InfoHub Logo

Aǵybaı ońasha bólmeden eki beti uıalǵannan órtteı qyzaryp shyqty. Úzilis áli bolmapty, ásheıinde oqýshylar qaıshalysyp jatatyn dálizde dál qazir eshkimniń bolmaǵanyna qýandy. Esin jıǵan bettegi oılaǵany bóten hattar Orynbek aǵaıdyń qolyna qalaı tústi. Álde ony muǵalimge qyzdyń ózi berdi me. Joq óz jaıyn oılaıtyn qyz bolsa Jaıdary óıtpeý kerek. Sabaqtan keıin Aǵybaı osyndaı oılarmen úıge de, kóshege de syımady. Tús aýa sheshesiniń jumysqa ketetin kezin tosyp turyp, eshkimge baıqatpaı Jaıdarynyń úıine keldi. Batyly jetip buryn kelmegen úıine kirip kelse de esik kózinde bógeldi. Buǵan burynǵysynsha jymıa qarap kirińiz degen qyzǵa:

— Jaıdary, hattardy aǵaıǵa bergen kim? — dep surady.

— Kúndeliktiń arasynda qalyp, sodan aǵaıdyń qolyna qaıdan túskenin bilmeımin, — dedi qyz sál qyzaryp. Aǵybaı álginde ekeýine arnap aıtqan aǵaıdyń sózderin aıtyp shyqty. Sóz sabaq jaıyna, taıaýda bolatyn aýdandyq jarys, oqý jaıyna aýysty. Sóılesken saıyn aralary jaqyndap, bir-birin burynǵydan jaqsy uǵa túsken sıaqtandy.

*   *   *

Aǵybaıdyń sabaqtan qoly bosasa oılaıtyny — Jaıdary edi. Jaıdary bolǵanda kórshi úıde turatyn jasóspirim qyz. Ony oılaı bastaǵanyna qansha boldy ózi de bilmeıdi. Sol beıneniń birte-birte oıyna sińip, jan dúnıesine jaqyndaı túsip, ishki bir álemine birigip ajyramastaı bolyp ketkenine de birtalaı ýaqyt ótken. Kózi kúlimdegen, minezi ashyq eshqashan renjýdi bilmeıtin aqjarqyn qyzdy mektepte júrse de, keshkilik aýyl balalary jıylyp dop oınaǵanda da kózinen tasa qylyp kórgen emes. Aǵybaı bıyl mektep bitiredi, jasy on altydan asyp on jetige jıdy. Bir kemshiligi minezi uıań edi. Sabaqty táp-táýir oqysa da basqalar bylaı tursyn, ózimen birge oqıtyn qyzdardan-aq  uıalmaıtyn jerde uıalyp, ojarlaý uldar buzyp-jaryp kete beretin isterdi bul qıýyn keltire almaı, bireýdiń  kómegimen zorǵa istep bitiredi. Al Jaıdarynyń minezinde tekten-tekke uıalyp, qysylý joq. Kerisinshe úrlegen saıyn jaınaı túsetin ot sıaqty. Sol qalpy úlkenmen de, kishimen de, sabaq oqytatyn muǵalimdermen de, yń-shyńsyz til tabysyp, Jaıdary degizip qana júredi. Basqalarmen qalaı erkin bolsa, munymen de sondaı erkin. Aǵybaı syrtynan muny unatyp, shyn kóńilimen jaqsy kórgenimen ol sezimin qyzǵa ashyq aıtyp jetkizip kórgen emes. Tipti ony syrtqa, ne qyzdyń ózine bildirý bylaı tursyn, ishindegi sol oıyn bireý bilip qalsa bir uıat sharýa bolatyndaı sol oıynan birtúrli qýystanyp júredi. Osy bir tosyn sezim joǵalyp ketý ornyna basyna ketpesteı bolyp ornap alǵandaı. Biraq ol sezimin eshkimge bildirmeýge tyrysqan saıyn burynǵyǵa qaraǵanda  azaıyp  ne  joǵalyp ketý ornyna baıqasa ulǵaıa túskendeı. Munyń jasyndaǵy kópshilik uldar ózderine unaǵan qyzdarmen mektepke birge kelip, birge qaıtyp, birge oınap kúlip dostasyp-aq júr. Al bul bolsa sopıǵan basy ómirdegi alǵash unatqan qyzy Jaıdarynyń qasyna da jaqyndap bara almaı júr. Kerek dese durystap sóılese de almaıdy.

