InfoHub Logo

Osy men Quralaıdy jaqsy kórdim be ekem?.. Bilmeımin, áıteýir, keıingi kezderi osy bir oı jıi mazalaıtyn bolyp júr. Qyzyq, áldeqashan saryqaryn báıbishe bolyp ketken sol kelinshek eske nege túse beredi?!

Quralaıdy alǵash kórgende altynshy klasta oqýshy edim. Joq... besinshini bitirip altyny endi bastaǵaly júrgenmin. Birinshi sentábrge on shaqty kún qalǵan.

Kesh túse qara qaıystaı bolyp ózennen kelsem, esik aldynda eki qolyn beline taıanyp ájem tur eken. Basyna appaq shatyrdaı jaýlyǵyn taǵyp, ústine anda-sanda ǵana iletin qytaıy jibek kóılegi men túıe júninen toqylǵan qyzǵylt jempirin kıip alypty.

— Oıbaı-aý, kúte-kúte eki kózim tórt boldy ǵoı-eı, bar boǵyr! Taǵy da sýdan keldiń be? Baspa onda dep qudaıdyń zaryn qylamyn. Talaıdy jutqan qandy Qarasý emes pe ol. Endi bolmasa qý shybyqtyń astyna alyp aıdap kelgeli otyr edim. Bar, jýyn! — dedi zekip.

— Ózennen shyqqanym jańa ǵoı! — dep kúńk ettim.

— Bar, bar, sózdi doǵar! Beti-qolyńdy shaıyp, jańa kastóm-shalbaryńdy kı. Qazir toıǵa baramyz!

«Alla-aı, osy kempirdiń toıy bitpeı-aq qoıdy-aý!» dedim ishimnen.

Bizden úsh-tórt úı tómenirekte turatyn Jylqybaıdyń Qurmashy kelin túsirdi dep ózim de estigenmin. Qaıda barsa da qolymnan jetelep, sereıtip ertetin de júretin ájem bul joly o toıǵa aparmaı-aq qoısa dep em. Tipti, qatar júrgen balalardan uıat. Biraq ony túsinip jatqan ájem bar ma. Osy ul erjetip qaldy-aý, qurby-qurdastarynan qysylatyn jasqa jetti-aý dep oılamaıdy ǵoı.

Barmaımyn dep jáne aıta almaımyn. Súmireıip jetegine eremin de otyramyn. Men túgili úıdegi úlkenderdiń de eki aıaǵyn bir etikke tyǵatyn ájemniń minezi ózime málim, qıqańdap kórseń eldiń kózinshe: «Tek, ynjyq neme! Tús bylaı!» — dep jelkeden túıip-túıip jiberýden taıynbaıdy.

Renjı júrip, belýardan sheshinip tastap jýynǵaly jatyr edim:

— Áı, balam, aldymen myna Qalıbekke shashyńdy aldyryp kelshi. Ósip ketipti. Aqysyn bereıin, — dedi daýystap.

Ol óz oıymda da bar sharýa edi. Sabaq bastalǵanda kádimgi jigitterge uqsap shash qoıdyryp barsam ba degem.

Jeıdemdi tez kıip aldym da, ájemniń ámıanynyń túbinen kózin syǵyraıtyp ala almaı otyrǵan aqshasynyń ishinen bir somdyq saryqulaqty sýyryp alyp, kórshiniń úıine bettedim. İshinen «elý tıyn jete me, álde jetpis-seksen tıyn bersem be eken» dep qınalyńqyrap otyrǵan ájem kózi japaqtap ańyryp qaldy da, qolyn bir siltedi. Jaraıdy, alsyn degeni. Esebiniń túgel ekenin, ol aqshanyń qunyn Qalıbektiń sońynan qalmaı túrli sharýalaryna jumsaı júre, eki eselep qaıtaryp alatynyn ózi de biledi.

