4) Hafız aqynǵa qandaı baǵa berdi?
5) Dúnıe júzin qan sasytyp, adam basyn tas ornyna qalap saraı salǵan ámirshiniń Hafızge jasaǵan raqymshyldyǵynyń sebebi ne dep oılaısyńdar?
6) Hafız shaıyr aqynnyń qudiretin qalaı dáleldeıdi?
Úı tapsyrmasy: «Aqsaq Temir men aqyn» balladasyn oqý, 174 bettegi II, III - deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý.
Baǵalaý.
S.Máýlenov atyndaǵy №37 orta mektep
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Djýsýpova Jaına Janatqyzy
Qazaq ádebıeti 7 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: Q. Bekqojın «Aqsaq Temir men aqyn» balladasy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: – Q. Bekqojınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıynda oqýshylarǵa aqparat berý, teorıalyq uǵymdarmen tanystyrý jáne shyǵarmaǵa ádebı taldaý jasaý.
Tárbıeliligi: Ballada arqyly halqymyzdyń baǵa jetpes qazynasy - sóz ónerin baǵalaı bilýge, ónerdi súıýge, adamgershilik qasıetin bıik ustaýǵa úıretý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń tanymdyq dúnıesin, oı júıesin arttyrý, áýezdi oqý sheberlikterin, izdempazdyqtyń qabiletin shyńdaý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, taldaý, toptaý, salystyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: plakattar, qıma qaǵazdar, shyǵarmalar jınaǵy
Pánaralyq baılanys: tarıh, ózin - ózi taný.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
Sálemdesý, oqýshylardyń sabaqqa qatysýyn tekserý, sabaqqa nazaryn aýdartý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Q. Amanjolovtyń «Dúnıege jar» óleńi jattaý.
2. S. Shaımerdenovtiń «It ashýy» povesinen shaǵyn debat «Marǵaýdyń áreketi durys pa, álde burys pa?»
Lezbaıdy qorǵaýshy: «Marǵaýdyń áreketi durys»
Qarǵabekti qorǵaýshy: «Marǵaýdyń áreketi durys emes»
1) Menińshe, Marǵaýdyń Qarǵabekke istegeni durys. Sebebi ár adam óziniń jasaǵan aram pıǵyly úshin jazasyn alýy qajet. Lezbaıdyń úıinen adal asyn iship, aram áreket jasaǵan Qarǵabek óz jazasyn alýy qajet.
2) Meniń oıymsha, Abyrdy oıyn balasy dep onyń sózin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy, bile bilsek «balaly úıde urlyq jatpaıdy» degen sóz bar, kez - kelgen bala kórgenin aıtady.
3) Lezbaı óziniń tóbetin jaqsy biledi jáne oǵan senedi. Al Marǵaý óte batyl tóbet. Sebebi ol óz basyna qaterdiń tónetinine qaramastan ıesine jamandyq jasaǵandardy jazalady.
4) Jan - janýarlar tilsiz bolǵandyqtan, olardy sóıleı almaıdy eken dep jazalaı berýge bolmaıdy. Sebebi Marǵaý kúshik kezinen sol úıdiń tabaldyryǵyndaǵy kúndelikti kúıbeń tirshilikti kórip ósken. Onyń ondaı áreketke barýyna adamdardyń aram pıǵyly sebep boldy. Bárimizge belgili, jan - janýarlar adamǵa qaraǵanda jamandyqty birinshi sezedi. Olardy tabıǵat sezimtal etip jaratqan. 1) Menińshe, Marǵaýdyń jasaǵan áreketi durys emes. Sebebi Marǵaý tilsiz janýar. Ol qansha jerden jamandyqpen kúresse de keıbir adamdar onyń nıetin durys túsinbeıdi. Sebebi qazaqta «ıt ıttigin isteıdi» degen sóz bar.
2) Ol Qarǵabek pen Umsyndyqty jazalaımyn dep ıesi Lezbaıdyń basyna pále taýyp berdi, al ózi «qutyrǵan ıt» atandy. Marǵaýdy eshkim aqtap ala almaıdy, sebebi ol jamandyq áreketke ózi ǵana kýá boldy, Adyrdyń sózine eshkim senbeıdi, sebebi ol oıyn balasy, al Dabyr esi kirgen bala mundaı árekettiń bolǵanyn rastamady.
3) Lezbaı shopan óziniń ıtiniń adamdardy birneshe ret balaǵyna jabysqanyn bile tura, Umsyndyqtyń sózine qulaq aspady. Aqyry Marǵaý ıt Qarǵabekti talap tastady.
Jańa sabaq
Q. Bekqojın «Aqsaq Temir men aqyn»
Q. Bekqojınniń ómirbaıany oqylyp, aqyn týraly qysqasha málimet suraqtar arqyly bekitiledi:
1. Aqyn qaı jerde dúnıege kelgen? 1913 jyly 25 qarashada Pavlodar oblysynda týǵan;
2. Qaı jerde bilim alǵan? 1942 jyly QazMý - dyń jýrnalısıka bólimin bitirgen;
3. Qandaı án - óleńderdiń avtory? «Beıbitshilik jyry», «Kel, bizdiń aýylǵa»
4. Aqynnyń qandaı shyǵarmalary bar?
Teorıalyq uǵymdar:
Ballada - Orta ǵasyrda Fransýz, Ispan, Italán elderiniń poezıasynda paıda bolǵan lırıkanyń bir túri. Tarıhı shyndyqty, erlik áreketterdi sıpattaıtyn shaǵyn sújetti óleń.
