Qazaqtyń áshekeı buıymdary
Qazaqtyń áshekeı buıymdary arqyly halyq pedagogıkasynyń zergerlik óneri jaıly nasıhattaý jáne ony damytý
Qolóner – ǵasyrlar boıy damyp, qalyptasyp kele jatqan qasterli óner, atadan balaǵa mura retinde bizge jetken dástúrli de halyq shyǵarmashylyǵynyń sarqylmas qaınar kózi. Qandaı halyqtyń qolóneri bolsa da onyń tarıhymen, qoǵamdyq qurylysy, ádet - ǵurpy, jón - joralǵysy, salt - sanasymen astasyp qatar órkendeıdi. Qolóner adam balasynyń kórkemdikke, náziktikke, sulýlyqqa degen umtylysyn, sol baǵytta tabıǵatty ózinshe tańbalap bederleýin, sulýlyqty izdeýge degen qushtarlyǵyn tanytady.
San qıly kezeńderden ótse de, kórkemdik beınelerdiń ózindik erekshelikterin buljytpaı saqtaı otyryp, urpaqtan - urpaqqa mıras retinde jalǵasyn taýyp kele jatqan qolónerimizdiń ishindegi kıeli ári kúrdelileriniń biri – zergerlik óner.
Zerger – sándik buıymdardy zerlep, aıshyqtap jasaýshy sheber, usta. Zergerlik – áshekeıli buıym jasaý óneri.
Zergerlik óneriniń ulttyq mádenıetimizde tarıhı orny erekshe bolýmen qatar, bir jaǵynan halqymyzdyń materıaldyq mádenıetiniń dárejesin kórsetse, ekinshi jaǵynan – rýhanı jan dúnıesin, fılosofıalyq, estetıkalyq kózqarastaryn bildiredi.
Jas urpaqty ulttyq rýhta tárbıeleýde, halyq ónerin, salt - dástúrin meńgertýde zergerlik ónerdiń zor máni bar.
Ulttyq mádenıetimizdegi qoldanbaly óner halqymyzdyń tarıhymen, ulttyq bolmys - bitimimen, dúnıetanymymen úndese damyp kele jatyr. Tamyryn tereńnen alatyn qoldanbaly ónerdiń kórnekti salasy zergerlik óner tylsym syry bar qasıetti óner, qasterli kásip. Osy ónermen aınalysatyn adamdardy «aq usta» dep ataǵan.
«Aq usta» – ár túrli qymbat baǵaly (altyn, kúmis t. b.) metaldar men asyl tastardan san - alýan názik, kórkem buıymdar jasaıtyn qoly qaryqty, sheber adam. Kezinde «aq usta» keıin «zerger» dep atalyp ketken ustalar toby kóbinese altyn, kúmis sıaqty qymbat baǵaly metaldar men tastardy qoldanyp, óte názik zergerlik buıymdardy ázirlegen.
Ásirese, zergerlik buıymdardyń ishinde qazaqtyń qyz — kelinshek, áıelderdiń taǵynatyn áshekeıleriniń orny erekshe.
Mańǵystaý oblystyq tarıhı - ólketaný murajaıy qorynda jınaqtalǵan ulttyq zergerlik buıymdardyń kólemdi jıyntyǵy (kollekıasy) bul ólkedegi zergerlik mekteptiń joǵary deńgeıde qalyptasyp, damyp, órkendegenin kórsetedi.
Onyń ózindik sebepteri de bar: basqany bylaı qoıǵanda sonaý bizdiń dáýirimizge deıin V ǵasyrda ómir súrgen saq jaýyngeriniń kıimindegi oıý - órnektiń Mańǵystaý jerindegi tastaǵy tańbalarmen úndes, uqsas ekendigin ǵalymdar da, ony qalpyna keltirýshiler de basa aıtqan bolatyn. Árisin aıtpaǵannyń ózinde ólkemizdegi Túbijik, Qosqudyq, Qyzylqala sıaqty tarıhı eskertkishterdiń ornyna arheologtar qazba jumystaryn júrgizgen kezde óte erte ǵasyrlarǵa jatatyn áshekeılerdi taýyp, Mańǵystaý ólkesinde zergerlik ónerdiń sol kezderden damyǵandyǵyn aıǵaqtaı túsedi.