O kezde bir som — bir jartylyq sharaptyń narqy. Aqshany kóbirek alsa Qalıbektiń de kóńildenip: «Áı, seniń ájeń altyn adam ǵoı, asyl ǵoı!» dep qoly-qolyna juqpaı, únemi ótkirlenip turatyn qaıshysyn jalaqtatyp, shashymdy ádemilep alyp beretini maǵan da aıan. Sodan soń basynda elemegendeı bolyp ústel ústine nemketti tastaı salǵan bir teńgeni ádemilep búktep yshqyr qaltasyna salyp alady da: «Tú-ý, óziń shashtan ǵana qor bolyp júrgen bala ekensiń ǵoı! Qatyp ketti. Iis sý ǵana jetpeı tur. Jónel, ony shesheńe sepkizip alarsyń!» — deıdi.

«Kanatqa» modasymen qıdyrǵan shashyma rıza bolyp, yrjyńdap úıge kelsem ájem shesheme:

— Áı, Kúlpash, myna Qýattyń úshkólge kıetin jańa kıimderin shyǵar. Óziń de kıin. Toıǵa adamǵa uqsap baraıyq, — dep jatyr eken.
Sheshem de meniń soraıyp ájeme erip júretinimdi unatpaıdy.

— Moınyn qylqıtyp qashanǵy jeteleısiz muny! — deıdi jaqtyrmaı.

— Tek, eı, qatyn! Muny jetelemegende endi seni jeteleımin be?! Jalǵyz shoshaıyp qalaı otyramyn. Qarashy-eı, qarshadaı balany... Bol, bol!
Sandyqtan jańa kıimderimdi alyp berip jatyp, sheshem ájeme estirtpeı maǵan jekıdi.

— Sende de mı joq qoı! Dardaı bolǵansha er de júr shesheńe. Óı, sanasyz neme!

— Ózi ǵoı endi...

— Nemene, «ózi ǵoı»?! Tiliń baılanyp qalǵan ba, nege aıtpaısyń barmaımyn dep!

— Óziń aıtsaıshy, batyr bolsań.

— Ket bar, joǵal! Bylǵamaı júr ústińdi!..

Osymen sheshemniń de ashýy támám. Aq kóılektiń jaǵasyn sý jańa pedjaktyń syrtyna shyǵaryp qoıyp, shashymdy sýlap tarap, ájemniń qasyna shaıǵa otyramyn. Ájem meni jańa kórgendeı:

— Kıinip, shashyn qıdyryp júrse meniń balam jigittiń ádemisi emes pe! Ákesiniń aýzynan túsip qalǵandaı jaryǵym! — dep aınalyp-tolǵana bastaıdy.

Ákemniń jastaı qaıtys bolyp ketkenine kóp bolǵan. Ájem uly esine túskende, balalarymnyń ishindegi eti tirisi de, ónerlisi de sol edi, qaıteıin, qý ajal mańdaıyma syıǵyzbady ǵoı dep, kóz jasyn syǵyp-syǵyp alady.

Odan jerge tesile qamyǵyp biraz otyrǵan soń, áńgimeni barǵaly otyrǵan toıǵa burady.

— Oıpyr-oı, ana Jylqybaıdyń jaman Qurmashynyń aýzynyń salymyn-aı! Otyzǵa deıin omalyp júrip-júrip, bireýdiń búldirshindeı bir qyzyn alyp kelipti. Kórdiń be-eı, qatyn, kelin ne degen kórikti! Úrip aýyzǵa salǵandaı-aý. Joq-aý, tipti, jerde joq sulý eken de! Qolań shashy tilersegine túsip, jáýdirep turǵany qandaı ásem! Zatyna da aty saı «Quralaı» kórinedi. Shirkin, áıel bitken sondaı bolsaıshy! — dep toqtaıdy.

— Kelinińiz qaratorylaý ǵoı,— deıdi sheshem ájemniń tym tamsanyp ketkenin unatyńqyramaı, — Qurmash jaman jigit emes. Óz tirligin bir azamattaı-aq biledi. Kórkine kóje quıa ma, ondaı shópjelkeler Qurmashtaı adamnyń kezikkenine qýansyn.
Ájem de raıdan tez qaıtady.