Kúnde keshkilik  Jaıdary ekeýi tómengi jaqtan qoı aıdap qaıtatyn, úıleri qatar edi. Aýyl shetindegi dóń ústine keshki óristen qaıtqan maldy qarsy alý úshin úlken-kishi, qoly bos balalar túgel jınalady. Kún uıasyna qona óristen qaıtqan qoıdyń úıdi-úıge bólingende qozysyn izdep  adasyp mańyraǵany, jelini syzdaǵan sıyrdyń ıesin kútip móńiregeni, óristen qaıtqan malyn túgendep ári-beri sabylǵan jurttyń dabyrlaǵan aıqaı-shýy aýyl ústin azan-qazan qylady. Aǵybaı sıaqty Jaıdary da úı jumysyn sheshesine qaratpaı kóbine ózi tyndyratyn. Qoralary japsarlas, irgeleri bir-birine tıip turǵannan keıin Jaıdarynyń shamasy birdeńege kelmeı jatsa, júgirip kelip kómektesý Aǵybaıdyń ádeti.

Biraq sony syltaý etip sózge tartyp, qyzben birdeńe aıtyp  sóılesip qalý, ázildesip jaqyn tartýǵa batyly jetpeıdi. Neni aıtý kerektigin kúni buryn oılap alatyndyqtan Aǵybaıdyń Jaıdaryǵa aıtatyn sózderi tez taýsylady. Óristen kelgen qoıdy aıdap qaıtqanda da neni qalaı qıystyryp áńgime etip, ony qyzǵa qalaı unasymdy ǵyp jetkizýdi oılap kele jatady. Ekeýi qoıdyń eki jaq shetinde júrip bir-biriniń kózqarasyn alystan sezedi. Eger aralary jaqyndap qalsa  júzdesýge batpaı kózderimen túıisip qalýǵa qorqyp, basqa birdeńege aldanyp ketisedi.

Osylaı qysylyp-qymtyrylyp kele jatyp Aǵybaı tezirek úıge jetýdi oılaıdy. Úıge kelgen soń óziniń túk bitirmeı qaıtqan jigersizdigine yza bolady. Qyzdardyń ázilqoı, emin-erkin júrip úırengen uldardy unatatynyn oılap, ózine ondaı qasıettiń bitpegenine ókinedi. Biraq ondaı balalardyń kóbine tán ushyp-qonyp júretin turaqsyz minezderin unatpaıdy. Iá, qyzdar sóıtip  keıde aıyrmaı da qalady jaman ne, jaqsy ne degendi, keıin ǵoı sodan adamdar arasyndaǵy túsinbestik bastalatyny. Aǵybaı óstip ońashada oıǵa batady.

*   *   *

Qyzyl ińir áletinde Jaıdaryny bir kórip qaıtý úshin qoraǵa súıeýli turǵan satyǵa shyǵyp, qyzdyń terezege kelýin kútetindi shyǵardy. Bir kúni óstip otyrǵanda álgi terezeni bóten bireý kelip qaqty. Sony kútkendeı ishten Jaıdary júgire shyqty. Boıy ózinen sál uzyndaý bozbalamen aralary jaqyndasa qaldy. Ekeýi áńgimelesip birtalaı turdy. Kelýshiniń kim ekenin bilmeı, bilgisi kelse de qarańǵyda túrinen ajyratyp taba almaı bir ýys bop búrisip Aǵybaı otyrdy. Túngi tymyq aýada qyzdyń syńǵyrlaı kúlgeni estiledi, osy bir qýanysh, baqyt kúlkisin Jaıdary basqa bireýge arnaıtyndaı. Tereze jaryǵymen bozbalanyń qyzdy qushaqtamaq bolyp baýyryna tartqany, Jaıdarynyń saqyldaı kúlip súıgizbeı betin ala qashqany, jibek shashy jelp-jelp etip jat qolynan bosanbaq bolyp bulqynǵany baıqalyp turdy.                         

*   *   *

Dalada tyrsyldap jaýyn jaýdy. Kishkene terezeden taý betkeıi baıqalady,  onda úıilgen otyn, neshe jylǵy qı úıindileri qoıan jondala qalanyp syrtynan sıyrdyń japasymen japsyryla salyp, sylap qoıǵandaı jylmıyp tur. Bul da apasynyń qoly. Mańaıda eshkim kórinbeıdi. Aspan surǵylt tústenip, aldaǵy bolatyn bir yzǵarly kúnniń syńaıyn bildirip mazasyzdanyp tur. Aǵybaı sabaqtan keıin bir uıyqtap alyp, Jaıdaryǵa hat jazýǵa kiristi. Uzaq otyrdy. Bir jazǵanyn unatpaı qaıtadan jazyp, qate jerin syzyp, kelmeı turǵan jerin túzetip, sózderin qansha názik, jarasymdy ǵyp jetkizse de keı tusynda aıtýǵa tili jetpeı erkinen shyǵyp kete beredi. Ózi de  kishkentaı kúninen kitapty kóp oqıtyn sezimshil edi. Tiline neshe oralyp aıta almaı júrgen sózderin hatqa túsirgende, onysy oqyǵan adamnyń júregin shyn eljiretkendeı tereń syrly, jan qoımasy tereń adamnyń sózderindeı úılesimmen tizbektele jóneldi. Jazǵanynyń bárin neshe qaıtara oqyp, tazalap jańa qaǵazǵa kóshirdi. İshki syrynyń bárin aqtarǵan hattyń ár sózin qadala oqyp, qaıta tekserip shyqqan soń, tórt búktep konvertke salyp, eshkimge syr shashpaıtyn jan dosy Eleýge berip: «Qalaıda Jaıdaryǵa tabys et, bóten eshkimniń qolyna túspeıtin bolsyn», — dedi.