Ottyń jalynynda, kóriktiń kómeıinde metaldy balqytý, tós pen balǵanyń ortasynda ıkemge keltirý, kórkemdeý, óńdeý Mańǵystaýda áýelden daǵdyǵa sińisti kásip.
Zergerdiń arqasynda bilezik, júzik salmaıtyn, shashbaýyn syńǵyrlatyp sholpy taqpaıtyn adaıdyń qyz - kelinshekteri neken - saıaq kezdesken.
Zergerlerdiń altyn, kúmis, qolany quıý, qaqtaý, termeleý, kiriktirý, órý, buraý, qyrlaý, soǵý, bederleý, zerleý, sirkeleý tásilderin asa joǵary sapada meńgergendikteri sondaı, Adaı úlgisindegi túrli formadaǵy bilezik, óńirjıek, alqa, túıme, qapsyrma, belbeýlerdiń nebir úzdik úlgileri XVIII ǵasyrdyń aıaǵy men XIX ǵasyrdyń basynda sırek ushyrasar asyl muralar retinde Sankt - Peterbýrgtegi Shyǵys halyqtarynyń etnografıalyq murajaıynda saqtaýly tur.
Birqatary kezinde Orynbor qalasynda qaldyrylǵan. Sonyń biraz bóligi - Mańǵystaýdyń túrli kıim úlgileri men zergerlik buıymdary Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq Memlekettik murajaıynda jáne Á. Qasteev atyndaǵy Óner murajaıynda saqtaýly.
Mundaı ǵajaıyp qazynaǵa qaıran qalǵan óner zertteýshileri A. L. Melkovpen A. N. Chetyrkına «Adaı áıelderi men qyzdarynyń keýdege salatyn óńirjıek, alqalary, shashbaýǵa baılanatyn altyn, kúmis áshekeıleri jasalý jaǵynan qolónerdiń ǵajaıyp týyndysy», - dep moıyndaıdy.
Osy baǵa jetpes týyndylar - ulttyq zergerlik buıymdarda Mańǵystaýdyń aıtýly zergerleri: Sartaı, Segizbek, İzqara, Eset, Kóbeı, Seńgirbek, Muryn, Zákir Nádirbek, Márt Nazarov, Bekqoja Qoshtaev, Kúmbetbaı, Atansha, Qadyrbaı, Qonarbaılardyń asqan sheberligi men qoltańbalary saqtalǵan.
Zergerler kóbine baǵaly metaldardyń ishindegi eń qolaılysy kúmisti paıdalanǵan. Óıtkeni kúmistiń jaltyraǵan túsin, ár túrli tehnıkalyq tásilderge ıkemdiligin, jumsaqtyǵyn jáne tazalyǵyn joǵary baǵalaǵan. Zergerlik buıymdardyń jarasymdylyǵy, aıbyndylyǵy Mańǵystaý áıelderi áshekeıleriniń ózindik ereksheligi bolyp tabylady.
Mańǵystaý zergerleri XX ǵasyrǵa deıin kóne tásilderdi qoldanyp keldi. Qoldaǵy shaǵyn materıaldardan kúrdeli áshekeı buıymdar jasady, ony qajet pishimde jymdastyryp, dánekerlep, odan keıin bet jaǵyn sirkelep, shıyrshyqtap jıektep, kóz salyp, asyl tastarmen bezendirdi.
Zergerler ár túrli kúmis áshekeı buıymdaryn ásemdeý úshin aqyq serdolık, bırúza, marjan korall, t. b asyl tastardy paıdalandy.
Ólke ústimen ótetin Jibek joly tarmaǵy arqyly saýdanyń jaqsy damýyna baılanysty zergerler orys jáne ırannyń kúmis teńgelerin kóptep paıdalandy.