— Onyń ras. Jaryqtyq Jylqybaıdyń balalary shetinen jýas, sharýaqor ǵoı. Meniki, ásheıin, sózdiń siraǵysy da. Baǵy jansyn beısharanyń!

Sheshemniń álde shyny, álde adýyn enesine jaǵymsyǵany:

— Beti jyltyraǵan bireýdi kórseńiz ylǵı kórikti, kelbetti dep jer-kókke syıǵyzbaı maqtaı jónelesiz. Kelinniń sizdiń ózińizden asqan sulýlyǵyn kóre almadyq, — deıdi.

— Ras aıtasyń ba, eı, Kúlpash?! — dep selt etken ájem nurlanyp, rahattanyp qalady. Odan kilt muńaıa qalyp:

— E-e-e, nesin aıtasyń! Men de bireýdiń álpeshtep ósirgen qyzy edim. O tusta kóriktiń qadirin qaıdan bileıik, on úsh jasymda myńǵyrtyp jylqy aıdaǵan ataqty Nuraly baıdyń balasyna turmysqa shyqtym. Ol úıdiń bosaǵasyn attaǵanyma jarty kún ótti me, ótpedi me, aýylǵa saý etip túsken bir qora qyzyl jaǵaly maldyń bárin tý-talaqaı taratyp, joldasymdy áke-sheshe, týǵan-týysymen qosa bir túnniń ishinde ıtjekkenge jer aýdaryp aıdady da áketti. Jany jánnatta bolǵyr alǵashqy qosaǵymnan sodan habarsyzbyn. Kelinniń aıaǵynan deýshi edi, ne oılap ketti eken jaryqtyq?! Júzinen qany tamatyn on segiz, on toǵyzdaǵy qylshyldaǵan jigit edi. Óz aǵaıyndarym da toz-toz bolyp qyrǵyz asyp jan saqtady. Odan taǵdyr mynalardyń atasyna keziktirdi ǵoı. Ol da jigittiń syrttany edi-aý. E-e-e, shirkin dáýren! — dep ótken ómir elesterin kezip ketedi.

Rasynda da ájemniń sulýlyǵyn mańaıdaǵylardyń bári moıyndaıtyn. Jetpiske kelse de janary tup-tunyq bolyp, appaq júzinen nur tógilip, ústi-basyna shań jýytpaı tip-tik júretin suńǵaq boıly kisi edi. Qaıyndarynyń:

— Jasyńda talaıdyń kózine qurt boldyń-aý, Zylıha! Bizdiń anaý qara shaldyń qaı jerine qyzyǵyp tıip júrsiń ózi?! — dep qaljyńdaıtynyn talaı kórgenmin. Kópshilik qurbylary da atyn atamaı, «kerbez qyz» deıtin-di.

Ájem janary jasaýraı muńaıyp biraz otyrdy da:

— Qoı, turaıyq, júrińder! — dedi jaýlyǵyn túzep.

Ol kezde bizdiń aýylda toılardy aýmaǵy atshaptyrym shatyr tigip ótkizetin dástúr ene bastaǵan. Úı ıeleri qyz-jigit, orta-jasamys, kempir-sampyr, shal-shaýqyndy qatar shaqyryp, bárin bir-aq túnde qonaq qylyp taratatyn-dy.
Sheshem: «Men qosarlaspaı-aq qoıaıyn, erteń kúndiz de kirip shyǵamyn ǵoı, ózderińiz bara berińizder», — dep úıde qaldy da, ájem ekeýmiz aıańdap jettik. Biz kelsek, betashar bitip, eldiń aıaǵy kirip te bolǵan eken. Aldymyzdan Jylqybaıdyń ózi shyǵyp:

— E, Záke, kel, kel, tórlet! Batyr, sen de joǵary shyq! — dep tórge bir-aq ozǵyzdy.

Jan-jaqtan enteleı qarap otyrǵan qalyń jurtqa kóz salmaýǵa tyrysyp, uıala basyp, siltegen jerge baryp otyrǵanymda baıqadym, jas kelin men kúıeý jigittiń týra qasynan shyǵyppyz.

