InfoHub Logo

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-ti, Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń stýdentteri, ıaǵnı tarıhshylary fakúltet qabyǵasynda  júrip, óziniń nar tulǵasymen, bolmysymen kózge túsetin, eki ǵasyrdy kórgen sheshire-tarıhshysy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ǵylym akademıasynyń qurmetti akademıgi, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń belgili profesory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, eki maıdanda erlik kórsetken, tarıhtyń abyzy Ýahıt Hamzınuly Shalekenovty nanymaıtyny kemde-kem. Atamyz 97 jasqa qaraǵan shaǵynda ómirden ozdy.  Ýahıt Hamzınuly  Shalekenovtyń Qazaq tarıhynda alatyn oryn erekshe iri tulǵa dep aıtsaq artyq emes. Kez-kelgen fakúltet oqytýshylary ol kisiden dáris tyńdap, bilim alǵanyn maqtan tutyp otyratyn. Jalpy Ý.H. Shalekenovtyń ómir jolynyń ózi tarıh dep aıtýymyzǵa bolady. Ý.H. Shálekenov 1924 jyly mamyr aıynda Astrahan oblysynda qarapaıym sharýa otbasynda dúnıege kelgen. 1930-jyldary otbasy Qaraqalpaqstanǵa qonys aýdaryp,   Ý.H. Shalekenov osy jerde  orta mektepti aıaqtap, sol jyly  kishi leıtenant shenindegi alty aılyq kýrsty bitirip, maıdanǵa attandy. Ýahıt Shalekenov 1943 jyly vzvod komandıri atandy. Dergachı, Novyı Oskol, Staryı Oskol, Harkov qalalaryn jaýdan azat etý shaıqastaryna aralasady.

Soǵystan keıin Ýahıt Shalekenov Nókis memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakúltetin qyzyl dıplommen bitirdi. Odan soń 1950 jyly KSRO atyndaǵy Etnografıa ınstıtýtynyń aspıarantýrasyna qabyldanyp, 1953 jyly Máskeýde "etnografıa" mamandyǵy boıynsha kandıdattyq  dısertasıasyn qorǵap, Qaraqalpaqstannyń, Ózbekstannyń, Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynda kóp jyldyq ǵylymı-pedagogıkalyq qyzmet atqardy.                                     

Ý. Shalekenov 1967 jyly "Amýdarıanyń tómengi aǵysyndaǵy qazaqtar" atty doktorlyq dısertasıa qorǵap shyqty.  Onyń Ortalyq Azıa halyqtarynyń tarıhyn alǵashqylardyń biri bolyp izdenip jatqandyǵyn Á. Marǵulan men Iý.Gýlámov joǵary baǵalady. Ýahıt Shalekenov Horezm keshendi arheologıalyq-etnologıalyq ekspedısıasyna birneshe ret qatysty.

Ý.H. Shalekenov N.N.Mıklýho-Maklaıdyń "Keńes Odaǵy halyqtarynyń etnografıalyq atlasyn" qurý jáne basyp shyǵarý jónindegi ózekti máselede Qaraqalpaqstanǵa jáne Qazaqstannyń ońtústigine arnalǵan negizgi bólimderdi jazyp,  1970 jyly  Shymkent  pedagogıkalyq ınstıtýtyna oqýǵa tústi.  Profesor  retinde kafedrany basqaryp, dárister oqyp, stýdent jastarǵa bilim berdi.  Búgingi tańda QazUÝ-niń maqtanyshyna aınalǵan Ý.H. Shalekenov arheologıa jáne etnologıa kafedrasynyń ashylýyna úles qosýmen birge  kafedrany basqaryp, onyń jumysyn alǵa jyljytsa, keıin tarıh fakúltetiniń dekany atanyp, kóptegen uıymdastyrýshylyq, ǵylymı-pedagogıkalyq jumystar júrgizdi.  Eń bastysy, ol óziniń súıikti kásibimen - arheologıalyq qazbalarmen aınalysty. Bolsa da respýblıkamyzdyń túkpir túkpirinen kelgen jas túlekterge sabaq berip, joǵarǵy sapaly mamandardyń qalyptasýyna yqpal eti. Sol sebepti de Ýahıt Hamzınuly Shálekenov syndy eki ǵasyr kýágeri, tarıhymyzdyń Abyzy bizdiń, jastardyń júreginen, shákirtteriniń júreginen úlken oryn alady jáne máńgi esimizde saqtalady dep sanaımyz.    

Qýanyshqyzy Dana, Maratova Alıa, Ryskeldi Aıym, Ýzbehan Alýa

Ǵylymı jetekshi: ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń qaýymdastyrlǵan prosesory, t.ǵ.k. Abıkenova G.E.

---