Qolóner – ǵasyrlar boıy damyp, qalyptasyp kele jatqan qasterli óner, atadan balaǵa mura retinde bizge jetken dástúrli de halyq shyǵarmashylyǵynyń sarqylmas qaınar kózi. Qandaı halyqtyń qolóneri bolsa da onyń tarıhymen, qoǵamdyq qurylysy, ádet - ǵurpy, jón - joralǵysy, salt - sanasymen astasyp qatar órkendeıdi. Qolóner adam balasynyń kórkemdikke, náziktikke, sulýlyqqa degen umtylysyn, sol baǵytta tabıǵatty ózinshe tańbalap bederleýin, sulýlyqty izdeýge degen qushtarlyǵyn tanytady.
San qıly kezeńderden ótse de, kórkemdik beınelerdiń ózindik erekshelikterin buljytpaı saqtaı otyryp, urpaqtan - urpaqqa mıras retinde jalǵasyn taýyp kele jatqan qolónerimizdiń ishindegi kıeli ári kúrdelileriniń biri – zergerlik óner.
Zerger – sándik buıymdardy zerlep, aıshyqtap jasaýshy sheber, usta. Zergerlik – áshekeıli buıym jasaý óneri.
Zergerlik óneriniń ulttyq mádenıetimizde tarıhı orny erekshe bolýmen qatar, bir jaǵynan halqymyzdyń materıaldyq mádenıetiniń dárejesin kórsetse, ekinshi jaǵynan – rýhanı jan dúnıesin, fılosofıalyq, estetıkalyq kózqarastaryn bildiredi.
Jas urpaqty ulttyq rýhta tárbıeleýde, halyq ónerin, salt - dástúrin meńgertýde zergerlik ónerdiń zor máni bar.
Ulttyq mádenıetimizdegi qoldanbaly óner halqymyzdyń tarıhymen, ulttyq bolmys - bitimimen, dúnıetanymymen úndese damyp kele jatyr. Tamyryn tereńnen alatyn qoldanbaly ónerdiń kórnekti salasy zergerlik óner tylsym syry bar qasıetti óner, qasterli kásip. Osy ónermen aınalysatyn adamdardy «aq usta» dep ataǵan.
«Aq usta» – ár túrli qymbat baǵaly (altyn, kúmis t. b.) metaldar men asyl tastardan san - alýan názik, kórkem buıymdar jasaıtyn qoly qaryqty, sheber adam. Kezinde «aq usta» keıin «zerger» dep atalyp ketken ustalar toby kóbinese altyn, kúmis sıaqty qymbat baǵaly metaldar men tastardy qoldanyp, óte názik zergerlik buıymdardy ázirlegen.
Ásirese, zergerlik buıymdardyń ishinde qazaqtyń qyz — kelinshek, áıelderdiń taǵynatyn áshekeıleriniń orny erekshe.
Mańǵystaý oblystyq tarıhı - ólketaný murajaıy qorynda jınaqtalǵan ulttyq zergerlik buıymdardyń kólemdi jıyntyǵy (kollekıasy) bul ólkedegi zergerlik mekteptiń joǵary deńgeıde qalyptasyp, damyp, órkendegenin kórsetedi.
Onyń ózindik sebepteri de bar: basqany bylaı qoıǵanda sonaý bizdiń dáýirimizge deıin V ǵasyrda ómir súrgen saq jaýyngeriniń kıimindegi oıý - órnektiń Mańǵystaý jerindegi tastaǵy tańbalarmen úndes, uqsas ekendigin ǵalymdar da, ony qalpyna keltirýshiler de basa aıtqan bolatyn. Árisin aıtpaǵannyń ózinde ólkemizdegi Túbijik, Qosqudyq, Qyzylqala sıaqty tarıhı eskertkishterdiń ornyna arheologtar qazba jumystaryn júrgizgen kezde óte erte ǵasyrlarǵa jatatyn áshekeılerdi taýyp, Mańǵystaý ólkesinde zergerlik ónerdiń sol kezderden damyǵandyǵyn aıǵaqtaı túsedi.