Quralaı shynymen-aq kórikti kórindi. Qońyrqaılaý júzi bal-bul jana alaburtyp, tómen qarap otyr. Bilekteı burymy ıyǵyn japqan tyǵynshyqtaı ǵana ádemi kelinshek. Anda-sanda qoıý kirpigin serpip alǵa qaraǵanda janary jarq-jurq etedi. Oqta-tekte bir sát ókpelegen baladaı tompaq erinderin bultıtyp qalatyn nazy da súıkimdi-aq. Qurmashtyń da jaǵasy jaılaýda sıaqty. Ketik tisteri ıqy-jıqy, eńgezerdeı bolyp eki ezýi eki qulaǵyna jete yrjańdaı beredi.

Mıkrofonnan daýsy sańqyldap óleńdete sóılep turǵan asaba jigit, alǵashqy tosty toı ıeleri — Jylqybaı men so kisiniń báıbishesine berdi. Odan keıingi lebiz, nelikten ekenin, meniń ájeme tıgen. Ájemniń kelindi tap ózi túsirip otyrǵandaı kósilgeni-aı. Mundaı sózýarlyǵyn, tipti, birinshi kórýim. Týra jarty saǵat sóılep, júrek túkpirindegi eń bir aıaýly da asyl tilekterin saryqqan shyǵar. Sóz bitkenshe «tú-ý, osy meniń ájem de keıde artyq ketedi» dep tyqyrshyp, yńǵaısyzdana berdim. El dý-dý qol soqty. Ásirese, jastar jaǵy ysqyryp, yrza boldy. Olarǵa ne kerek, kim ne sóz aıtsa da araq ishse jetip jatyr.

Sóıtip otyrǵanda kelin ekeýmizdiń kózderimiz sharpysyp qaldy. Men de olar otyrǵan jaqqa aýzymdy ashyp qaraǵyshtaı bersem kerek, eki qulaǵym dý etip, qysylyp kettim. Quralaı ásem jymıdy. Mynandaı sózsheń kempirdiń qasynda júrgen bul netken bala degen shyǵar.

Ol maǵan ekinshi ret uzaǵyraq qadala qaraǵanda keýdem qysyp, mańdaıymnan shyp-shyp ter shyqty. Ájeme sybyrlap: «Ystyqtap kettim, dalaǵa shyǵaıynshy» degenimde jibere qoıǵany abyroı boldy, bir qarasam, júgire basyp úıge qaraı kele jatyr ekenmin.

Erteńine ájem úıge kelgen adamdarǵa Jylqybaıdyń balasynyń úılenýine talaı jylǵy dáýletin aıamaı shashqanyn, toıdyń ǵajap ótkenin, kelinniń de jaqsy kezikkenin qaıta-qaıta aıtyp tamsanyp otyrdy.

Uzamaı Qurmash pen Quralaı jeke otaýǵa shyqqan. Otaý bolǵanda týra bizben japsarlas, bosaǵan eki bólmeli úıge kelip kirdi.

Ájemniń Qudaıy berdi. Kelin bitkendi ómiri jaqtyrmaı min taǵyp otyratyn kirpıaz kempirdi tanymaı qaldyq. Quralaı ekeýi kúni boıy shaı iship, ne aıtatyndary belgisiz, baıaǵydan syrlas qurbylardaı saq-saq kúlisip, máz bolady da otyrady. Áıteýir, ájem birtúrli jasara túskendeı, qabaǵy jadyrap qaldy.

Quralaıdyń ájemmen til tabysa qalǵany shesheme de jaman bolǵan joq. Qoly da bosady, qulaǵy da tynshydy. Ashyq-jarqyn Quralaı Jylqybaıdyń ǵana emes, bizdiń de týǵan kelinimizge uqsap, úsh úıdiń arasyna kezek júgirip, qalt etkende samaýyr-samaýyr sýdy da ysytyp jiberip ájemdi de shomyldyryp ketedi, esh arlanbaı jeńil-jelpi kirdi de jýa salady. Mundaı adam qalaı unamasyn.