Ámir Temir - mońǵoldyń túrkilengen barlas taıpasynan shyqqan Taraǵaı bektiń balasy. Ol 1336 - 1405 jj arasynda ómir súrgen. 35 jyl boıy - 1405 jyldary jeke - dara bılik júrgizgen. Ol Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵyna - Shyǵys Deshti Qypshaqqa, Jetisý men Tán - Shanǵa basqynshylyq maqsatyn asqan qatigezdikpen júzege asyrady. Ámir Temirdiń Qazaqstan jerine uzaq jyldar boıy jasaǵan joryqtary onyń 1405 j. Otyrar qalasynda qaza bolýymen aıaqtalady. Bul joryqtyń Qazaqstanda ómir súrgen taıpalar úshin aýyr zardaptary boldy. 1 - den halyqtardyń sharýashylyǵy múlde kúıredi. Elder arasynda baılanys úzildi. Halyq qyrǵynǵa ushyrap, quldyqqa aınaldy, Orta Azıa qolyndaǵy bazarlarda satýǵa tústi. Qalalar qırady, órteldi. Ámir Temir shapqynshylyǵy qazaq jeriniń ekonomıkasynyń, mádenıetiniń damýyna kóp zardabyn tıgizdi.
Balladanyń negizgi oqıǵasy - Ámir Temirdiń kezekti Úndistan joryǵynan kelip, túrik sultanyna qarsy joryqqa attanbaq bolǵan shaqta túrik qyzyna ǵashyq Hafız shaıyrmen aradaǵy kezdesýi.
Balladanyń negizgi ıdeıasy: álem bıleýshisi atanǵan Ámir Temirdiń sóz qudiretin baǵalaı biletin danyshpan ekendigin tanytý.
Jańa sabaqty bekitý kezeńi.
Shyǵarmany daýystap mánerlep oqý arqyly ony sújettik qurylysyna qaraı taldaý.
Shyǵarmanyń sújettik qurylysy:
Shyǵarmanyń kirispesi: Aqsaq Temir ordasyndaǵy saltanat
Sújettik baılanys: Hafızdiń ordaǵa kelýi
Shyǵarmanyń shıelenisýi: Hafız aqynnyń Temirmen tildesýi
Sharyqtaý shegi: Aqynnyń Ámir Temirge bergen baǵasy
Shyǵarmanyń sheshimi: Aqsaq Temirdiń sóz qudiretine bas ıýi
Shyǵarma keıipkerlerine taldaý:
● Aqsaq Temir
1. Bıleýshi;
2. qolbasshy;
3. batyr;
4. qatigez;
● Ortaq qasıetteri:
1. Orta ǵasyrlarda ómir súrgen
2. tarıhta esimderi qalǵan;
3. qaısar
4. ójet minezdi;
5. sóz qudiretin túsinedi
● Hafız aqyn
1. Aqyn;
2. parsy;
3. dastandar men óleńderdiń avtory
4. aqkóńil
Shyǵarmanyń tildik kórkemdik ereksheligine qaraı taldaý:
Alıterasıa
Teńizdeı tebirendi Jeıhýn búgin,
Temirdiń jyr etkendeı joıqyndyǵyn.
Keıipteý
Tajal ǵyp Azıaǵa bergen Táńir,
Talqandap talaı jurtty, kelgen Temir.
Metafora
Temir - ashynǵan arystan, jolbarys, barys, qara bult, aıdahar
Hafız - kıik, sózi - músápir (ý)
Epıtetter
Aq shatyrlar, kók oraı, sary qymyz, doly sóz, samal tań
Teńeýler:
Samarqandaı, tańdaı t. b
Jańa sabaqty qorytyndylaý kezeńi.
1) Shyǵarmadaǵy eń basty keıipker kim?
2) Shyǵarmada aty atalǵan Shyǵystan shyqqan Hafız, Nızamı shaıyrlar jaıynda ne bilesińder?
3) Shyǵarmada Aqsaq Temirdiń soıqandy joryqtary, qatal ámirshi ekendigi qalaı sýretteledi?
4) Hafız aqynǵa qandaı baǵa berdi?
5) Dúnıe júzin qan sasytyp, adam basyn tas ornyna qalap saraı salǵan ámirshiniń Hafızge jasaǵan raqymshyldyǵynyń sebebi ne dep oılaısyńdar?
6) Hafız shaıyr aqynnyń qudiretin qalaı dáleldeıdi?
Úı tapsyrmasy: «Aqsaq Temir men aqyn» balladasyn oqý, 174 bettegi II, III - deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý.
Baǵalaý.
You Might Also Like
