InfoHub Logo

Alǵash ret AES qurý týraly ıdeıany 1997 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylym mınıstri Vladımır Shkolnık usynǵan bolatyn. Sol kezde onyń onyń maqsaty-Mańǵystaý AES-iniń (MAEK) qýatyn paıdalanatyn jańa AES  salý edi.Osy ýaqytsha deıin birneshe kelissózder boldy, biraqta olar eshteńe sheshe alǵan joq . 2019 jyldyń 3-shi sáýirinde Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın Qazaqstan basshysyn Kasym-Jomart Toqaevqa reseılik tehnologıalardy paıdalana otyryp atom elektr stansıasyn salý týraly usynys jasady.  Kelesi kúni Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstriniń orynbasary Maǵzum Myrzaǵalıev Almaty oblysyndaǵy Úlken eldi mekenin atom elektr stansıasynyń  qurylysy úshin aldyn-ala daıyndalǵan jer dep belgiledi.  Osylaısha atomdyq elektr stansıasy Balqash kólinde paıda bolýy múmkin. 2014 jyly da sheteldik kompanıalarmen el|mizde kelissózder bastalǵan bolatyn.Ol jyly da osy Kýrchatov qalasy men Balqash qalasynyń mańyndaǵy Úlken  platforma retinde qaraldy.Japonıanyń Toshiba korporasıasy Toshiba AP-1000 reaktoryn usyndy (álemde eń jańa bolǵan kezde, ol AQSH-ta ornatý úshin 2011 jyldyń jeltoqsanynda ǵana bekitilgen bolatyn) jáne fransýz kompanıasy Areva  EPR reaktoryn usyndy.Biraq bul kelissózder eshteńege de  alyp kelgen joq. Al  2016 jyldyń qarashasynda Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev respýblıkada atom elektr stansıasy kem degende 7 jyl ishinde salynýy múmkin.Óıtkeni bizdi qazir elektr eneıgıasyna degen kóp suranys joq málimdegen bolatyn. Jalpy Qazaqstanda atom  elektr stansıasynyń salynýyna basty sebep-elimizde ýrannyń úlken qory bolǵandyǵy bolyp tur. Bozymbaevtyń aıtýynsha, dáleldengen qorlar 800 myń tonnadan asady, al jalpy qory - 1,4 mıllıon tonna. Jańa ekologıalyq taza tehnologıalardy engizý jónindegi Qazaqstandyq ortalyqtyń  (CINEST) esebi boıynsha munaıdyń birligine elimizde óndiriletin  ártúrli energetıkalyq resýrstardyń qorlaryn salystyrýǵa bolady.Qazaqstannyń ýran qory Qazaqstannyń energetıkalyq qorynyń 29% -yn quraıdy.Al,ýran  óndirý shamamen 22 myń tonnany quraıdy, bul munaı balamasy boıynsha 255,8 mln.  Bul barlyq energıa resýrstarynyń 62% -yn quraıdy.Demek, jıi estigen úndeý: Qazaqstan óziniń ýran baılyǵyn óz qajettilikterine paıdalaný kerek.  Sonymen qatar, Qazaqstan ýran túıirshikterin jáne otyn elementterin (TVEL) óndirýdi ıgerdi, bul ózderin ıadrolyq otynmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.AES paıdasyna ekinshi dálel - bul bedel.  Atom elektr stansıalary,ásirese ýran óndirý jáne ıadrolyq otyn óndirisi bar elder tek kómir nemese gaz energıasyna negizdelgen elderge qaraǵanda áldeqaıda damyǵan dep esepteledi.

Shyn máninde, ýrannyń baılyǵyn paıdalanýdyń logıkasy talǵamsyz bolyp kórinedi jáne arnaıy negizdemege muqtaj emes.Biraqta  atom elektr stansıalarynyń qaýiptiligi men iri radıasıalyq apattardyń yqtımaldyǵy týraly da eskerýimiz kerek.Chernobyl jáne «Fýkýsıma-1» AES-daǵy apattardan keıin mundaı yqtımaldylyqty joıý múmkin emes.  Kez-kelgen AES jumys erejelerin muqıat qadaǵalap otyrýdy talap etetin bolady.Degenmen eskirgen reaktorlardan kóp jaǵdaıda jarylys bolady:Chernobyldegi GRMK-1000 grafıti jáne Fokýsıma-1 AES-daǵy birinshi býyn BWR, 1960-jyldardyń sońynda jáne 1970-shi jyldardyń basynda salynǵan.  Reseı usynǵan VVER-1200 tárizdi zamanaýı reaktorlar bul tájirıbeni eskere otyryp salynyp, áldeqaıda qaýipsizdik jáne qorǵaý júıelerine ıe bolady degen úmittemiz.

Qoshaeva Gúlmıra

---