Ózi muǵalim kórinedi. Ara-arasynda meniń de sabaqtarymdy qadaǵalap qoıyp júredi. Qurmash alys jolǵa jıi shyǵatyn shopyr bolatyn. Ony da bizdiń úımen jaqyn aralasýǵa úıretti. Túski asty da eki úıden kezek ishe salatyn boldyq. Alǵashqyda uıalyp, qashqalaqtap júretin men de olarǵa boı úırete bastadym.

Aqkóńil Qurmash kezekti saparyna shyǵyp bara jatyp maǵan:

— Áı, Qýat, myna jeńgeńdi baıqap júr, bireýler qaǵyp ketpesin. Aqyńdy ákep beremin, — dep kózin qysady.

Bir kúni keshtetip sabaqtan kelsem ájem men Quralaı shúıirkelesip otyr. Uzaq sóılesken sekildi, aldaryndaǵy shaı ishken keselerin shaıyp, jınastyra bastapty. Quralaı ornynan turyp qaıtqaly jatyp:

— Apa, Qýat búgin bizdiń úıge jatsyn da. Qurmash jolǵa shyǵyp ketken, jalǵyz qorqamyn,— dedi.

Jaýtańdap ájeme qarasam esh ábirjimeı-aq:

— Qudaı-aý, budan ne shyǵady! Qasyńa áldemdileý bireýdi alyp jatpaısyń ba?! — dep kúledi.

Quralaı da:

— Maǵan osy da jetedi, apa! — dep máz.

Ne maǵynamen kúlgenderine túsine qoımaımyn.

Túnge taman Quralaı qaıta kelip, tartynshaqtaǵanyma qaramastan ertip ketti.

Ájem de:

— Bara ǵoı, bar, aınalaıyn! — deıdi qutyla almaı otyrǵandaı.

Úı ishi qarańǵy eken. Ózderi jatatyn qos tósek turǵan kishkene bólmede ǵana soraıyp elektr shyraǵdan janyp tur, Esiktiń ilgegin salǵan soń albar jaqtaǵy dıvanǵa jata ketermin degenmin. Joq, áldenelerdi aıtyp sóılep júrgen Quralaı týra óz qasyna jaıǵastyratyn túri bar. Itergendeı, tósekti kórsetip:

— Sheshinip, jata ber, — deıdi.

Sheginetin jer qalmaǵanyn bilip, dereý jeıdem men shalbarymdy sheshtim de, patsaıy kórpeniń astyna kirip kettim.

Ózi birazǵa deıin jatqan joq. Jaryqty da óshirmedi. Men kórpeniń shetinen eki kózimdi jyltyratyp qarap qoıamyn. Kenet týra shamnyń qasyna bardy da, aq sazandaı denesin jarq etkizip, ústindegi jibek halatyn sypyryp tastap, uzyn qolań shashyn arqasyna silke jaıyp jiberdi. Buty men keýdesinde ǵana bir japyraq lypasy bar, jaıbaraqat, jaǵajaıda júrgendeı qymsynar emes.

— Osy aýylda monshany jaqsy jaǵady. Búgin túsip shyqtym, rahat eken. Sen bardyń ba?

— Barǵam men de... — dep mińgirlegen bolamyn. Júregim dúrs-dúrs etedi. Ómirimde jalańash áıeldi alǵash kórýim ǵoı.

Shamdy sóndirdi de, jaılap janyma jaıǵasty.

— Kel, qysylmaı berirek jat!

Aqyryn qushaqtap ózine qaraı tartqanda basym qalyń shashyna kómilip, betim betine tıdi. Qarsylyq bildirip aıaq-qolymdy qattyraq tireýge de batylym jetpeı, demim bitip, typyr ete almaı jatyrmyn. Ystyq lebi men ottaı denesi sharpyp barady. Terlep, demige bastasam da kerek.

Sálden keıin múshkil halimdi túsindi-aý deımin, qushaǵyn bosatyp, jeńil kúrsindi.

— Ne degen uıalshaqsyń, Qýat?! Seni jigit bolyp qaldyń emes pe. Tym tartynshaq bola berseń ómirde búkil úlesten qur qalatynyńdy bilesiń be óziń?..