Tańerteń mektepke kelgende kıim ilgish mańyndaǵy qarbalas kezdi paıdalanyp Eleý qyzǵa hatty eshkimge baıqatpaı tapsyryp keldi. Aǵybaı tez qaıtyp oralǵan dosynan shydamsyzdana surap jatyr: “Kimnen dediń. Ne dep aıtty. Hatty jyrtyp tastamady ma”, — dep asyqtyra beredi. Aqyry dosynyń aıtqan jaýaptaryna qanaǵattanyp, tapsyrmasy durys oryndalǵanyna kózi jetken soń, oıyndaǵysy ornyna kelip ishteı rızashylyq sezimge bólendi. Biraq keshkilik sabaqtan bos ýaqytta burynǵysynsha Jaıdaryny syrtynan bolsyn bir kórip qalý úshin sol jaqtyń terezesine qarap aýla syrtynda júrdi.

Qasyńda, dál janyńdaǵy qol sozym jerde júrgen adamǵa ózińniń ishki sezimińdi, jaqsy kóretinińdi bildirip jetkize almaý qandaı qıyn. Al eger sen ony qansha jan-tánińmen súıetinińdi bildirgen kúnniń ózinde, ol ne oılaıtynyn aıtpasa she. Aǵybaı ońashada oılana-oılana kelip: ol da bir sheshimge kele almaı júr me, óziniń unatqanyn bildirip bir hat jazǵan adamǵa qaıdan tez jaýap qata qoısyn, taǵy da sendire sóılep hat jazǵanym durys qoı dep taǵy da jazýǵa kiristi. Bul joly ótkendegiden uzaq qylyp jan dúnıesindegi eń alǵash gúl jarǵan sezimniń taza, uıań, kirshiksiz kir shalmaǵan qalpyn áserli qylyp qaǵazǵa túsirdi. Munyń hatyn alǵanda qyzdyń qandaı kúıde bolatynyn kóz aldyna keltirip edi, ol kúlimsiregendeı kórinip, alystan shaqyryp belgi bergendeı erte jóneldi. Sol qıal álemine kirgende Jaıdarymen óńinde ázildesip, qımas syrlaryn aıtyp otyrǵandaı áserlenip, shabyt alyp tolqyǵandaı  rahat kúıde baqytymen jolyqqandaı erekshe halde oısha kezdesýmen bolyp edi. Bul hatta da uzaq tolǵanyspen, júrek syryn aqtara shertip, kóńil kúıiniń áserli shaqtaryna ózi de meıirlene eljirep, súısine tebirengen. Ekinshi hatty da Eleý arqyly  jasyryn jóneltti. Osy kúnderde qandaı jaýap keledi dep tosyp júrgendegi estigeni qyzdyń aýzynan kúle jetkizgen bir aýyz ázil.

— Dosyńnyń syry tereń bilem, — degen sóz kózge túserlik  bóten syıdan bólek edi. Bul jolǵy qýanyshy baıandy ári ketpeıtin kóńil túpkirinde máńgi saqtalar baqytty kez bolyp edi. Osydan keıin kúndelikti túnniń bir ýaǵyna deıin otyryp hat jazý ádetke aınalyp, ómirdiń baqytty sátindeı bolyp jalǵasa berdi. Mamyr aıy aıaqtalyp, oqý bitýge taıady. Oqý jylynyń sońyna bir juma qalǵanda Jaıdarynyń klass jetekshisi Orynbek aǵaı osynyń bárin kúni buryn sezip júrgendeı, ońasha bólmede Aǵybaıdy sál bógep hattardy ózine qaıtaryp berip, keleshek týraly aqyl aıtýy bul úshin tosyn oqıǵa edi. Endi mine sol hattardyń bári qolynda.

*   *   *

Óz sezimderiniń basqalarǵa qaraǵanda bıik ári kir shalmaıtyn taza ekenin biletin jandaı rıza kóńilmen kókke kóz jiberip edi aspanda juldyzdar bir-birimen talasa jıilenip kóńil kókjıegin solaı buryp bıiktetip ákete berdi. Qarakók tústi túpsiz dúnıeniń bir shetine buny da shaqyryp, birdeńe beretindeı onysyn jumbaqtaı, ádemilep eliktire túsedi. Juldyzdar ár jerden bir ymdap, qyzaryp-surlanyp, Aǵybaıdyń kóńil kúıi sıaqty jıi qubylyp, ózgerip jatty. Jyp-jyly sezim qanat bitirgendeı sheksiz bıikke jeńil kóterip, aıaly alaqanymen áldeqaıda áketip bara jatyr.

---