Ottyń jalynynda, kóriktiń kómeıinde metaldy balqytý, tós pen balǵanyń ortasynda ıkemge keltirý, kórkemdeý, óńdeý Mańǵystaýda áýelden daǵdyǵa sińisti kásip.
Zergerdiń arqasynda bilezik, júzik salmaıtyn, shashbaýyn syńǵyrlatyp sholpy taqpaıtyn adaıdyń qyz - kelinshekteri neken - saıaq kezdesken.
Zergerlerdiń altyn, kúmis, qolany quıý, qaqtaý, termeleý, kiriktirý, órý, buraý, qyrlaý, soǵý, bederleý, zerleý, sirkeleý tásilderin asa joǵary sapada meńgergendikteri sondaı, Adaı úlgisindegi túrli formadaǵy bilezik, óńirjıek, alqa, túıme, qapsyrma, belbeýlerdiń nebir úzdik úlgileri XVIII ǵasyrdyń aıaǵy men XIX ǵasyrdyń basynda sırek ushyrasar asyl muralar retinde Sankt - Peterbýrgtegi Shyǵys halyqtarynyń etnografıalyq murajaıynda saqtaýly tur.
Birqatary kezinde Orynbor qalasynda qaldyrylǵan. Sonyń biraz bóligi - Mańǵystaýdyń túrli kıim úlgileri men zergerlik buıymdary Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq Memlekettik murajaıynda jáne Á. Qasteev atyndaǵy Óner murajaıynda saqtaýly.
Mundaı ǵajaıyp qazynaǵa qaıran qalǵan óner zertteýshileri A. L. Melkovpen A. N. Chetyrkına «Adaı áıelderi men qyzdarynyń keýdege salatyn óńirjıek, alqalary, shashbaýǵa baılanatyn altyn, kúmis áshekeıleri jasalý jaǵynan qolónerdiń ǵajaıyp týyndysy», - dep moıyndaıdy.
Osy baǵa jetpes týyndylar - ulttyq zergerlik buıymdarda Mańǵystaýdyń aıtýly zergerleri: Sartaı, Segizbek, İzqara, Eset, Kóbeı, Seńgirbek, Muryn, Zákir Nádirbek, Márt Nazarov, Bekqoja Qoshtaev, Kúmbetbaı, Atansha, Qadyrbaı, Qonarbaılardyń asqan sheberligi men qoltańbalary saqtalǵan.
Zergerler kóbine baǵaly metaldardyń ishindegi eń qolaılysy kúmisti paıdalanǵan. Óıtkeni kúmistiń jaltyraǵan túsin, ár túrli tehnıkalyq tásilderge ıkemdiligin, jumsaqtyǵyn jáne tazalyǵyn joǵary baǵalaǵan. Zergerlik buıymdardyń jarasymdylyǵy, aıbyndylyǵy Mańǵystaý áıelderi áshekeıleriniń ózindik ereksheligi bolyp tabylady.
Mańǵystaý zergerleri XX ǵasyrǵa deıin kóne tásilderdi qoldanyp keldi. Qoldaǵy shaǵyn materıaldardan kúrdeli áshekeı buıymdar jasady, ony qajet pishimde jymdastyryp, dánekerlep, odan keıin bet jaǵyn sirkelep, shıyrshyqtap jıektep, kóz salyp, asyl tastarmen bezendirdi.
Zergerler ár túrli kúmis áshekeı buıymdaryn ásemdeý úshin aqyq serdolık, bırúza, marjan korall, t. b asyl tastardy paıdalandy.
Ólke ústimen ótetin Jibek joly tarmaǵy arqyly saýdanyń jaqsy damýyna baılanysty zergerler orys jáne ırannyń kúmis teńgelerin kóptep paıdalandy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Microsoft Word mátindik programmasyn qorytyndylaý
-
Maqsaty: Balabaqsha ómirimen otbasy baılanysyn nyǵaıtý, ata - ananyń bala tárbıesine degen kózqarasyn qalyptastyrý, bala tárbıeleýde ata - ana rólin arttyrý, otbasynda syılastyq, meıirimdilik, tatýl...