— Bilem ǵoı...

— Esińde me, sen bizdiń toıda qasha jónelgende kúlip jiberýge shaq qaldym. Adam kórmegendeı sonsha qysylǵanyń ne sonda? Tipten túsiń buzylyp ketti. Nege ekenin, sodan beri jaqsy kórip kettim seni...

Osydan soń uzaq únsiz qaldy da, ózinde eshqashan arqa súıeıtin jaqyn ininiń de, sińliniń de bolmaǵany... Ata-anasynan da erte jetim qalyp, jalǵyzdyqtyń azabyn kóp tartqany... Qurmashqa da jamaǵaıyn jeńgeleriniń azǵyrýymen óte kezdeısoq shyqqany, biraq oǵan esh ókinbeıtini... týraly jan syryn aıtyp jatty. Nege óıtti — maǵan osy kúnge deıin jumbaq. Múmkin, keı adamdardyń muń bóliskisi keletin naqty bireýleri bolatyndyqtan shyǵar. Sonda nelikten dál meni tańdady eken ol?!

Álgi túni ýaqyttyń qalaı ótkeni esimde joq, qysylyp jatyp, bir mezgilde talyp uıyqtap ketken sıaqtymyn. Tańǵa jaqyn oıanyp, denesi jartylaı ashylyp, tátti uıqy qushaǵynda jatqan Quralaıdyń kórpesin qymtaı ketýge de júregim daýalamaı, esikti eppen ashyp shyǵyp kettim.

Birer kúnnen soń jazǵy kanıkýlymyz bastaldy da, jylqyshy naǵashymnyń aýylyna attanǵanmyn. Odan jarty aıdaı aýnap-qýnap úıge oralsam, Qurmash pen Quralaı álde Aqmolaǵa, álde Kókshetaýǵa kóship ketken eken.
Odan bergi arada da, qarap otyrsam, jıyrma jyldan astam ýaqyt ótipti. Quralaılardan esh derek bilmeıdi ekem.

Sóıtip bertinge sheıin serilik pen sergeldeńniń dáýrenin men de bastan keshirgenmin. Aýdıtorıalar men bı alańdarynda, avtobýs salondary men poıyz tambýrlarynda bizdiń úıge kelin bolady-aý degen, bálkim, on... jıyrma qyzben kóńil jarastyrǵan shyǵarmyn. Alaıda olarmen oıdaǵydaı til tabysa ketýim qıyndaý bolǵan sekildi. Keıin sol arýlardyń keıbireýin men unatpadym, qaısybiriniń kóńili maǵan tolmady.

Qazir oılasam, sonda olarǵa men kóbine ájemniń kózqarasymen qaraıdy ekenmin ǵoı. Ájemdi Quralaıǵa uqsap qaltqysyz kútip, bıik talǵamynan shyqsa, aqyldy, qylyqty bolsa deıdi ekenmin. Taǵy bir qyzyǵy — alǵashqy mahabbat, tuńǵysh súıispenshilik sezimi týraly sóz qozǵalsa kózime Quralaı elesteıdi de turady...

Áıteýir, jıyrma bes jasqa jetkende qıaldaǵy Quralaıdaı adamdy kezdestirgen de sekildimin. Biraq, ókinishke qaraı ájem kelinin kóre almady, men sandalyp júrgende o dúnıege attanyp ta ketti.

Degenmen, oqasy joq, áıelim shesheme jaqsy qaraıdy. Ekeýi óte tatý. Oǵan da shúkirshilik etesiń.

* * *

Balkonǵa shyqsam, jetinshi klasta oqıtyn ulym shuqshıyp tómen qarap qalypty. Meni baıqaıtyn emes. Ańdasam, kóz almaı turǵany — ketip bara jatqan kórshiniń ózi qatarlas qyzy. Balama kúdiktene qaradym da, qaıtadan ishke endim. Kóz aldyma ájemniń beınesi keldi, Quralaıdy oıladym.

Ol qazir qaıda júr eken?!

---